سقف مهریه در فقه امامیه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 48، شماره 3 - شماره پیاپی 106، مهر 1395، صفحه 91-114   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.24836

نویسندگان

مصطفی غفوریان نژاد^{* 1}؛ عباسعلی سلطانی²؛ حسین صابری³

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

آمار روزافزون و بی‌حد وحصر تعیین مهریه‌های سنگین که از استطاعت زوج برای پرداخت خارج است و نتیجتاً به اجرا گذاشتن مهریه و دست آخر، طلاق، عدّه‌ای را به سمت تعیین سقفی مشخص برای مهریه کشاند. بر آن شدیم تا با بررسی نظریات فقهای امامیه از متقدمان تا معاصران، در پی یافتن نظریه‌ای اصلح برای حل این گره زندگی زناشویی برآییم. گرچه آرای اکثر فقها حاکی از این امر است که مهریه به تراضی واقع می‌شود امّا در بین فقها وجود دارند کسانی که این تراضی را مورد هجمه قرار داده‌اند و کلامشان در بردارندۀ نوعی خط مشی در میزان سقف مهریه است. به نظر نگارنده بهتر است در تعیین میزان مهریه، جانب شرع یعنی مهر شرعی را بر جانب عرف یعنی مهر عرفی، مقدم داشته و در تعیین مهریه، از میزان مهرالسنه تجاوز نکنیم تا ضمن رعایت تقید شرعی، به آفت کنونی عصر حاضر یعنی تعیین مهریه‌های نجومی که غالبا قدرت بر تسلیم آن وجود ندارد دامن نزنیم.

کلیدواژه‌ها

مهر؛ مهرالسنه؛ تعیین مقدار مهر؛ مهر عرفی؛ مهر شرعی؛ فقه

مراجع

قرآن‌کریم، ترجمه الهی قمشه‌ای.

 

آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف ‌الرموز فی شرح ‌المختصر النافع، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل، 1408 ق.

 

ابن‌ادریس، محمّد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ دوّم، 1410 ق.

 

ابن‌بابویه، علی، الفقه‌ المنسوب‌ للامام‌ الرضا (ع)، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا (ع)، چاپ اول، 1406ق.

 

ابن‌بابویه، محمّد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی (ع)، 1415 ق.

 

ابن‌بابویه، محمّد بن علی، الهدایة، قم، مؤسسه امام هادی (ع)، چاپ اوّل، 1418 ق.

 

ابن‌برّاج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذّب، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1406 ق.

 

ابن‌حمزه طوسی، محمّد بن علی، الوسیلة إلی نیل‌الفضیلة، قم، آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اوّل، 1408 ق.

 

ابن‌زهره، حمزه بن علی، غنیة‌ النزوع إلی علمی ‌الاصول و الفروع، قم، امام صادق (ع)، چاپ اوّل، 1417 ق.

 

ابن‌سعید، یحیی بن احمد، الجامع‌ للشرایع، قم، مؤسسه سیدالشهداء، 1405 ق.

 

اشتهاردی، علی‌پناه، مجموعة فتاوای ابن الجنید، بی‌جا، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل، 1416 ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، النکاح، قم، بی‌نا، چاپ اوّل، 1415 ق.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق‌ الناضرة فی احکام‌ العترة‌ الطاهرة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، بی‌تا.

 

بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.

 

جزائری، عبدالله بن نورالدین، التحفة ‌السنیة فی شرح نخبة ‌المحسنیة، نسخه خطی میکرو فیلم کتابخانه آستان قدس رضوی، بی‌تا.

 

حرعاملی، محمّد بن حسن، وسائل‌ الشیعة إلی تحصیل مسائل‌ الشریعة، عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.

 

حسینی‌ سیستانی، علی، الفتاوی ‌المیسرة، بی‌جا، مدرسه آیت‌الله سیستانی، چاپ سوم، 1417 ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین المعاملات، قم، مدینه ‌العلم، چاپ بیست و ششم، 1410 ق.

 

دارقطنی، علی بن عمر، سنن ‌الدارقطنی، بیروت، دارالکتب‌ العلمیه، چاپ اوّل، 1417 ق.

 

روحانی، محمّد صادق، فقه‌ الصادق، قم، دارالکتاب، چاپ سوّم، 1412 ق.

 

روحانی، محمّد صادق، منهاج ‌الصالحین، قم، مدینه‌ العلم، 1410 ق.

 

روحانی، محمّد، منهاج‌ الصالحین، بی‌جا، الالفین، دوّم، 1414 ق.

 

زین‌ الدین، محمد امین، کلمة التقوی، بی‌جا، مهر، چاپ سوم، 1413 ق.

