تبیین مخاطرات محیطی ناشی از احداث دیوارهای مرزی (مرزهای ایران در استان سیستان و بلوچستان)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 4، دوره 6، شماره 4 - شماره پیاپی 24، بهمن 1396، صفحه 121-141   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i4.51480

نویسندگان

محسن جان پرور^{* 1}؛ ریحانه صالح آبادی²؛ سیده سمیره حسینی¹

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

برای کشورها فضای مرزی به‌طور فزاینده‌ای به حفاظت و دفاع نیاز دارد. همچنین فضای مرزی به‌صورت فزاینده‌ای مرکز ایدئولوژی و عملکرد کشورها، مکانی برای سیاست‌های سرمایه‌گذاری مهم و منابع معدنی است و دورترین منطقه حاکمیتی است. در جهان امروز که مرزها در انواع مختلف و با ویژگی‌های بسیار متنوعی وجود دارند، رویکردها نسبت به مدیریت مرز نیز به‌صورت مشابه بسیار متنوع است. یکی از این رویکردها ایجاد دیوار مرزی است که توسط بسیاری از کشورها ازجمله جمهوری اسلامی ایران در حال پیگیری است. باید توجه نمود که دیوار مرزی یکی از راهبردهای کنترل مرز به‌صورت سلبی است که ورود و خروج افراد، کالا و ... را تحت کنترل شدید قرار می‌دهد. باید بیان نمود که این دیوار مرزی که به‌نوعی دیوار امنیتی برای کشور محسوب می‌گردد خود زمینه‌ساز بروز مخاطرات محیطی است. مخاطرات محیطی خود به دو دسته بلای طبیعی (سیل، طوفان، زمین‌لرزه و ...) و بلایای انسانی (نابودی زیست‌محیطی، گرم شدن کره زمین و ...) تقسیم می‌شوند. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی درصدد بررسی این نوع مخاطرات ناشی از احداث دیوار مرزی در منطقه سیستان و بلوچستان است و سپس با استفاده از روش توان رتبه‌ای به طبقه‌بندی این مخاطرات می‌پردازد تا مهم‌ترین مخاطره‌ای که منطقه را تهدید می‌کند به دست آید. نتایج تحقیق نشان می‌دهد مخاطرات ناشی از احداث دیوار مرزی در منطقه در 9 مورد مخاطرات طبیعی (نابودی گیاهان، انقراض جانوران، بین رفتن صنعت اکوتوریسم؛ افزایش فرسایش بادی منطقه) و مخاطرات انسانی (تفکیک فرهنگی- قومی دو سوی مرز؛ هدایت افراد به فضاهای ناشناخته؛ افزایش گرایش به قاچاق مواد مخدر و اسلحه؛ کاهش اعتماد به حکومت مرکزی؛ هزینه‌های بالای اقتصادی) تقسیم می‌گردند. در آخر با استفاده از روش توان رتبه‌ای مهم‌ترین مخاطره‌ای که منطقه را تهدید می‌کند کاهش اعتماد به دولت مرکزی با وزن 81 به دست آمد که خود می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات آتی برای در سطح منطقه‌ای و ملی باشد.

کلیدواژه‌ها

مخاطرات محیطی؛ مرز؛ دیوار مرزی؛ استان سیستان و بلوچستان

مراجع

اسلامی، علیرضا؛ 1385. قومیت و ابعاد آن در ایران. فصلنامه علوم سیاسی شماره 34.

امینی، سعید؛ مدیری، مهدی؛ شمسایی، فتح‌الله؛ قنبری، علی؛ 1393. شناسایی دیدگاه‌های حاکم بر آسیب‌پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مؤلفه‌های تأثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو. دو فصلنامه علمی پزوهشی مدیریت بحران. ویژه نامه هفته پدافند غیرعامل 1393.

بدیعی، مرجان؛ احمدی پرو، زهرا؛ 1387. نقد رویکرد نئولیبرالیسم و مخاطرات امنیت انسانی، مجموعه مقاله‌های همایش بین المللی امنیت انسانی در غرب آسیا.

توانگر، معصومه؛ 2010. اهمیت اکوتوریستی استان سیستان و بلوچستان. مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام.

