نشانه شناسی عناوین رمان "سه گانه ی" نجیب محفوظ

زبان و ادبیات عربی

مقاله 9، دوره 8، شماره 15، شهریور 1395، صفحه 157-182   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v8i15.49109

نویسندگان

بهنام فارسی¹؛ علی صیادانی^{* 2}

¹دانشگاه یزد

²دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

آستانه ورود به هر اثری، عنوان آن است و نباید عنوان را صرفا کلماتی دانست که برای معرفی کتاب، بر روی جلد آن حک شده است زیرا عنوان خود، یک جنس ادبی است تا آنجا که دانشی به نام "عنوان پژوهی" به وجود آمده است. در این جستار نگارنده سعی بر آن دارد تا با تکیه بر مبنای نشانه شناسی(ارتباط دال و مدلول)، عناوین رمان سه گانه ی (بین القصرین، قصرالشوق و السکریة) نجیب محفوظ را مورد بررسی قرار دهد و به این مسأله مهم بپردازد که غرض اصلی نجیب محفوظ از انتخاب این عناوین که در حقیقت اسامی محله های قاهره هستند، چیست. نتایج برآمده از این پژوهش حاکی از آن است که منظور اصلی نویسنده از انتخاب عنوان «بین القصرین» نشان دادن گرفتاری شخصیت های داستان میان دو نوع استبداد یعنی پدرسالاری و استعمار انگلیس است؛ هدف از انتخاب عنوان «قصر الشوق»، بیان کردن نوعی استبداد معنوی در شخصیت ها و شکست آن ها در دستیابی به اهدافشان است و در نهایت غرض از انتخاب عنوان «السکریة»، پناه بردن شخصیت ها از سطح هشیاری به ناهشیاری و سرکوب شدن شادی ها به واسطه سلطه غم و اندوه می باشد.

کلیدواژه‌ها

نشانه شناسی؛ عنوان، سه گانه؛ نجیب محفوظ؛ استبداد؛ ناامیدی

مراجع

1. چندلر، دانیل، (1387)، مبانی نشانه شناسی، ترجمه: مهدی پارسا، چاپ دوم، تهران، شرکت انتشارات سوره مهر.

2. دینه سن، آنه ماری، (1380)، درآمدی بر نشانه شناسی، ترجمه: مظفر قهرمان، چاپ اول ، آبادان، نشر پرسش.

3. سوسور، فردیناند، دوره زبان شناسی عمومی، 1378ش، مترجم: کورش صفوی، تعران،نشر هرمس.

4. کابلی، پل و لیتزا یانتس، (1380)، نشانه شناسی(قدم اول)، ترجمه: محمد نبوی، چاپ اول، تهران، نشر و پژوهش شیرازه،

5. کالر، جاناتان، (1388)، در جستجوی نشانه ها(نشانه شناسی، ادبیات، واسازی)، ترجمه: لیلا صادقی و تینا امراللهی، چاپ اول، تهران، نشر علم.

6. گیرو، پی‌یر، (1387)، نشانه شناسی، ترجمه: محمد نبوی، چاپ سوم، تهران، انتشارات آگاه

7. ماجدی، حمید و زهرا السادات سعیده زر آبادی، (1389)، جستاری در نشانه شناسی شهری، آرمان‌شهر، شماره 4، 56-49.

8. مختار عمر، احمد، (1385) ، معنا شناسی، ترجمه: سید حسین سیدی، چاپ چهارم، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.

9. منابع عربی

10. ابن قیم الجوزیه، (2003)، روضة المحبّین ونزهة المشتاقین، صیدا – بیروت، المکتبه العصریه.

11. ابن منظور، (1992)، لسان اللعرب، بیروت، مکتبه العلوم و الحکم، دار صادر.

12. بخیت، فاطمه و آخرون،(2013)، سیمیائیة العنوان فی قصیدتی "شب‌گیر" لأحمد شاملو و لیلٌ یفیض من الجسد، لمحمود درویش (دراسة مقارنة)، مجلة العلوم الانسانیة الدولیة، العدد 20، 37-19.

