مخاطرات ناشی از تمرکزگرایی بارش در ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 6، شماره 3 - شماره پیاپی 23، آبان 1396، صفحه 143-162   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i3.60987

نویسندگان

امید مفاخری^{* 1}؛ محمد سلیقه²؛ بهلول علیجانی²؛ مهری اکبری²

¹دانشگاه خوارزمی تهران

²دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

پایین بودن میزان ریزش‌های جوی، تغییرپذیری بالا، نوسان بارش، از ویژگی بارز آب‌وهوای ایران به شمار می‌رود. هدف این پژوهش مطالعه و بررسی تغییرات تعداد روزهای بارشی، مقدار بارش و تغییرات شدت بارش در بلند مدت در نواحی مختلف ایران است. داده‌های بارش روزانه در طی دوره آماری 30 سال از سازمان هواشناسی کشور برای 53 ایستگاه همدید در نقاط مختلف ایران گرد آوری شد. جهت طبقه‌بندی از نظر دوره تداوم بارش، روزهای بارشی در 7 طبقه، بارش 1 روزه، بارش با توالی دو روز، بارش با توالی سه روز الی بارش با توالی 7 روز بررسی و استخراج گردید. برای تحقق اهداف از روش تحلیل خوشه‌ای (فاصله اقلیدسی و روش ادغام وارد) برای ناحیه‌بندی اقلیمی استفاده شد و درنهایت ایران به هفت ناحیه از نظر متغیرهای تعداد روز بارشی تقسیم گردید. سپس دوره مطالعاتی به دو دوره 15 ساله جهت مقایسه تقسیم شد. برای شناسایی شدت بارش روزانه از نسبت بارش حداکثر روزانه به سالانه استفاده شد. نتایج نشان داد که در اغلب نواحی ایران فراوانی روزهای بارشی کوتاه‌مدت در 15 سال دوم مطالعاتی (2013-1999) نسبت به 15 سال اول (1984-1998) روند افزایشی دارد. این امر نشان می‌دهد که بارندگی‌های شدید و رگباری در گستره ایران در حال افزایش است که می‌تواند ناشی از کاهش تعداد روزهای بارشی به‌ویژه بارش‌های میان‌مدت و بلند مدت (4-5 و بیشتر از شش روز) باشد و بیشینۀ بارش در کوتاه‌مدت (بارش 1- 3 روز) اتفاق می‌افتد.

کلیدواژه‌ها

مخاطرات بارش؛ تغییرات بارش؛ بارش روزانه؛ توالی بارش؛ رگبار

مراجع

ایران نژاد، پرویز. کتیرایی بروجردی، پری سیما. حجام سهراب؛ 1386. سهم تغییرات فراوانی و شدت بارش روزانه در روند بارش در ایران طی دوره 1960 تا 2001. مجله فیزیک زمین و فضا. 1، 83-67.

آتشی، ناهید؛ 1392. شناسایی گونه هواهای جزیره‌ی ابوموسی، پایان نامه کارشناسی ارشد اقلیم شناسی: استاد راهنما دکتر مسعودیان، گروه جغرافیا. دانشگاه اصفهان.

بابایی فینی، ام السلمه و فرج زاده، منوچهر؛ 1382. نمایه‌های مکانی بارش و تغییرات آن در ایران. سومین کنفرانس منطقه‌ای و اولین کنفرانس ملی تغییر اقلیم: اصفهان.

بابایی فینی، ام السلمه و منوچهر فرج زاده اصل؛1380. الگوهای تغییرات مکانی و زمانی بارش در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 62. صص 114-125.

جهانبخش اصل، سعید، ابطحی، وحیده، قربانی، محمدعلی، تدینی، معصومه، والایی، اکرم؛ 1392. بررسی توزیع زمانی و مکانی بارش شهرستان تبریز با روش تحلیل خوشه‌ای. فصلنامه علمی پژوهشی فضای جغرافیایی. سال پانزدهم. شماره 50، صص 81-59.

ذوالفقاری، حسن، هاشمی، رضا، فشی مهدی؛ 1393. بررسی نسبت حداکثر بارش‌های روزانه به بارش‌های سالانه در ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 92، 188-167.

رضیئی، طیب و عزیزی قاسم؛ 1388. شناخت مناطق همگن بارشی در غرب ایران. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی.34. صص 65-86.

