تحلیل رمان "الشحاذ" (گدا) بر مبنای کهن الگوهای یونگ

زبان و ادبیات عربی

مقاله 9، دوره 8، شماره 15، شهریور 1395، صفحه 183-209   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v8i15.45671

نویسندگان

روح اله نصیری^{* 1}؛ سید محمد جلیل مصطفوی روضاتی²

¹اصفهان

²دانشگاه اصفهان

چکیده

یونگ معتقد است: انگاره‌هایی که در رسیدن به فردیت وجود دارند، از زمان‌های باستان تاکنون در درون تمامی انسان‌ها وجود داشته است که وی آنها را به عنوان کهن الگو معرفی می‌کند. از منظر یونگ، تکامل فرآیند فردیت در نیمه دوم زندگی و به تدریج رخ می‌دهد. نجیب محفوظ در رمان "الشحاذ" و در خلال یک سفر رمزی، ما را نه به گذشته قهرمان رمان – عمر الحمزاوی - بلکه به گذشته بشر و به ناخودآگاه جمعی می‌برد. "عمر الحمزاوی" در این رمان در یک فرآیند فردیت روانی قرار گرفته که محتویات ناخودآگاه جمعی به صورت رؤیا و حالت‌هایی از خلسه برای او متجلی می‌شود و در جامه کهن الگوهای مختلف راه فردیت و کمال روانی را به وی نشان می‌دهد؛ از این رو رمان "الشحاذ" قابلیت دارد بر مبنای کهن الگوهای "یونگ" بررسی شود. کهن‌الگوهای یونگ مانند "سایه"،"آنیما"، "نقاب" و "تولد مجدد" دقیقاً در مورد "عمر الحمزاوی" مصداق داشته و قابل پیجویی است. هدف در این پژوهش این است که با مطالعه رمان "الشحاذ"، تجلی و کارکرد کهن الگوهای یونگ در فرآیند تفرد روانی عمر الحمزاوی به شیوة تحلیل محتوا و با رویکرد نقد روانشناختی بررسی شود. نتیجه مقاله حاضر این است که از منظر نقد روانشناختی یونگ، گاهی آشفتگی روانی نشانه بیماری نیست، بلکه تلنگری است برای سیر در مسیر تفرد و نوزایی و نیل به خودآگاهی و تعادل روانی.

کلیدواژه‌ها

«یونگ»؛ «کهن الگو»؛ «سایه»؛ «نقاب»؛ «آنیما»؛ «الشحاذ»

مراجع

1. ابورضا، سعد. (1975م). الاتجاه النفسی فی نقد الشعر. القاهرة. کلیة دارالعلوم.

2. احمد جدامی، عبدالمنعم. (2006م). "دلالة السمات شبه اللغویة المصاحبة للأداء الکلامی فی عملیة التواصل". علوم اللغة. المجلد التاسع. العدد 3. صص 313-319.

3. الأنصاری، صلاح. (1385). "الرمز البرجوازی فی أزمته العبثیة". مجلة الأقلام. السنة الثانیة. الجزء 14. صص 141-149.

4. خریستونجم. (1991م). فی النقد الأدبی والتحلیل النفسی. بیروت: دار الجیل.

5. الدروبی، سامی. (1971م). علم النفس والأدب. مصر، دارالمعارف.

6. الربیعی، محمود. (1974م)، قراءة الروایة. بیروت: دار المعارف.

7. زیور، مصطفی. (1986م). فی النفس. بیروت: دارالنهضة العربیة.

8. السلّام، محمد زغلول. (د ت). دراسات فی القصة العربیة الحدیثة. الإسکندریة: نشر المعارف.

9. سویف، مصطفی. (1959م). الأسس النفسیة للإبداع الفنی. مصر: دارالمعارف.

10. غالی، شکری. (1969م). دراسة فی أدب نجیب محفوظ. مصر: دار المعارف.

11. فاطمة الزهراء، محمد سعید، (1981م)، الرمزیة فی أدب نجیب محفوظ. المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.

12. فتحی، ابراهیم. (1965م). "رؤیا القدیس حمزاوی". مجلة أغسطس. العدد 104. صص 85-90.

13. فکری الجزار محمد، (1998م). العنوان وسیموطیقا الاتصال الأدبی، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

14. وصفی، هدی. (1401ق). "الشحاذ دراسة نفسبنیویة". مجلة الفصول. المجلد الأول. العدد الثانی. الهیئة المصریة العامة للکتاب. صص 1-300.

15. یونغ، کارل گوستاو، (١٩٧٥ م)، "علم النفس وفن الشعر" فی کتاب"الإنسان والحضارة والتحلیل النفسی". ترجمة انطون شاهین. دمشق وزارة الثقافة.

16. یونغ، کارل گوستاو، (١٩٨٥م)، علم النفس، ترجمة: نهاد خیاطة. اللاذقیة: دار الحوار.

منابع فارسی

17. آفرین، فریده. (1388ش). بررسی رمان شازده احتجاب از چشم انداز نظریات یونگ. فصلنامه نقد ادبی. 7 (2). پاییز. صص 35 – 9 .

18. اقبالی، ابراهیم؛ قمری گیوی حسین؛ مرادی، سکینه. (1386ش). "تحلیل داستان سیاوش بر پایه نظریات یونگ"، پژوهش زبان و ادبیات فارسی.8، بهار و تابستان. صص 69 – 85.

19. بیلکسر، ریچارد. (1384ش). یونگ، ترجمه: حسین پاینده. تهران: طرح نو.

20. روضاتیان، سیده مریم. (1388 پاییز و زمستان). رمز گشایی قصه سلامان و ابسال حنین بن اسحاق بر اساس کهن الگوهای یونگ. فنون ادبی.1 (1). صص 106-97 .

21. شمیسا، سیروس. (1388ش). نقد ادبی، ویراست 2، چاپ سوم، تهران، میترا.

22. فوردهام، فریدا. (1374ش). مقدمه‌ای بر روانشناسی یونگ. ترجمه حسین یعقوب پور. تهران: اوجا.

23. محفوظ، نجیب. (1385). گدا. مترجم: محمد دهقانی، چاپ دوم، تهران: انتشارات نیلوفر.

24. محمد سعید، فاطمه الزهرا. (1378 ش). سمبولیسم در آثار نجیب محفوظ. ترجمه نجمه رجائی. مشهد: دانشگاه فردوسی.

25. محمودی، محمدعلی. ریحانی فرد، علی اصغر. (1391ش). "تحلیل کهن الگویی حکایت پادشاه و کنیزک مثنوی بر اساس دیدگاه یونگ". پژوهشنامه ادب غنایی. سال دهم. شماره هجدهم. صص 145-166.

26. مدرسی، فاطمه و ریحانی نیا، پیمان. (1390 ش). بررسی کهن الگوی آنیما در اشعار مهدی اخوان ثالث، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی. 1 (3)، (پیاپی 9)، بهار، صص 20 – 1.

27. هال، کالوین اس و نوربای، ورنون جی. (1375ش). مبانی روانشناسی تحلیلی یونگ، ترجمه محمد حسین مقبل. تهران: جهاد دانشگاهی تربیت معلم.

28. یونگ، کارل گوستاو. (1368ش). چهار صورت مثالی. ترجمه: پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس.

29. --------. (1372ش). جهان نگری. ترجمه: جلال ستاری، تهران، توس.

30. -------- (1377ش). روانشناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمه: عباسعلی امیری، چاپ دو. تهران: علمی فرهنگی.

31. -------- (1383م). انسان و سمبول‌هایش. ترجمه: محمود سلطانیه. تهران، جامی.