ارزیابی فعالیت‌های نئوتکتونیکی محدوده گسل بناروان بر اساس شاخصه‌های ریخت‌سنجی

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 6، شماره 3 - شماره پیاپی 23، آبان 1396، صفحه 85-107   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i2.59240

نویسندگان

فریبا همتی^* ؛ داود مختاری؛ شهرام روستائی؛ بهزاد زمانی قره چمنی

دانشگاه تبریز

چکیده

رشته‌کوه بزغوش در شمال‌غرب ایران و بین استان آذربایجان شرقی و اردبیل با روند شرقی- غربی در مختصات بین َ 00 °48 تا َ 30 °47 درجه طول شرقی و َ 00 °38 تا َ 30 °37 درجه عرض شمالی قرار دارد. در این پژوهش رفتار گسل بناروان مورد بررسی قرار می‌گیرد و هدف از این پژوهش درک بهتری از رفتار تکتونیکی گسل، بررسی اثرات تکتونیک در تکامل چشم‌انداز و تجزیه‌وتحلیل مورفولوژی است. به‌منظور به دست آوردن اطلاعات بیشتر در مورد فعالیت نئوتکتونیک، ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی فعالیت گسل بر اساس ارزیابی سیستم زهکشی رودخانه، ژئومورفولوژی پرتگاه‌ها و جبهه‌های کوهستان بر اساس روش‌های ارزیابی حرکات تکتونیکی فعال مورد مطالعه قرار گرفته است. در این مطالعه با استفاده از شاخص Iat، ارزیابی نسبی فعالیت‌های تکتونیکی در محدوده گسل بناروان در دامنه جنوبی رشته‌کوه بزغوش انجام شد. برای برآورد شاخص Iat، هفت شاخص ژئومورفیک شامل: منحنی‌های هیپسومتری و انتگرال هیپسومتری (Hi)، شاخص عدم تقارن حوضه زهکشی (فاکتور عدم تقارن)(AF)، فاکتور تقارن توپوگرافی عرضی (T)، شاخص طول جریان رود به شیب رود (SL)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع (VF)، شاخص نسبت (V) و نسبت شکل حوضه زهکشی (BS) محاسبه شد. شاخص Iat، فعالیت‌های تکتونیکی منطقه را در سه کلاس، فعالیت‌های بسیار زیاد، زیاد و متوسط طبقه‌بندی کرد. بر اساس این شاخص در منطقه، حوضه‌ای که دارای فعالیت‌های کم باشد، وجود ندارد. با توجه به نقشه پهنه‌بندی فعال‌ترین منطقه زیر حوضه 2 و کمترین فعالیت در زیر حوضه‌های شماره 3، 4 و 7 مشاهده می‌شود. مطالعه و ارزیابی شاخص‌های مختلف ژئومورفیک در منطقه مورد مطالعه بر روی 8 زیر حوضه در منطقه مورد مطالعه نشان می‌دهد که منطقه از لحاظ فعالیت‌های نئوتکتونیکی با تکتونیک جوان فعال می‌باشد؛ منتهی میزان فعالیت در همه جای آن یکسان نیست. در زیر حوضه شماره 2 فعالیت‌های جوان بیشتر از سایر زیر حوضه‌هاست. علت آن را می‌توان به فعالیت بیشتر گسل اصلی و گسل‌های فرعی که موجب بالاآمدگی منطقه شده است، نسبت داد.

کلیدواژه‌ها

ارزیابی نئوتکتونیکی؛ شاخصه‌های ریخت‌سنجی؛ گسل بناروان

مراجع

پورکرمانی، محسن؛ سلگی، علی؛ 1388. مورفوتکتونیک، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات.

حافظ نیا، محمدرضا؛ 1384. مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انشارات سمت، تهران.

رجائی، عبدالحمید؛ عابدینی، موسی؛ 1383. پژوهشی در نقش عوامل نو زمین ساخت در تحول ژئومورفولوژی منطقه دره دیز دیوان داغی از طریق شاخص‌های ژئومورفولوژی و مورفومتری، نشریه دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، شماره 15، صص 161- 137، دانشگاه تبریز.