شکی، فاطمه؛ 1393. واکاوی مکانی روزهای بارندگی در ایران. دوفصلنامه آب و هواشناسی کاربردی. سال 1. شماره 1. صص 27-36.

عزیزی، قاسم. نیری، معصومه. رستمی جلیلیان، شیما؛ 1388. تحلیل سینوپتیک بارش‌های سنگین در غرب کشور (مطالعه موردی: بارش دوره 7 – 14 مارس 2005، 16 تا 24 اسفند 1385). فصلنامه جغرافیای طبیعی. سال اول. شماره 4. صص 1-13.

عساکره، حسین. رزمی قلندری، رباب؛ 1393. توزیع زمانی و رژیم بارش در شمال غرب ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. سال 29، شماره اول. شماره پیاپی 112.

عساکره، حسین؛ 1389. تحلیلی بر تغییر رژیم بارش در استان زنجان. مجله علمی و فنی نیوار. شماره 70-71.

عسکری، احمد. رحیم زاده، فاطمه؛ 1385. مطالعه‌ای تغییرپذیری بارش دهه‌های اخیر ایران. پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 58. صص 67-80.

علیجانی، بهلول؛ 1376. آب و هوای ایران. انتشارات دانشگاه پیام نور.

مسعودیان، ابوالفضل. دارند، محمد. کارساز، سکینه؛ 1390. پهنه بندی بارش غرب و شمال غرب ایران به روش تحلیل خوشه‌ای. فصلنامه جغرافیای طبیعی. شماره 11. صص 35-40

مسعودیان، ابوالفضل. عطایی، هوشمند؛ 1384. شناسایی فصول بارشی ایران به روش تحلیل خوشه‌ای. مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان. ج 18، ش 1. صص 1-12.

مسعودیان، ابوالفضل؛ 1388. نواحی بارش ایران. جغرافیا و توسعه، شماره 13. صص 79 -91.

نوری، حمید. یساری، طلعت. قویدل رحیمی، یوسف. محمدی، بختیار؛ 1391. مدل پیش بینی بارش انزلی با استفاده از متغیرهای دینامیکی و ترمودینامیکی جو بالای دریاچۀ خزر. فصلنامه تحقبقات جغرافیایی. شماره 89. صص 78-92.

Croitoru, A., Piticar, A., & Burada, D. (2015). Changes in precipitation extremes in Romania. Quaternary International, 1-11.

Domroes, M., Kaviani, M., & Schaefer, D. (1998). An analysis of regional and intrannual precipitation variability over Iran using multivariate statistical methods Theor. Appl. Climatol, 61(3-4).

Elagib, N. (2010). Exploratory analysis of rain days in central Sudan, 109, 47-59

Kansakar, R., David, M., John, G., & Gwyn, R. (2004). Spatial pattern in the precipitation regime of nepal. Int. J. Climatol. 24, 1645–1659.

Limsakul, A., & Singhruck, P. (2016). Long-term trends and variability of total and extreme precipitation in Thailand. Atmospheric Research, 169, 301–317.

Liu, B., Henderson, M., Ming, & Zhanga, Y. (2011). Observed changes in precipitation on the wettest days of the year in China, 1960–2000. International Journal of Climatology, 31, 487- 503.

Manea, A., Birsan, M., Tudorache, G., & Cărbunaru, F. (2016). Changes in the type of precipitation and associated cloud types in Eastern Romania (1961–2008). Atmospheric Research, 169, 357–365.

Martınez, M. D., Lana, X., Burgueno, A., & Sara, C. (2007). Spatial and temporal daily rainfall regime in Catalonia (NE Spain) derived from four precipitation indices, years1950–2000. Int. Journal of Climatol, (27), 123-138.

Nandintsetseg, B., Greeneb, S., & Gouldenc, E. (2007). Trends in extreme daily precipitation and temperature near Lake H¨ovsg¨ol, Mongolia. Int. journal Climatol, (27), 341–347.

Schlosser, E., Duda, M., Powers,J., & Manning, K.(2008). Precipitation regime of Dronning Maud Land,Antarctica, derived from Antarctic Mesoscale Prediction System (AMPS) archive data" journal of geophysical research, (113)D24108, doi:10.1029/2008JD009968.