 

شهید اول، محمّد بن مکی، اللمعة‌ الدمشقیة، قم، دار الفکر، چاپ اوّل، 1411 ق.

 

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داوری، چاپ اول، 1410 ق.

 

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک ‌الأفهام إلی تنقیح ‌شرائع‌ الاسلام، قم، مؤسسه معارف اسلامی، چاپ اوّل، 1413 ق.

 

شیخ‌ بهائی، محمّد بن حسین، جامع عباسی، تهران، مؤسسه انتشارات فراهانی، بی‌تا.

 

صاحب‌جواهر، محمّدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع ‌الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوّم، 1376.

 

طباطبائی‌حکیم، محمّد سعید، حواریات فقهیه، محمّد سعید حکیم، بی‌جا، چاپ اوّل، 1416 ق.

 

طباطبائی‌کربلائی، علی بن محمّد علی، ریاض‌المسائل فی بیان الاحکام‌ الشرع‌ بالدلائل، قم، مؤسسه نشراسلامی، چاپ اوّل، 1412 ق.

 

طوسی، محمّد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، مرتضویه، 1387.

 

طوسی، محمّد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، قم، قدس، بی‌تا.

 

طوسی، محمّد بن حسن، تهذیب ‌الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، محمّد آخوندی، بی‌جا، دارالکتب‌الاسلامیه، چاپ چهارم، 1365.

 

عاملی، محمّد بن علی، نهایة المرام فی شرح‌ مختصر شرائع ‌الاسلام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل، 1413 ق.

 

علامه ‌حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلی احکام الایمان، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل، 1410 ق.

 

علامه ‌حلی، حسن بن یوسف، تبصرة ‌المتعلمین فی احکام‌ الدین، بی‌جا، فقیه، چاپ اوّل، 1368.

 

علامه ‌حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام‌ الشرعیة علی مذهب ‌الامامیة، بی‌جا، موسسه امام صادق (ع)، چاپ اوّل، 1420 ق.

 

علامه ‌حلی، حسن بن یوسف، مختلف ‌الشیعة، قم، مؤسسه نشراسلامی، چاپ اوّل، 1412 ق.

 

علم‌ الهدی، علی بن حسین، الانتصار، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا (ع)، چاپ اوّل، 1406 ق.

 

فاضل‌هندی، محمّد بن حسن، کشف ‌اللثام‌ عن ‌قواعد الاحکام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل، 1416 ق.

 

فخر المحقّقین، محمّد بن حسن، إیضاح ‌الفوائد فی شرح اشکالات ‌القواعد، بی‌جا، بی‌نا، چاپ اوّل، 1387 ق.

 

فقعانی، علی بن علی، الدر المنضود فی معرفة صیغ ‌النیّات و الایقاعات و العقود، شیراز، مدرسه امام عصر (عج)، چاپ اوّل، 1418 ق.

 

قمی، علی بن محمّد، جامع ‌الخلاف و الوفاق بین‌ الإمامیة و بین الأئمة‌ الحجاز و العراق، قم، زمینه‌سازان ظهور امام عصر (عج)، چاپ اوّل، 1379.

 

کلینی، محمّد بن یعقوب، الاصول من الکافی، بی‌جا، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوّم، 1388 ق.

 

مجلسی، محمّد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة‌ الاطهار، بیروت، مؤسسه وفاء، چاپ دوم، 1403 ق.

 

محقق‌حلّی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه‌ الامامیة، تهران، بعثت، 1410 ق.

 

محقق‌حلّی، جعفر بن حسن، شرائع‌ الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، استقلال، چاپ دوّم، 1409 ق.

 

مرکز المعجم الفقهی فی الحوزه العلمیه قم، حیاة ابن ابی عقیل‌ العمانی و فقهه، شرف موسوی، قم، چاپ اوّل، 1413 ق.

 

مفید، محمد بن محمد، المقنعة، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1410 ق.

 

مفید، محمد بن محمد، خلاصة‌ الایجاز فی‌ المتعة، بی‌جا، المؤتمرالعالمی لافیه‌الشیخ المفید، بی‌تا.

 

مفید، محمد بن محمد، رسالة‌ فی‌ المهر، بی‌جا، المؤتمرالعالمی لأفیه الشیخ المفید، بی‌تا.

 

منتظری، حسین‌علی، الاحکام الشرعیة، قم، تفکر، چاپ اول، 1413 ق.

 

موسوی‌ خوانساری، احمد، جامع ‌المدارک‌ فی شرح‌ المختصر النافع، تهران، صدوق، چاپ دوّم، 1355.