استعاره و آفرینش معنا در سخن شاعرانه (بررسی آرای پل ریکور در کتاب استعاره زنده با تکیه بر چکامه تیره بختی اثر آلفرددو وینی)

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 7، دوره 53، شماره 3، مهر 1399، صفحه 179-207   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v53i3.84585

نویسندگان

ساقی فرهمندپور^{* 1}؛ محمد زیار²

¹گروه زبان فرانسه، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²گروه زبان فرانسه، واحد تهران مرکزی،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران

چکیده

کتاب استعاره زنده ریکور کتابی بنیادین در باب استعاره است. ریکور معتقد است استعاره، به‌ویژه در منش یکتای زبان شاعرانه رخ می‌دهد. از این رو، پرسش اصلی مقاله حاضر آن است که از منظر ریکور چگونه استعاره در سخن شاعرانه معنا می‌آفریند؟ فرضیه مقاله آن است که باید برای آشکارسازی پاسخ ریکور به این پرسش، سه مقولة مقایسهگری، شمایل‌گونگی معنا و تصویر شاعرانه را تحت عنوان «نظریه جایسپاری» و دو مقوله چندمعنایی و ارجاعگری را تحت عنوان «نظریه میانکنش» تعیین و تعریف کرد. بر این اساس، هدف مقالة حاضر آن است که با روش تفسیر و با تکیه بر چکامه تیرهبختی اثر وینی دو نظریه جایسپاری و میانکنش را تشریح کند. ایضاح این دو نظریه نشان می‌دهد که معنا در زبان شاعرانه شمایلی است. شمایل‌گونگی معنا در زبان شاعرانه حاصل «خنثی‌کردن» واقعیت و پَروبال دادن به خیال است و این یعنی خیال، واقعیت را «تعلیق» می‌کند. در اینجا استعاره با شمایل یکی می‌شود بدینمعنا که استعاره واژه‌ها را از معنای سرراست‌شان در کاربرد روزانه جدا می‌کند و سپس کاربرد واژه‌ها را با گشودن سویة خیالی معنا چندان گسترش می‌دهد که بیان واقعیت شاعرانه ممکن شود. در شعر به‌دلیل حضور همة زیرمعناهای ممکن واژه‌ها ارجاع سخن به حالت تعلیق در میآید. استعاره با مقایسهگری ایده‌های گوناگون نه‌تنها مناسبات معنایی پنهان میان آن‌ها را آشکار می‌کند، بلکه خالق مناسبات جدید میان آن‌هاست. نیروی محرک این آفرینش معنا، همانندسازی است. این فرایند یگانهگر، مبتنی بر شهودی ناگهانی است که پیکربندی پیشین زبان را دستکاری می‌کند و ساختاری جدید می‌آفریند.

کلیدواژه‌ها

استعاره؛ آفرینش معنا؛ نظریه جای سپاری؛ نظریه میان کنش؛ ریکور

مراجع

احمدی، ب. (1395). ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.

ایزوتسو، ت. (1374). خدا و انسان در قرآن: معنی‌شناسی جهانبینی قرآنی. ترجمة احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

آشوری، د. (1392). شعر و اندیشه. تهران: مرکز.

بابک معین، م. (1391). استعاره و پیرنگ در اندیشة پل ریکور. نقد ادبی، 5(20)، 7-26.

بارت، ر. (1395). نقد و حقیقت. ترجمة شیرین‌دخت دقیقیان. تهران: مرکز.

پارساخانقاه، م. (1396). استعاره و فلسفه نزد دریدا و ریکور. حکمت و فلسفه، 13(49)، 7-22.

پناهبر، ا.، حسابی، ا.، و پیرنجمالدین، ح. (1395). تعادل زیباییشناختی در ترجمة رباعیات خیام با استفاده از نظریات زیباییشناسی دریافت و استعاره شناختی. مطالعات زبان و ترجمه، 49(1)، 19-40.

ترابیمقدم، م.، و خلیفهلو، ف. (1396). محدودیت‌های شناختی موجود در آرایة استعاره. پژوهشنامة ادب غنایی، 15(29)، 31-48.

حسنی، ح. (1393). عوامل فهم متن در دانش هرمنوتیک و علم اصول استنباط از دیدگاه پل ریکور و محقق اصفهانی. تهران: هرمس.

حسینپناهی، ف.، و شیخاحمدی، ا. (1396). زبان، استعاره، حقیقت (بررسی نقش استعاره در تکوین پساساختارگرایی: با تکیه بر آرای دریدا). فنون ادبی، 2(19)، 103-11۸.

خراسانی، ف.، و غلامحسینزاده، غ. (1397). استعاره مفهومی: نقطه‌تلاقی تفکر و بلاغت در قصاید ناصر خسرو. فنون ادبی، 5(22)، 71-84.

داوریاردکانی، ر.، نیلیپور، ر.، قائمینیا، ع.، جیان جاج، آ.، و یارمحمدی، ل. (1393). زبان استعاری و استعاره‌های مفهومی. تهران: هرمس.