زمانی قره چمنی، بهزاد؛ 1392. مدل زمین‌ساخت فلات آذربایجان (شمال گسل تبریز و جنوب ارس)، فصلنامه علوم زمین، شماره 87، سال بیست و دوم، بهار. صص 50-41.

زنگنه ماهیدشتی، هیوا؛ قیطانچی، محمدرضا؛ 1386. فعالیت لرزه‌خیزی شمال غرب ایران، بیست و ششمین گردهمایی علوم زمین، تهران، وزارت صنایع و معادن، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

سازمان زمین‌شناسی؛ 1992، شرح نقشه زمین شناسی چهارگوش سراب.

سلمیانی، شهریار؛ 1378. رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکتونیکی فعال و جوان با نگرشی بر مقدمات دیرینه لرزه شناسی، پژوهشگاه بین الملی زلزله شناسی و مهندسی زلزله.

شریفی نجف آبادی، رسول؛ 1393. زمین شناسی ساختمانی (با تأکید بر شواهد ژئومرفیک زمین ساخت فعال)، انتشارات مهر زهرا (س).

شکرانی ترکمانی، علی؛ رحیمی چاکدل، عزیر؛ آق اتابای، مریم؛ احمدی، اصغر؛ 1391. تحلیل ساختاری بخش غربی گسل جنوبی کوه‌های بزقوش، سی و یکمین گردهمایی علوم زمین، تهران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، آذرماه،.

شکرانی ترکمانی، علی؛ رحیمی چاکدل، عزیز؛ آق آتابای، مریم. ارتباط بین شکستگی‌ها در گسل جنوب رشته‌کوه بزقوش– آذربایجانشرقی، سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین المللی– تخصصی علوم زمین 30 بهمن 1392، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

صابر، رضا؛ 1392. هندسه گسلی و تحلیل سینماتیک زون گسلی شمال بزقوش، سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین المللی تخصصی علوم زمین.

عبداالهی پور سراسکانرور، ساناز؛ محجل، محمد؛ سلگی، علی؛ تقی پور، کریم؛ 1390. ساختار پایانه فشاری جنوب خاوری گسل تبریز در کوه‌های بزغوش، سی امین گردهمایی علوم زمین، تهران. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

-عزتی، مریم، آق آتابای، مریم؛ رقیمی، مصطفی؛ شتابی، شعبان؛ 1391. تجزیه‌وتحلیل برخی از شاخص‌های ریخت زمین ساختی حوضه شیرین رود، کپه داغ مرکزی، فصلنامه علمی- پژوهشی آمایش جغرافیایی فضا، شماره مسلسل ششم. صص 1-16.

عسکری، لیلا؛ حسن لو، عذرا؛ اسلامی، سید سعید الرضا؛ 1390. ارتباط عمقی قطعات گسل صحنه بر اساس شواهد آزمایشگاهی، دوشنبه 1 اسفند. سی امین گردهمائی علوم زمین، سازمان زمین شناسی.

عسگری، مریم؛ 1389. بررسی مورفوتکتونیک و نئوتکتونیک جنوب شرق دشت سراب، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تبریز.

فخرائی، زهره؛ پورکرمانی، محسن، مؤید، محسن؛ 1381. زمین‌شناسی ساختمانی، لرزه‌خیزی و لرزه زمین‌ساخت سد خاکی ورزقان میانه، فصلنامه علمی پژوهشی زمین و منابع واحد لاهیجان، شماره اول، سال اول، صص 64-57.

کرمی، فریبا؛ 1381. بررسی مسائل ژئومورفولوژی دامنه شمالی بزغوش و دشت انباشتی سراب (ابرغان- سلطان اباد)، پایان نامه دکتری رشته جغرافیای طبیعی گرایش ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز، (استاد راهنما: دکتر رجائی – اساتید مشاور: دکتر مقصود خیام- دکتر محمد مقدم)، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.

کرمی، فریبا؛ بیاتی خطیبی، مریم؛ نیکجو، محمدرضا؛ 1392. بررسی و تحلیل شواهد ژئومورفولوژیک و تکتونیک فعال در حوضه‌های شمالی شهرچای میانه، فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 42، صص 53-33.

