بررسی چگونگی کارآمدی مؤلفه «شفاف‌سازی» الگوی برمن در ارزیابی ترجمه قرآن: موردپژوهی ترجمه رضایی اصفهانی

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 7، دوره 52، شماره 4، بهمن 1398، صفحه 161-193   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v53i1.82327

نویسندگان

شهریار نیازی¹؛ انسیه سادات هاشمی^{* 2}

¹گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²گروه زبان و ادبیات عربی،دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

ترجمة قرآن به‌عنوان حساس‌ترین متن مقدس، نیاز به ارزیابیِ دقیق دارد. ارزیابیِ نظام‌مند باید بر پایة نظریه‌ها و الگوهای علمی صورت بگیرد. از آنجا که تاکنون الگوی جامعی برای ارزیابی ترجمة قرآن ارائه نشده، لازم است ابتدا کارآمدی الگوهای موجود در مطالعات ترجمه در ارزیابی ترجمة قرآن بررسی شود. نظریه‌پردازانِ ترجمه الگوهای مختلفی برای ارزیابی ترجمه ارائه داده‌اند. در این میان الگوی ارزیابی ترجمة آنتوان برمن که بر حفظ اصالت متن مبدأ و اجتناب از ایجاد تغییر در ترجمه تأکید دارد، برای ارزیابی ترجمة مبدأگرای رضایی اصفهانی از قرآن کریم انتخاب شده است. بخش‌های بررسی شده این تحقیق را ترجمة سوره‌های انفال، توبه، احزاب، حجرات و تحریم تشکیل می‌دهد. برمن رویکردی منفی به ترجمه‌های آزاد و مقصدمحور دارد و در الگوی خود به سیزده گرایش ریخت‌شکنانه در ترجمه اشاره می‌کند. پژوهش حاضر به قصد بررسی میزان کارآمدی الگوی برمن در ارزیابی ترجمة قرآن، گرایش شفاف‌سازی را در ترجمة رضایی اصفهانی بررسی کرده است. این بررسی نشان می‌دهد که در مواردی به‌دلیل فقدان تأنیث و تثنیه در زبان فارسی، اصطلاحات و اشتقاقات عربیِ بدون معادل در زبان فارسی و واژگان عربیِ چندمعنا، شفاف‌سازی در ترجمة قرآن اجتناب‌ناپذیر است، اما در سایر موارد شفاف‌سازی اختیاری است و میزان ضرورت آن با توجه به رویکرد ترجمه مشخص می‌شود. ابهام‌های هدفمند قرآن مانند حروف مقطعه در تمام انواع ترجمه و ابهام آیات متشابه معنوی در ترجمة مبدأگرا باید حفظ شود. از راهکارهای اجتناب از شفاف‌سازی می‌توان حفظ حذف‌های هدفمند به قرینة لفظی یا معنوی و ابهامِ هدفمند ضمایر و اسم‌های اشاره، حفظ مجاز و استعاره و اکتفا به کمترین تغییر و اجتناب از توضیحات تفسیری و تعیین مصادیق را نام برد.

کلیدواژه‌ها

الگوی ارزیابی ترجمه؛ ارزیابی ترجمة قرآن؛ آنتوان برمن؛ رضایی اصفهانی؛ شفاف‌سازی

مراجع

ابن‌عاشور، م. (بی‌تا). التحریر و التنویر. بی‌جا: بی‌نا.

ابوزید، ن. ح. (1389). معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن. ترجمه مرتضی کریمی‌نیا. تهران: طرح نو.

احمدی، م. ر. (1392). آنتوان برمن و نظریة «گرایش‌های ریخت‌شکنانه»؛ معرفی و بررسی قابلیت کاربرد آن در نقد ترجمه. نقد زبان و ادبیات خارجی، 5(10)، 1-21.

استادولی، ح. (1373). لغزش‌گاه‌های ترجمة قرآن کریم. بینات، 1، 83-87.

امیری‌فر، م.، روشنفکر، م.، پروینی، خ.، و زعفران‌لو، ع. (1396). خطاهای ترجمه در باهم‌آیی‌های قرآنی با تکیه بر دیدگاه‌های نیومارک، بیکر و لارسون. پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 7(16)، 61-86.

امینی، ب. (1388). ترجمة مقدمه و دو فصل نخست از ترجمه و لفظ یا مهمان سرایی در دوردست اثر آنتوان برمن و تحلیل و بررسی پیکرة مطالعاتی. (پایان‌نامة منتشر نشدة کارشناسی ارشد). دانشگاه شهید بهشتی، ایران.

برمن، آ. (2010). الترجمه و الحرف أو مقام البعد، ترجمه ع. خطابی. بیروت، لبنان: المنظمة العربیة للترجمة.

