نشانه شناسی اجتماعی داستان کوتاه «القمیص المسروق» کنفانی با تکیه بر سازه های گفتمانی هلیدی

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 9، شماره 16، بهمن 1396، صفحه 127-160   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v8i16.60045

نویسندگان

تورج زینی وند^* ؛ سمیه صولتی

دانشگاه رازی

چکیده

نشانه شناسی اجتماعی، رویکردی کاربردی در بررسی متون است که دغدغۀ اصلی آن، درک نشانه های اجتماعی و رفتارهای معنادار است. با توجه به اهمیت به کارگیری نظریات علمی در فهم بهتر متون، سازه های گفتمانی هلیدی (اندیشگانی، میان فردی و متنی) را ابزاری برای بررسی یکی از داستان های کوتاه کنفانی با عنوان «القمیص المسروق» قرار دادیم که از حیث شمول دو قطب مثبت و منفی، جدال بین خدمت به وطن و خیانت و گذر قهرمان داستان از تردید به‌یقین برجسته می نماید. بر این اساس، در حوزۀ اندیشگانی، چگونگی بازتاب واقعیت در داستان مذکور، در حوزۀ میان فردی، نحوۀ تعامل شخصیت ها و در سطح متنی شیوۀ سازماندهی و انسجام دو حوزۀ پیشین، با روش توصیفی-تحلیلی بررسی شد تا به این سؤال پاسخ داده شود که گزینش های زبانی در حوزه های مذکور به عنوان سازه های معناساز، چگونه در گفتمان شناسی داستان مذکور و کشف لایه های زیرین معنا عمل می کند؟ نتایج حاصل از بررسی جمله واره های این داستان نشان می دهد که در سطح اندیشگانی، چارچوب کنشگرانۀ متن در آغاز داستان با حضور پررنگ گفتمان «دیگری» همراه است که انسان فلسطینی را به حاشیه رانده و درگیر احساساتی ساخته است که وی را به سمت خیانت سوق می دهد، اما فهم حقیقت در پایان داستان از او کنشگری فعال می سازد که انتقام جویی از دشمن را در خود تقویت می کند. در سطح بینافردی، تعامل شخصیت های داستانی، روند گذر قهرمان داستان از تردید به‌یقین، در مواجه با خیانت را به نمایش می گذارد. و اما در سطح متن، «ارجاع»، «حروف افزایشی» و «تکرار» به ترتیب در سطوح دستوری، پیوندی و واژگانی، بیشترین کارکرد را تداوم معنایی و انسجام بخشی متن به خود اختصاص داده اند.

کلیدواژه‌ها

نشانه شناسی اجتماعی؛ هلیدی؛ داستان کوتاه القمیص المسروق؛ کنفانی

مراجع

کتابنامه

1. آقاگل‌زاده، فردوس. (1385ش). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: نشر علمی و فرهنگی. چاپ اول.

2. ـــــــــــــــــ. (1392ش). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی. تهران: نشرعلمی.

3. فرکلاف، نورمن. (1379ش). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه: فاطمه شایسته پیران و دیگران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

4. هلیدی، مایکل و حسن، رقیه. (1393ش). زبان، بافت و متن: جنبه‌هایی از زبان در چشم‌اندازی اجتماعی- نشانه‌شناختی. ترجمه: مجتبی منشی‌زاده و طاهره ایشانی. تهران: علمی.

منابع عربی

5. احمد، نحلة. (2001م). علم اللغة النظامی مدخل الى النظریة اللغویة عند هالیدای. الاسکندریة: ملتقى الفکر. ط2.

6. احمد، یحیى. (1989م). الاتجاه الوظیفی و دوره فی تحلیل اللغة. مجلة عالم الفکر. العدد الثالث.

7. بلحوت، شریفة. (2011م). مفهوم الاتساق مایکل هالیدای و رقیة حسن. مجلة خطاب، عدد 9، صص210-227.

8. ــــــــــــ . (2014م). طبیعة النص و علاقته بسیاق المقام. الجزائر. جامعة تیزی وزو.

9. بوشحدان، شریف. (1996م). لغة وظیفیة أم تعلیم وظیفی. مجلة العلوم الانسانیة. جامعة محمد خیضر بسکرة. العدد الثالث. صص 135-145.

10. الخطابی، محمد. (2006م) لسانیات النص. دارالبیضاء: مرکز الثقافی العربی. ط2.

11. سعدیة، نعیمة. (الف/2014م). عود الضمیر بین اللسانیات الحدیثة و النحوالعربی، استراتیجیة الاحالة. کلیة الاداب و اللغات. جامعه محمد خیضر-بسکرة.

12. ـــــــــــ . (ب/ 2014م). االربط حروفه و معانیها فی الابنیة اللغویة، من منظور اللسانیات الحدیثة. جامعه محمد خیضر-بسکرة.

13. فارکلوف، نورمان. (2009م). تحلیل الخطاب: التحلیل النصی فی البحث الاجتماعی. ترجمة: طلال وهبة. بیروت: المنظمة العربیة للترجمة. ط1.

14. فاولر، راجر. (2012م). النقد اللسانی. ترجمه: عفاف البطاینة. بیروت: اعداد المنظمة العربیة للترجمة.ط1.

15. فرج، حسام احمد. (2007م). نظریة علم النص، قاهرة: مکتبة الآداب. ط1.

16. عباس، نصر. (1982م). الفن القصصی فی فلسطین. الریاض: دارالعلوم.

17. عبد المجید، جمیل. (1998م). البدیع بین البلاغة العربیة و اللسانیات النصیة. الهیئة المصریة العامة للکتاب.

18. عماش، احمد کاظم. (2011م). جهود هالیدای فی الاتجاه الوظیفی. جامعة بابل: کلیة الدراسات القرآنیة. صص1-13.

19. کنفانی، غسان. (1982م). القمیص المسروق و قصص أخری. بیروت: مؤسسة الأبحاث العربیة.ط2.

20. یعقوب، أوس داوود. (2011م). غسان کنفانی...الشاهد و الشهید «فصول من سیرته الاعلامیة والسیاسیة». فکر. ملحق العدد 113.

21. Halliday, M.A.K. 1978. Language as Social Semotics. London: Edward Arnold.

22. Halliday, M.A.K. 1994An Introduction to Functional Grammar. London: Edward Arnold.