ارزیابی تأثیر احداث سدها بر جامعه محلی و محیط پیرامون در ایران: مرور نظام‌‏مند

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 14، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 11، اسفند 1397، صفحه 141-152   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v5i2.67394

نویسندگان

فرهاد نوری نجفی¹؛ هادی ویسی^{* 2}؛ کورس خوشبخت³؛ رضا میرزایی تالار پشتی²

¹دانشگاه شهید بشهتی

²دانشگاه شهید بهشتی

³دانشگاه شهیدبهشتی

چکیده

این مطالعه تحقیقات مختلفی را با تأکید بر اثرات زیستی-فیزیکی، اقتصادی-اجتماعی و جغرافیایی–سیاسی با استفاده از روش مرور نظام‌مند ادبیات، طی سال‏‌های 2000 تا 2016 تحلیل نمود. با بررسی پایگاه‏‌های تحقیقاتی، 110 مقاله انتخاب شد که از این تعداد 24 مقاله با ملاحظه موضوع و زمان اجرا مورد بررسی قرار گرفت. در این رابطه اثرات سدها در سه بعد اجتماعی-اقتصادی، زیستی-فیزیکی، و جغرافیایی-سیاسی تبیین شد. نتایج این بررسی نشان داد که احداث سدها سبب آثار مثبت و منفی در هر یک از سه بعد شده است. نتایج در مورد اثرات مثبت دلالت بر اثر سدها بر بهبود معیشت، امید به زندگی، انسجام اجتماعی، توسعه زیرساخت‏‌ها، پایداری مناطق، جلوگیری از تخریب ناشی از سیلاب‏‌ها، ایجاد چشم‌اندازهای جدید و ایجاد نهادهای محلی دارد. همچنین در مورد اثرات منفی نتایج بر اثراتی نظیر جابجایی جمعیت‏‌های انسانی، تخریب برخی چشم‌اندازها، نزاع‏‏های جمعی، تخریب آثار فرهنگی و مهاجرت دلالت دارد. در پایان بر اساس نتایج اجرای دو استراتژی ارزیابی اثرات پایداری سدها قبل از اجرا و استقرار نظام مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌‏ها برای مدیریت و کاهش ریسک‏ها و مشکلات بعد از اجرا پیشنهاد شد.

کلیدواژه‌ها

ارزیابی تاثیر؛ پایداری؛ سد سهند؛ مرور نظام مند

مراجع

احمدی آوندی، ذ.، بهمئی، س.، سپهوند، ع.، لجم اورک، ا. و مرادی، ع. 1393. ارزیابی پیامدهای اجتماعی و فرهنگی پروژه احداث سد کارون 3 شهرستان ایذه. نشریه توسعه اجتماعی، 8(2): 27-52.

اشرف زاده، م. ر.، علی سمیعی، ع. و میر باقری، م. 1386. ارزیابی زیست‏محیطی سد مخزنی شهید مدنی و شبکه آبیاری و زهکشی مربوطه با استفاده از روش ماتریس آیکولد ولئوپولد . دومین کنفرانس ملی تجربه‏ های ساخت شبکه‏ های آبیاری و زهکشی. تهران، ایران.

بلالی، م. ر.، کئولارتز، ژ. و کورتهالز، م. 1389. مدیریت بازتابی اراضی و آب در ایران: ارتباط فناوری، حکمرانی و فرهنگ، قسمت اول: پارادایم‏های مدیریت اراضی و آب. مجله پژوهش آب در کشاورزی، 24(13):73-97.

بینا، ب.، اسدی، م. و قیصری، ع. 1381. ارزیابی اثرات زیست‏محیطی سد زاینده رود . همایش بین المللی انسان و آب. رامسر، ایران.

پیرستانی، م. و شفقتی، م. 1388. بررسی آثار زیست‏محیطی احداث سد. نشریه نگرش ‏های نو در جغرافیای انسانی، جغرافیای انسانی، 1(3): 39-50.

پیری، ح. 1390. ارزیابی اثرات زیست‏محیطی احداث سد چاه نیمه چهارم در زابل . آمایش سرزمین، 3(5): 145-163.

جوادی، آ.، اکبریان، م.، نوحه‏ گر، ا. و محمدی کنگرانی، ح. 1391. اثر احداث سد بر وضعیت اجتماعی بالادست و پایین‏ دست سد خاکی لاور فین، پایان ‏نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هرمزگان - دانشکده کشاورزی.

