عدم اشتراط ایمنی از ضرر در امر به معروف و نهی از منکر

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 49، شماره 1 - شماره پیاپی 108، تیر 1396، صفحه 87-109   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v0i0.37732

نویسندگان

محمد محسنی دهکلانی^{* 1}؛ علی اکبر ایزدی فرد²؛ صالح منتظری³

¹دانشیار دانشگاه مازندران

²استاد دانشگاه مازندران

³دانشجوی دکتری دانشگاه مازندران

چکیده

در آثار فقهی وجوب امر به معروف و نهی از منکر مقیّد به تحقق شروطی، از جمله «ایمنی از ضرر» شده است. فقهاء معتقدند امر به معروف و نهی از منکر نسبت به شرط ایمنی از ضرر «وجوبی تعلیقی و مشروط» دارد به گونه‌ای که هرگاه بر امر به معروف و یا نهی از منکر، مفسده و یا ضرری مترتب شود، این وجوب فعلیت نداشته و ساقط می‌شود. نگارندگان با بازخوانی مسأله، مستندات قول مشهور را به رغم برخورداری از «شهرت عظیمه» قابل خدشه می‌دانند. اجمالاً نویسندگان معتقدند امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک فریضه شرعی «وجوبی مطلق و غیر معلق» نسبت به شرط موصوف داراست.

کلیدواژه‌ها

امر به معروف؛ نهی از منکر؛ ایمنی از ضرر؛ قول مشهور

مراجع

قرآن کریم.

 

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376 .

 

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1406 ق.

 

ابن حمزه، محمد بن علی، الوسیله، قم، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی (ره)، چاپ اول، 1408 ق.

 

ابوالصلاح حلبی، تقی الدین بن نجم، الکافی فی الفقه، اصفهان، انتشارات کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین (ع)، چاپ اول، 1403 ق.

 

اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، قم، نشر مکتبه السید المرعشی العامه، 1403 ق.

 

بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه بعثه، چاپ اول، 1374 .

 

تبریزی، غلامحسین، اصول المهذبه، مشهد (بی چاپ)، ناشر چاپ طوس، 1372.

 

تقی‌الدین حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، قم، راهیاب: نرم افزار درایهْ النور، مؤسسه نرم افزاری علوم اسلامی نور. بی‌تا.

 

جزایری، عبد النبی بن سعد الدین، حاوی الأقوال فی معرفه الرجال، قم، مؤسسه الهدایه لإحیا التراث، بی‌تا.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1409 ق.

 

خامنه‌ای، علی، درس خارج فقه (صلاه مسافر)، دفتر سوم، تقریرات مخطوط صالح منتظری، 1393.

 

خمینی، روح الله، صحیفه نور (صحیفه امام)، قم، راهیاب: نرم افزار صحیفه امام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی؛ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، بی‌تا.

 

خویی، ابوالقاسم، مصباح الأصول، قم، چاپ اول، 1422 ق.

 

خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، راهیاب: نرم افزار درایه النور، مؤسسه نرم افزاری علوم اسلامی نور، بی‌تا.

 

روحانی، صادق، فقه الصادق، قم، شروق، چاپ اول، بی‌تا.

 

سبحانی، جعفر، المبسوط فی علم الأصول، قم، مؤسسه الإمام الصادق (ع)، 1431 ق.

 

سبحانی، جعفر، کلیات علم الرجال، قم، انتشارات قدس، چاپ پنجم، 1389.

 

شهید اول، محمد بن مکّی، الدروس الشرعیّه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1417 ق.

 

شهید اول، محمد بن مکّی ، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشی مفید، چاپ اول، بی‌تا.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرّوضه البهیّه، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، حاشیه خلاصة الأقوال علامه حلی، بی‌تا.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.

 

طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، 1403 ق.

 

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق با مقدمه محمد جواد بلاغی تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372.

 

طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد، انتشارات کتابخانه، چاپ اول، 1375 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الرجال، قم، راهیاب: نرم افزار درایهًْ النور، مؤسسه نرم افزاری علوم اسلامی نور، بی‌تا.

 

طوسی، محمد بن حسن، النهایة، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1400 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1420 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، بی‌تا.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفهًْ احوال الرجال، قم، راهیاب: نرم افزار درایهًْ النور، مؤسسه نرم افزاری علوم اسلامی نور، بی‌تا.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب، مشهد، مجمع البحوث الامامیه، چاپ اول، 1412 ق.

 

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرایع، قم، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی (ره)، چاپ اول، بی‌تا.

 

قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، تهران، انتشارات ناصرخسرو، چاپ اول، 1364.

 

کشّی، محمد بن عمر، رجال الکشی (اختیار معرفه الرجال)، قم، راهیاب: نرم افزار درایه النور، مؤسسه نرم افزاری علوم اسلامی نور، بی‌تا.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

مازندرانی، محمد هادی بن محمد صالح، شرح الکافی، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ اول، 1382 ق.

 

مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، محقق: محی الدین و محمدرضا مامقانی قم، مؤسسه آل البیت، بی‌تا.

 

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، الوجیزه، تهران، همایش بزرگداشت علامه مجلسی- مؤسسه الطباعه و النشر، بی‌تا.

 

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404 ق.

 

محقق حلّی، جعفر بن حسن، المختصر النافع، قم، مؤسسه المطبوعات الدینیّه، چاپ ششم، 1418 ق.

 

محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408 ق.

 

محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، کفایة الأحکام، اصفهان، انتشارات مهدوی، چاپ اول، بی‌تا.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، مؤسسهًْ النشر الإسلامی، بی‌تا.

 

مفید، محمّد بن محمد، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید رحمة الله علیه، چاپ اول، 1413 ق.

 

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403 ق.

 

مقرّم، عبدالرّزاق، مقتل الحسین، قم، دارالثقافه، 1411 ق.

 

موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1405 ق.

 

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، راهیاب: نرم افزار درایهًْ النور، مؤسسه نرم افزاری علوم اسلامی نور، بی‌تا.

 

نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت، بی‌تا.

 

ورام، مسعود بن عیسی، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر، قم، مکتبه فقیه، چاپ اول، 1410 ق.