تحلیل همدید الگوهای جوّی توأم با موج‌های سرمای زمستانه در ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 6، شماره 3 - شماره پیاپی 23، آبان 1396، صفحه 109-124   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i3.59919

نویسندگان

حسین عساکره؛ علی شاهبایی کوتنایی^*

دانشگاه زنجان

چکیده

در پژوهش حاضر تلاش شده با استفاده از رویکرد محیطی به گردشی، الگوهای همدید توأم با موج‌های سرمای زمستانی در ایران شناسایی شود. براین اساس با استفاده از داده‌های میان‌یابی شدۀ دمای کمینه برای زمستان‌های 1339 تا 1388 ضمن شناسایی روزهای همراه با سرمای فراگیر، داده‌های جوی شامل فشار تراز دریا و ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال برای شناسایی الگوهای جوی همراه با موج-های سرمای فراگیر زمستانه در ایران بکار گرفته شد. با انجام تحلیل خوشه‌ای بر روی داده‌های فشار تراز دریا طی 487 روز همراه با سرمای فراگیر، درنهایت 5 الگوی همدید تشخیص داده شد. بررسی این الگوها نشان داد که تمامی موج‌های سرمای فراگیر در پهنۀ کشور با تکوین یک الگوی پرفشار گسترده بر روی ایران و مناطق همجوار آن توأم بوده است. برهمکنش سامانه‌های پرفشار سیبری و پرفشارهای اروپایی با کم‌فشارهای جنب قطبی در انتقال هوای سرد از نواحی قطبی و شمال اسکاندیناوی به عرض-های جنوبی نقش مهمی داشته است. همچنین استقرار پشته‌ها و سامانه‌های بندالی تراز میانی جو در بخش‌های مرکزی و شرقی اروپا و استقرار ناوۀ شرقی آن‌ها بر روی ایران با ریزش هوای سرد به قسمت عقب این ناوه توأم بوده و در ایجاد و تداوم موج‌های سرمایی در سطح کشور تأثیر زیادی داشته است.

کلیدواژه‌ها

موج سرمای فراگیر؛ تحلیل خوشه‌ای؛ اقلیم‌شناسی همدید؛ سامانۀ بندالی؛ ایران

مراجع

امیدوار، کمال؛ ابراهیمی، عاطفه؛ 1391. تحلیل همدید موج سرمای شدید 16 تا 25 دی ماه 1386 در ایران مرکزی (استان‌های اصفهان، کرمان، یزد). جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. شماره 45. صص:98-81. اصفهان.

جهانبخش، سعید؛ رضایی، سمیه؛ قاسمی، احمد رضا؛ تدینی، معصومه؛ 1390. تحلیل سینوپتیکی یخبندان‌های بهاره تبریز (مطالعۀ موردی: سرمای بهار 1382 و 1383). تحقیقات جغرافیایی. شماره 102. صص: 24-1. اصفهان.

خوش اخلاق، فرامرز؛ داودی، محمود؛ روستا، ایمان؛ حقیقی، اسماعیل؛ 1391. تحلیل همدیدی سرماهای شدید شمال خراسان. پژوهش‌های اقلیم‌شناسی. شماره 9. صص: 12-1. مشهد.

شادمان، حسن؛ 1391. تحلیل همدید موج‌های گرمایی فراگیر در ایران، پایان نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ آب و هواشناسی به راهنمایی دکتر حسین عساکره، دانشگاه زنجان، گروه جغرافیا.

شاهبایی کوتنایی، علی؛ 1393. تحلیل همدید موج‌های سرمای زمستانی در ایران، پایان نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ آب و هواشناسی سینوپتیک به راهنمایی دکتر حسین عساکره، دانشگاه زنجان، گروه جغرافیا.

عزیزی، قاسم؛ 1383. ارزیابی سینوپتیکی یخبندان‌های فراگیر بهاری در نیمۀ غربی ایران. مدرس علوم انسانی. شماره 32، صص: 115-99. تهران.

عزیزی، قاسم؛ اکبری، طیبه؛ داودی، محمود؛ اکبری، مهری؛ 1388. تحلیل همدید موج سرمای شدید دی ماه 1386 ایران. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شماره 70. صص: 19-1. تهران.