جوزی، س. ع.، حسینی، ل. و دهقانی، ع. 1395. بررسی اثرات زیست‏ محیطی سد استقلال میناب در فاز بهره‏ برداری با تلفیق روش‏ های ICOLD و Modified. نشریه علوم و تکنولوژی محیط ‏زیست، 18(2): 130-141.

حسینی توسلی، م.، کهندل، ا.و مرتضایی فریز هندی، ق. 1386. جلوگیری از اثرات منفی سدسازی و استفاده از فرصت ‏های جدید با بررسی راهکارهای اجرایی در بخش‏ های مرتبط با منابع طبیعی (مطالعه موردی: سد کارون 3)، اولین همایش ملی سد و سازه ‏های هیدرولیکی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران.

حیدرزاده، ی.، ویسی، ه. و خوشبخت، ک. 1393. ارزیابی اثرات پایداری پروژه ‏های آبیاری با استفاده از روش تحلیل چند معیاره، پایان‏ نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی تهران. تهران، ایران.

حیدری، ح. و پاپ زن، ع. 1394. پیامدهای احداث سد شهدا بر روستای جوبکبود علیا. نشریه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 46(4): 847-858.

درویشی، ه. عزیر پور، ف. رحمانی فضلی، ع و بیرانوند زاده، م. 1391. چشم‏انداز مطلوب نظام اسکان سکونتگاه‏های روستایی مستقر در دریاچه سد سیمره مورد مطالعه: دهستان زیرتنگ. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 2(6): 99-116.

دهقانی، ع. 1392. ارزیابی اثرات اقتصادی–اجتماعی مدیریت آبیاری مشارکتی در اراضی پایاب سد کوثر. پایان ‏نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی دانشگاه سیستان و بلوچستان زاهدان.

رحمتی، ع. و نظریان، ا .1389. آثار اقتصادی-اجتماعی ومحیط‏زیستی سکونتگاه ‏های مشمول جابجایی ناشی از ایجاد سدها، مطالعه موردی: سد گتوند علیا رودخانه کارون. نشریه پژوهش ‏های محیط‏زیست، 1(2): 53-66 .

رحیمی، م. و رنجبر دستنائی، د. 1391. تحلیلی بر شناخت توانمندی ‏ها و برنامه‏ ریزی راهبردی توسعه گردشگری در سد کارون 4 (با استفاده از مدل SWOT). نشریه برنامه ‏ریزی منطقه‌ای، 2(7):93-108 .

ریاحی سامانی، م.، ترابی هفشجانی، ا. و کبیری سامانی، ع. ر. ۱۳۸۲. ارزیابی اثرات زیست‏ محیطی احداث سد و نیروگاه بر رودخانه کارون در استان چهارمحال و بختیاری، اولین کنفرانس ملی نیروگاه ‏های آبی کشور. شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، تهران، ایران.

عوامی، ا. 1395. سدها و توسعه: چارچوب جدید برای تصمیم ‏گیری. مطالعات راهبردی جهانی شدن . (20): 207-216.

شبانکاری، م. و حلبیان، ا.ح. 1389. بررسی اثرات زیست‏ محیطی دریاچه سد زاینده رود. نشریه انسان و محیط‏ زیست. 8(1): 29-42

شهیدی، ط. و شهیدی، ا. ۱۳۹۴. بررسی توانمندی‏ ها و ارائه برنامه راهبردی توسعه گردشگری سد طالقان با مدل SWOT. سومین همایش ملی گردشگری. جغرافیا و محیط زیست پایدار. همدان، ایران.

طاهری صفار، م.، شاهنوشی فروشان، ن. و ابوالحسنی، ل. 1394. ارزیابی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‏ محیطی احداث سد بار نیشابور. نشریه جغرافیا و مخاطرات محیطی، 4(15): 146-124.

فرهادیان، م. و مرادی، ح. ۱۳۹۱. بررسی نقش حساسیت زیستی منطقه تحت تاًثیر پروژه در ارزیابی اثرات محیط‏ زیستی با استفاده از روش ماتریس سریع توسعه یافته مطالعه موردی سد رودبار لرستان. اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار. وزارت کشور، تهران، ایران.