ریکور، پ. (1394). استعاره و پارادایم‌های ترجمه. ترجمة مهرداد پارسا، مهدی پارسا، فائزه جعفریان و حسام دهقانی. تهران: شَوَند.

ریکور، پ. (1394). زندگی در دنیای متن شش گفتوگو، یک بحث. ترجمة بابک احمدی. تهران: مرکز.

ریکور، پ. (1395). ایدئولوژی، اخلاق، سیاست. ترجمة مجید اخگر. تهران: چشمه.

ریکور، پ. (1397). زمان و حکایت. ترجمة مهشید نونهالی. ج. ۳. تهران: نی.

ریکور، پ.، و نقوی، ح. (1386). استعاره و ایجاد معانی جدید در زبان. ترجمة حسین نقوی. معرفت، 16(120)، 81- 94.

سلطانی، ب.، رضی، ا.، و نیکویی، ع. (1397). آسیب‌شناسی کاربرد استعاره در فرایند نظریه‌پردازی فرمالیسم مکانیکی. نقد ادبی، 11(42)، 123-147.

شهری، ب. (1391). پیوندهای میان استعاره و ایدئولوژی. نقد ادبی، 5(19)، 59-76.

صفوی، ک. (1390). از زبانشناسی به ادبیات. جلد دوم. تهران: سوره مهر.

صفوی، ک. (1396 الف). استعاره. تهران: علمی.

صفوی، ک. (1396 ب). تعبیر متن. تهران: علمی.

عباسی، ع. (1393). پژوهشی بر چگونگی زایش معنا از خلال ساختار روایی در بیگانه اثر آلبر کامو. مطالعات زبان و ترجمه، 47(3)، 25-39.

عباسی، ع.، و رضایی، س. (1392). پژوهش تطبیقی بر ترجمهپذیری یا ترجمهناپذیری چندمعنایی استعاره در ترجمة سرخ و سیاه استاندل. مطالعات زبان و ترجمه، 46(4)، 103-120.

کردبچه، ل.، آقاحسینی، ح.، و هاشمی، م. (1396). کاربرد صفت در شعر معاصر. فنون ادبی، 2(19)، 1-16.

کوچش، ز. (1396). استعاره مقدمه‌ای کاربردی. ترجمة جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.

کوچش، ز. (1396). استعاره‌ها از کجا می‌آیند؟ شناخت بافت در استعاره. ترجمة جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.

گیررتس، د. (1395). نظریة معنیشناسی واژگانی. ترجمة کورش صفوی. تهران: علمی.

لیکاف، ج.، و جانسون، م. (1395). استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم. ترجمة هاجر آقا ابراهیمی. تهران: علمی.

مجتهد شبستری، م. (1375). هرمنوتیک، کتاب و سنت. تهران: طرح نو.

ملکشاهی، م.، و خزاعیفرید، ع. (1396). رویکردی نو از طریق ترجمه برای تحلیل تاریخی انتقال گفتمان‌ها و نظریه‌ها. مطالعات زبان و ترجمه، 50(4)، 1-24.

نیچه، ف.، هیدگر، م.، گادامر، ه.، ریکور، پ.، واتیمو، ج.، فوکو، م.، اکو، ا.، درایفوس، ه.، هُوی، د.، و میولهال، ا. (1377). هرمنوتیک مدرن: گزینة جستارها. ترجمة بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: مرکز.

واینسهایمر، ج. (1381). هرمنوتیک فلسفی و نظریة ادبی. ترجمة مسعود علیا. تهران: ققنوس.

ولیدی، ش.، و سهیل، ک. (1389). وابستگی متقابل قدرت و استعاره: رویکردی فوکویی-دریدایی. نقد زبان و ادبیات خارجی، 3(5)، 109-127.

هاوکس، ت. (1395). استعاره. ترجمة فرزانه طاهری. تهران: مرکز.

هوی، د. (1385). حلقة انتقادی: ادبیات، تاریخ و هرمنوتیک فلسفی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

 

Bouchard, G. (1980). Semiologie, semantique et hermeneutique selon Paul Ricoeur. Laval Theologique et Philosophique, 36(3), 255-284.

Ricoeur, P. (1969). Le conflit des interpretations, essais d’hermeneutique. Paris, France : Seuil.

Ricoeur, P. (1972). La metaphore et le problème central de l'hermeneutique. Revue Philosophique de Louvain, 70(5), 93-112.

Ricoeur, P. (1975). La Metaphore Vive. Paris, France : Seuil.

Ricoeur, P. (1986). Du texte à l’action, essais d’hermeneutique II. Paris, France : Seuil.

Ridky, J. (2017). Études Ricoeuriennes, temps et recit : Un defi pour l’ecriture de l’histoire. The ULS jornal of University Library System, 8(1), 54-66.

Seche, L. (1913). Alfred de Vigny, œuvres complètes, poesies. Paris, France : La Renaissance Du Livre.