عزیزی، قاسم؛ محمدی، حسین؛ روستا، ایمان؛ داودی، محمود؛ 1391. تحلیل سینوپتیک سوزبادهای غرب و شمال غرب ایران در دورۀ آماری 1980-2005. فضای جغرافیایی. شماره 39. صص: 58-37. اهر.

علایی طالقانی، محمود؛ 1390)، ژئومرفولوژی ایران، چاپ ششم، تهران، انتشارات قومس.

علیجانی، بهلول؛ 1369. چگونگی تشکیل فرابار سیبری و اثر آن بر اقلیم شرق ایران. تحقیقات جغرافیایی. شماره 17. صص: 51-41. اصفهان.

علیجانی، بهلول؛ هوشیار، محمود؛ 1387. شناسایی الگوهای سینوپتیکی سرماهای شدید شمال غرب ایران. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شماره 65. صص: 16-1. تهران.

فرشادفر، عزت الله؛ 1389. اصول و روش‌های آماری چند متغیره. چاپ سوم. کرمانشاه. انتشارات دانشگاه رازی کرمانشاه.

کریمی، صادق؛ نگارش، حسین؛ طاوسی، تقی؛ علیجانی، بهلول؛ 1391. تحلیل همدید امواج سرماهای فراگیر ایران – مورد: موج سرمای دی و بهمن 1383 استان چهارمحال و بختیاری. جغرافیا و توسعه. شماره 29. صص: 76-55. زاهدان.

لشکری، حسن؛ کیخسروی، قاسم؛ 1389. تحلیل سینوپتیکی موج سرمای 8 تا 15 دی ماه 1385 در ایران. مدرس علوم انسانی. شماره 65. صص: 177-151. تهران.

مسعودیان، سید ابوالفضل؛ 1390. آب و هوای ایران. چاپ اول. مشهد. انتشارات شریعه توس.

مسعودیان، سید ابوالفضل؛ دارند، محمد؛ 1390. تحلیل همدید سرماهای فرین ایران. جغرافیا و توسعه. شماره 22. صص: 185-165. زاهدان.

مسعودیان، سید ابوالفضل؛ دارند، محمد؛ 1392. تحلیل همدید یخبندان‌های فراگیر و با دوام ایران. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. شماره 50. صص: 144-129. اصفهان.

هژبرپور، قاسم؛ علیجانی، بهلول؛ 1386. تحلیل همدید یخبندان‌های استان اردبیل. جغرافیا و توسعه. شماره 10، صص: 89-106. زاهدان.

Garcia I.P. (1996). Major Cold Air Outbreaks Affecting Coffee and Citrus Plantations in the Eastern and North Eastern Mexico, Atmosfera, 9, 47-68.

Gudgel D. (2005). The Unusual Frost Event of Nov. 29 to Dec. 4 2004, WFO San Joaquin Valley, National Weather Service, Hanford,CA, , 2

Konrad C. E. (1996). Relationships Between the Intensity of Cold-Air Outbreaks and the Evolution of Synoptic and Planetary-Scale Features Over North America, Monthly Weather Review, 124, 1067-1083.

Park T.W., Ho C.H. & Yang S. (2011), Relationship between the Arctic Oscillation and Cold Surges over East Asia, Journal of Climate, 24, 63-83.

Pezza A.B. & Ambrizzi T. (2005). Dynamical Conditions and Synoptic Tracks Associated With Different Types of Cold Surge Over Tropical South America, International Journal of Climatology, 25, 215-241.

Rousta I., Doostkamian M., Haghighi E. & Mirzakhani B. (2016). Statistical-Synoptic Analysis of the Atmosphere Thickness Pattern of Iran’s Pervasive Frosts. Climate, 4, 41.

Takahashi H. (1990). Migration of the Cold Air Mass Related to Rain Belt Formation of the Chinese Continent and Atmospheric Systems during the Baiu Season (in apanese), Geographical Review of Japan, Series a, 64, 10-24.

Zhang K.R.S. & James S.B. (1996), Climatology of East Asian Winter Monsoon and Cold Surges, PCMDI Report 38.