بازخوانی ادله متنی حجیت خبر واحد در پرتوی سیره عقلا

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 49، شماره 2 - شماره پیاپی 109، آبان 1396، صفحه 89-106   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.43197

نویسندگان

محمدتقی فخلعی¹؛ بشری عبدخدایی^{* 2}

¹استاد دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

خبر واحد به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع شرع همواره در علم اصول و حدیث مطرح بوده و حجیت آن به‌دقت مورد بررسی قرار گرفته است. اثبات حجبت خبر واحد در رویکرد گذشته دانشمندان از طریق قرآن و روایات است که نتیجه آن پذیرش تعبدی چنین حکمی است اما در نظرگاه برخی معاصران به طور کلی طرق کشف احکام (امارات) جنبه تعبدی ندارند بلکه تابعی از بنای عقلا هستند که نقش شارع امضای آن‌هاست. نوشتار حاضر نیز، با چنین رویکردی خبر واحد را به عنوان یکی از این طرق که سیرۀ عقلا منشأ حجیت آن است، تحلیل کرده و نقش سایر ادله متنی (آیات و روایات) را به عنوان مقرر چنین سیره‌ای تبیین نموده‌است. بارزترین ثمره این بازخوانی، نگاه جدید به ملاکات وثاقت حدیث و طرق تنویع خبر است، زیرا با پذیرش نقش بنای عقلا در حجیت خبر، ملاکات پذیرش آن نیز به عقلا سپرده شده و موثوق‌الصدور بودن به‌عنوان مهم‌ترین ویژگی حجبت روایت مورد توجه است.

کلیدواژه‌ها

خبر واحد؛ خبر ثقه؛ سیره عقلا؛ حدیث؛ موثوق الصدور

مراجع

ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم، دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول، 1405 ق.

 

ابن شهید ثانی، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)، چاپ نهم، بی‌تا.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت - لبنان، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق.

 

انتخابیان، عذرا، «بررسی علل و آثار نظریه حجیت و عدم حجیت خبر واحد»، فقه و اصول، شماره 5 و 6، پاییز و زمستان 1384، صص 24-51.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاُصول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، چاپ پنجم، 1416 ق.

 

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم، چاپ اول، 1409 ق.

 

تقوی اشتهاردی، حسین، تنقیح الأصول (تقریرات اصولی امام خمینی)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، تهران، چاپ اول، 1418 ق.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

 

حیدری، علی نقی، اصول الاستنباط، قم، لجنه اداره الحوزه العلمیه، چاپ اول، 1412 ق.

 

خمینی، مصطفی، تحریرات فی الأصول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1418 ق.

 

خویی، ابوالقاسم، مصباح الأصول، مقرر: محمد سرور واعظ حسینی بهسودی، قم، مکتبة الداوری، چاپ پنجم، 1417 ق.

 

دیاری بیدگلی، محمد تقی، «بررسی مبنای امام خمینی در حجیت روایات فقهی و غیر فقهی» کتاب قیم، شماره 3، پاییز 1390، صص 57-78.

 

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، لبنان - سوریه، دار العلم - الدار الشامیة، چاپ اول، 1412 ق.

 

سبحانی، جعفر، الوسیط فی اُصول الفقه، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ چهارم، 1388.

 

سبحانی، جعفر، تهذیب الأصول، (تقریرات اصولی امام خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) چاپ اول، 1423 ق.

 

صدر، محمد باقر، دروس فی علم الأصول، قم، طبع انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1418 ق.

 

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372.

 

طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران - ایران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1416 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، العُدة فی أصول الفقه، قم، انتشارات محمد تقی علاقبندیان، چاپ اول، 1417 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، ایران، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1411 ق.

 

عراقی، ضیاء الدین، نهایة الافکار، مقرر: محمد تقی بروجردی، دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم)، قم، چاپ سوم، 1417 ق.

 

علم الهدی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول، 1405 ق.

 

فخلعی، محمدتقی، «پژوهشی در چیستی سیره عقلا و نسبت آن با حکم عقل»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، سال چهل ودوم، شماره پیاپی، 1/84، بهار و تابستان 1389، صص 97-126.

 

فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم - ایران، نشر هجرت، چاپ دوم، 1410 ق.

 

فضلی، عبدالهادی، اصول الحدیث، بیروت، مؤسسه ‌ام القری للتحقیق و النشر، بی‌تا.

 

قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1412 ق.

 

قمی، ابوالقاسم، قوانین الأصول، تهران، مکتبه العلمیه الاسلامیه، چاپ دوم، 1378 ق.

 

کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی - إختیار معرفة الرجال، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، چاپ اول، 1409 ق.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ترجمه مصطفوی، تهران، کتاب فروشی علمیه اسلامیه، چاپ اول، 1369.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، چاپ دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، 1406 ق.

 

محقق داماد، مصطفی، مباحثی از اصول فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی چاپ اول، 1362.

 

مشکینی اردبیلی، ابوالحسن، کفایة الاُصول، قم، لقمان، چاپ اول، 1413 ق.

 

مظفر، محمد رضا، أصول الفقه، قم، انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1430 ق.

 

نائینی، محمدحسین، أجود التقریرات (مقرر: ابوالقاسم خویی)، قم، مطبعه العرفان، چاپ اول، 1352.

 

نائینی، محمدحسین، فوائد الاُصول (مقرر: محمدعلی کاظمی)، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1376

نفیسی، شادی، درایه الحدیث، انتشارات سمت، چاپ سوم، 1389.

 

هاشمی شاهرودی، علی، دراسات فی علم الأصول (تقریرات اصولی ابوالقاسم خویی)، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، 1419 ق.