فصاحت، و.، ساداتی نژاد، س.ج.، هنر بخض، ا. و صمدی بروجنی، ح. 1393. تأثیر احداث سد مخزنی در میزان کاهش دبی اوج سیلاب. پژوهش‏نامه مدیریت حوضه آبخیز، 10: 44-55.

مرادی، م.، ساداتی پور، س. م. ت. منصورشریفلو، ن. و زعیم دار، م. 1389. بررسی اثرات زیست‏ محیطی سد پلرود و ارائه راهکارهای کاهنده جهت کاهش اثرات. مجله پژوهش‏ های علوم و فنون دریـایــی، 5(2):30- 43.

ملک حسینی، ا. و میرک زاده، ع. ا. 1394. تحلیل اثرات اجتماعی - اقتصادی سدسازی بر توسعه روستایی (مطالعه موردی: سد سلیمانشاه). نشریه جغرافیا و برنامه ‏ریزی. 19(53): 325-352.

موسوی، ح.، شیخ گودرزی، م. و کاویانی، ع. 1391. مقایسه دو روش ماتریس اصلاح شده لئوپولد و ماتریس آی کولد در ارزیابی اثرات محیط ‏زیستی سد مخزنی کور(نهنگ) در استان سیستان و بلوچستان. فصلنامه مدیریت و برنامه ‏ریزی محیط زیست، 2(6): 17-29 .

نیکبخت، م. و شامحمدی حیدری، ز. 1383. ارزیابی اثرات زیست‌محیطی مرحله بهره‌برداری سد سردشت در استان خوزستان. مجله آب و فاضلاب، 15(4):67-70.

نوری نجفی، ف.، ویسی، ه. و میرزایی تالار پشتی، 1397. تغییرات در کاربری اراضی و خدمات اکولوژیک محدوده سد سهند با استفاده از تکنیک سنجش ‌از دور. نشریه علوم محیطی، 16(1): 207-223.

نجمائی ، م. 1382. سد و محیط زیست. انتشارات کمیته ملی سدهای بزرگ ایران. تهـران، ایران.

هادیان، ف.، جعفری، ر.، بشری، ح. و رمضانی، ن. 1392. بررسی آثار سد حنا بر تغییرات سطح کشت و کاربری اراضی. اکولوژی کاربردی،2(4): 101-113.

یعقوبی فرانی، ا.، ایزدی، ن. و عطایی، پ. 1394. ارزیابی تأثیرات اجتماعی- اکولوژیکی احداث سد فدامی بر توسعه کشاورزی منطقه. نشریه جغرافیا و توسعه، 43 :91-112.

Brown P.H., Tullos D.D., Tilt B., Magee D. and Wolf A.T. 2009. Modeling the costs and benefits of dam construction from a multidisciplinary perspective. Journal of Environmental Management, 90(S3): 3-11.

Dybå T. and Dingsøyr T. 2008. Strength of evidence in systematic reviews in software engineering. Proceedings of the Second ACM-IEEE International Symposium on Empirical Software Engineeri ng and Measurement. Kaiserslautern, Germany: ACM.

Egre D., Sene ´cal P. 2003. Social impact assessments of large dams throughout the world: lessons learned over two decades. Impact Assessment & Project Appraisal, 21(3): 215–224.

Fearnside P.M. 2014. Impacts of Brazil's Madeira River dams: Unlearned lessons for hydroelectric development in Amazonia. Environmental Science & Policy, 38: 164-172.

Garandeau R., Edwards S. and Maslin M. 2012. Biophysical, socioeconomic and geopolitical impacts assessments of large dams: an overview, In: Tortajada, Cecilia, Altinbilek, Dogan, Biswas, Asit K. (Eds.) Impacts of Large Dams: A Global Assessment, Water Resources Development and Management, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 410.

Kitchenham B., Brereton O.P., Budgen D., Turner M., Bailey J. and Linkman S. 2009. Systematic literature reviews in software engineering: A systematic literature review. Information and Software Technology, 51(1): 7–15.

Remo J.W., Ickes B.S., Ryherd J.K., Guida R.J. and Therrell,M.D. 2018. Assessing the impacts of dams and levees on the hydrologic record of the Middle and Lower Mississippi River, USA. Geomorphology.

WCD, 2000. Dams and development: A new framework for decision-making. The report of the World Commission on Dams. London and Sterling: Earthscan. 356.