کرمی، فریبا؛ رجبی، معصومه؛ عسگری، مریم؛ 1392. تحلیل فعالیت‌های نئوتکتونیکی دامنه شمالی رشته‌کوه بزقوش با استفاده از روش‌های ژئومورفولوژیکی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 28، شماره دوم، شماره پیاپی 109، صص 158- 141.

کریمی، یحیی؛ زمانی قره چمن، بهزاد؛ 1392. مدلسازی آنالوگ کمربند چین خورده و رانده بزقوش، سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین المللی– تخصصی علوم زمین 30 بهمن 1392. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

مختاری کشکی، داوود؛ 1379. آسیب پذیری سکونتگاه‌های در مسیر خطوط گسل و عمران روستایی، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 91 و 92، صص 73-70.

Bhat, F. A., Bhat, I. M., Hamid, S., Mohd, I., & Akhtar, R. M. (2013) Identification of geomorphic signatures of active tectonics in the West Lidder Watershed, Kashmir Himalayas: Using remote sensing and GIS. International Journal of Geomatics and Geosciences, 4(1), 164-176.

Figueroa, A., Jeffrey, M., & Knott, R. (2010). Tectonic geomorphology of the southern Sierra Nevada Mountains (California): Evidence for uplift and basin formation. Geomorphology (123), 34-45.

Font, M., Amorese, D., & Lagarde, J. L. (2010). Dem and GIS analysis of the stream gradient index to evaluate effects of tectonics: The normandy intraplate area (NW France). Geomorphology, 119(3-4), 172–180.

Guarnieri, P., & Pirrotta, C. (2008). The response of drainage basins to the late Quaternary tectonics in the Sicilian side of the Messina Strait (NE Sicily). Geomorphology, 95(3), 260-273.

Hamdouni, R. E., Irigaray, C., Fernandez, T., Chancon, J., & Keller, E. A. (2008). Assessment of relative active tectonic, south west border of the Sierra Nevada (Southern Spain). Geomorphology, 96(1-2), 150-173.

Keller, E. A., & Pinter, N. (2001). Active tectonics earthquakes: Uplift and landscape (2nd Edition). New Jersey: Prentice Hall.

Melosh, B. L., & Keller, E. A. (2013). Effects of active folding and reverse faulting on stream channel evolution, Santa Barbara Fold Belt, California. Journal of Geomorphology, (186), 119-135.

Moreno, M. S., Klotz, J., Melnick, D., Echtler, H., & Bataille, K. (2008). Active faulting and heterogeneous deformation across a megathrust segment boundary from GPS data, south central Chile (36-39S). Geochemistry, Geophysics, Geosystems, 9(12), 1525-2027.

Ramires Herrera, M. T. (1998). Geomorphic assessment of active tectonics in the Acambay Grabem: Mexican Volcanic belt. Earth surface processes and land forms, 23(4), 317-332.

Reyaz , A. D., Shakil, A. R., Rakesh, Ch., & Ishtiaq, A. (2014). Tectono-geomorphic study of the Karewa Basin of Kashmir Valley. Journal of Asian Earth Sciences, 23(4), 143–156.

Ritter, D. F., Kochel, R. C., & Miller, J. R. (1995). Proccess geomorphology: Boston Ma, Waveland Press, Inc, Fifth Edition.

Singh, T., & Jain, V. (2009). Tectonic constraints on watershed development on frontal ridges: Mohand Ridge, NW Himalaya, India. Geomorphology, 106(3), 231-241.

Solaymani Azad, S., Dominguez, S., Philip, H., Hessami, K., Forutan, M. R., Shahpasan Zadeh, M., & Ritz, J. F. (2011). The Zandjan fault system: Morphological and tectonic evidences of a new active fault network in the NW of Iran. Tectonophysics (506), 73-85.

Vojtko, R., Petro, L., Benova, A., Bona, J., & Hok, J. (2012). Neotectonic evolution of northen Laborec drainage basin (northeastern part of Slovakia). Geomorphology, (138), 276-294.

Zavoianu, I. (1985). Development in water science,morphometry of drainage basins, Elsevier, Amsterdam.