13. بدری، عثمان، (2000)، وظیفة اللغة فی الخطاب الروائی الواقعی عند نجیب محفوظ، الجزایر، الموسسة الوطنیة للفنون المطبعیة.

14. بوطیب جمال، (1996)، العنوان فی الروایه المغربیه(حداثة النص/حداثة محیطة)، ضمن کتاب الروایة المغربیة: أسئله الحداثة، الطبعة الأولی، الدارالبیضاء: دار الثقافه للنشر و التوزیع.

15. حسنیه، مسکین، 2013، شعریة العنوان فی الشعر الجزائری المعاصر، رسالة الدکتوراه، جامعة وهران.

16. حسین، خالد حسین، (2007)، فی نظریة العنوان، دار التکوین، دمشق.

17. الحمداوی، جمیل، (1997)، السیموطیقا و العنونة، مجلة عالم الفکر، الکویت، وزاره الاعلام، مجلد 25، عدد 3، 111-79.

18. ذویبی، خثپر الزبیر، (2006)، سیمولوجیا النص السردی، مقاربه سیمیائیه لروایه الفراشات و الغیلان، الحلقه الأولی، الجزایر، رابطه اهل القلم.

19. الزیات، احمد حسن و ابراهیم مصطفی، (د.ت)، المعجم الوسیط، ط5، موسسة الصادق للطباعة و النشر.

20. السامرائی، ابراهیم، (د.ت)، المعجم العربی الاساس، المنظمة العربیة للتربیة و الثقافة و العلوم.

21. سرور، نجیب، رحلة فی ثلاثیة نجیب محفوظ،2007، دار الشروق، القاهرة.

22. سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن بن ابی بکر، (1967)، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، القاهرة، دار إحیاء الکتب العربیة.

23. الظاهری، ابوعبدالرحمن عقیل و امین سلیمان سید، (1993)، لغة العرب دراسة تاریخیه و کشاف موضوعی، الریاض، مکتبه الملک عبدالعزیز.

24. عبدالله صالح، عبدالستار و السید جاسم محمد جاسم، (2008)، بنیة العنوان فی شعر محمود درویش: دراسة سیمیائیة، مجلة أبحاث کلیة التربیة الأساسیة، جامعة موصل، المجلد 8، العدد 3، 211-188.

25. علوش، سعید، 1985، معجم المصطلحات الأدبیة المعاصرة، ط1، دار الکتاب اللبنانی.

26. فرج، نبیل، (1986)، نجیب محفوظ حیاته و أدبه، القاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب.

27. فرطاس، نعیمة، (د.ت)، سیمیائیة العنونة عند الطاهر وطار: روایة "الولی الطاهر یعود إلى مقامه الزکی" أنموذجا، قسم الأدب العربی- کلیة الآداب و العلوم الاجتماعیة- جامعة- محمد خیضر- بسکرة-الجزائر.

28. فضل، صلاح، (1992)، بلاغة الخطاب و علم النصّ ، الکویت، مجلة عالم المعرفه.

29. محفوظ، نجیب، (1989)، بین‌القصرین ، الجزایر، موفم للنشر.

30. _________، (1989)، قصرالشوق، الجزایر، موفم للنشر.

31. ____________، (1989)، السکریة، الجزایر، موفم للنشر.

32. معلوف، لویس، (1991)، المنجد فی اللغه، دار المشرق، بیروت.

33. النقاش، رجاء، (1995)، فی حبّ نجیب محفوظ، الطبعة الاولی،القاهرة، دار الشروق.

34. یمنی، العید، (1992)، تفنیات السرد الروائی فی ظلّ المنهج البنیوی، الطبعة الثانیة، بیروت، دارالفارابی.

منابع لاتین

1. Leo Hock,(1981), lamarque du titre, didpositifs semiotiques dune moutors publishers, paris