خزاعی‌فر، ع. (1386). کاهش و افزایش در ترجمة مجملات و متشابهات قرآن. نامه فرهنگستان، ۳۴(۲)، 9-34.

دلشاد، ش.، مسبوق، م.، و بخشش، م. (1394). نقد و بررسی ترجمة شهیدی از نهج‌البلاغه براساس نظریة «گرایش‌های ریخت‌شکنانه» آنتوان برمن. مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 2(4)، 99-120.

راغب اصفهانی، ح. (1412). المفردات فی غریب القرآن، دمشق، سوریه: دار العلم.

رحیمی خویگانی، م. (1396)، نقد واژگانی ترجمه موسوی گرمارودی از قرآن کریم (با تکیه بر سطح معنایی-لغوی گارسس). مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 4(7)، 69-94.

رضایی اصفهانی، م. ع. (1384). بررسی شرایط مترجم قرآن. قرآن‌پژوهی پیام جاویدان، 2(6)، 53-65.

رضایی اصفهانی، م. ع. (1385). مبانی ترجمة قرآن. بینات، 49 و50، 53-77.

رضایی‌اصفهانی، م. ع. (1386). ترجمة گروهی قرآن کریم. اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه.

رضوانی، ا.، و قنسولی هزاره، ب. (1390). چندمعنایی در قرآن کریم، مطالعة موردی ترجمة واژة فتنه. مطالعات زبان و ترجمه، 4(41) 35-55.

زمخشری، م. (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت، لبنان: دار الکتاب العربی.

زند وکیلی، م. ت.، و امرایی، م. ح. (1396). ارزیابی مقایسه‌ای انسجام در سورة طارق و ترجمة آن از محمدمهدی فولادوند از دیدگاه نظریة هالیدی و حسن. مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 4(7)، 1-36.

سیوطی، ج. (1421). الإتقان فی علوم القرآن. بیروت، لبنان: دارالکتب العربی.

صافی، م. (1418). الجدول فی اعراب القرآن. دمشق و بیروت:‌ دار الرشید مؤسسه الایمان.

طباطبایی، م. ح. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.

غضنفری، م. (1389). نگاهی به تکرارهای واژگانی قرآن از منظر زبان‌شناسی نقشی-سازگانی و دشواری ترجمه این‌گونه عناصر. مطالعات زبان و ترجمه، 42(2)، 58-77.

فرهادی، م.، میرزایی الحسینی، م.، و نظری، ع. (1396). نقد و بررسی اطناب و توضیح در ترجمة صحیفه سجادیه براساس نظریة آنتوان برمن (مطالعة موردی: ترجمة انصاریان). پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 7(17)، 31-54.

قرشی، ع. ا. (1371). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

کرباسی، م. (1373). مترجمان و لغزش در فهم معنایان. بینات، 2، 72-83.

کریمی، م. (1383). ضرورت به‌کارگیری باورهای صحیح در ترجمة قرآن. معرفت، 13(8)، 24-34.

کریمی‌نیا، م. (1375). نقد و بررسی ترجمة قرآن کریم از آیت الله مکارم شیرازی. بینات، 9، 140-153.

مسبوق، م.، و غلامی، ع. ح. (1396). روش‌شناسی برگردان تصویرهای استعاری صحنه‌های قیامت در قرآن براساس الگوی نیومارک. پژوهش‌های ادبی قرآنی، ۲(5)، 123-151.

مسبوق، م.، و گلزار خجسته، ا. (1396). واکاوی ترجمه پورعبادی از حکمت‌های رضوی براساس سیستم تحریف متن آنتوان برمن. فصلنامه فرهنگ رضوی، ۱۹(5) ، 105-122.

معرفت، م. ه. (1379). تفسیر و مفسران. قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.

معرفت، م. ه. (1382). تاریخ قرآن. تهران: سمت.

معرفت، م. ه. (1415). التهمید فی علوم القرآن. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.

ناظمیان، ر. (1386). فن ترجمه (عربی-فارسی). تهران: دانشگاه پیام نور.

نرم‌افزار جامع التفاسیر، نسخة 3.

نیازی، ش.، و قاسمی‌اصل، ز. (1397). الگوهای ارزیابی ترجمه (با تکیه بر زبان عربی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

هاشمی، م.، و حیدرپور، ا. د. (1392). مبانی معناشناختی نقد ترجمه در ایران معاصر. مطالعات زبان و ترجمه، 46(1)، 20-48.

 

Berman, A. (2004). Translation and the trials of the foreign. (L. Venuti, Trans.). London, England: Routledge.

Newmark, P. (1981). Approaches to Translation. Oxford, England: Pergamon.