جاجرمی، کاظم؛ پیشگاهی فرد، زهرا؛ مهکویی، حجت؛ 1392. ارزیابی تهدیدات زیست‌محیطی در امنیت ملی ایران. فصلنامه راهبرد. سال بیست و دوم. شماره 67. تابستان 1392. صص 230-193

جان پرور، محسن؛ 1391. تبیین الگوی مدیریت مرز دریایی مورد: خلیج فارس. رساله دکتری رشته جغرافیای سیاسی. به راهنمایی محمدحسین افشردی. دانشگاه تربیت مدرس. تهران.

حشمت‌زاده، محمد باقر؛ گله‌دار، مجید؛ 1392. قاچاق مواد مخدر و سیاست‌های نوین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در استان سیستان و بلوچستان. پژوهشنامه دفاع مقدس. سال اول. شماره اول.

حق‌پناه، جعفر؛ 1377. جامعه مدنی و گروه‌های قومی در ایران. فصلنامه مطالعات راهبردی. شماره 2. سال 1. زمستان 1377.

خمر، غلامعلی؛ رخشانی، امین‌الله؛ 1394. نقش راهکارهایی مدیریت بحران در جهت کاهش خسارات ناشی از زلزله مطالعهی موردی: شهر خرم آباد. جغرافیا و توسعه شماره 41.

راستی، عمران؛ رحیمی، محمد؛ 1387. امنیت و توسعه در غرب آسیا از منظر مدل محور پیرامون، مطالعه موردی مناطق مرزی کشورهای ایران، افغانستان و پاکستان. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی امنیت انسانی در غرب آسیا.

رنجبریان، بهرام؛ 1385. وجهه استنباط شده از ایران به عنوان یک مقصد گردشگری. مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان. شماره 21 (شماره 2 ویژه نامه اقتصاد). صص 80-69

زرقانی، هادی؛ 1386. مقدمه‌ای بر شناخت مرزهای بین‌الملی. تهران: نشر دانشگاه علوم انتظامی ناجا.

سجادیان، مهیار؛ شاکرمی، زهرا؛ گودرزی، داوود؛ حسینی، آسو؛ 1390. واکاوی سیستم اکوتوریسم پایدار در ارتباط با مخاطرات طبیعی استان مازندران با بهره گیری از GIS. فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس. سال سوم. شماره 10. زمستان 1390

شاطریان، محسن؛ گنجی پور، محمد؛ اشنویی، امیر؛ 1390. تأثیر وضعیت اجتماعی-اقتصادی مرزنشینان بر قاچاق کالا (مطالعه موردی: استان‌های سیستان و بلوچستان، بوشهر و کردستان). پژوهش‌های جغرافیای انسانی. دورۀ 45. 78. صص 85-99

شیخ‌زاده، رجبعلی؛ محمدی، مهدی؛ دهباشی، مهدیه؛ حسینی، رفیع؛ 1391. جنگ نرم و جایگاه پدافند غیرعامل در آمایش استان مرزی سیستان و بلوچستان. اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران- 28 لغایت 30 بهمن 1391.

ضرغامی، برزین؛ انصاری زاده، سلمان؛ 1391. تحلیل فرصت‌ها و تهدیدهای ژئوپلتیکی قوم بلوچ از دیدگاه نظریه شکاف‌های سیاسی-اجتماعی. پژوهش‌های جغرافیای انسانی. شماره 81. پاییز 1391. صص 110-95

طاووسی، تقی؛ زهرایی، اکبر؛ 1391. مدل‌سازی و پیش بینی پدیده گرد و غبار استان سیستان و بلوچستان بر اساس مدل برون یابی منحنی روند سری‌های زمانی. کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی. سال اول. شماره اول. صص 157-139

عبادی نژاد، سید علی؛ صفاری، امیر؛ پناه، حمید؛ 1389. نقش عوارض ژئومورفولوژیکی در قاچاق مواد مخدر از مرزهای جنوب شرق کشور. فصلنامه مطالعه مدیریت انتظامی. 5(3). 485-467

عزیزی، پروانه؛ آذرکمن، رزا؛ 1390. بررسی عوامل واگرایی قوم بلوچ و تأثیر آن بر امنیت کشور. دانشنامه. صص 111-95.

عندلیب، علیرض. ا؛ 1380. نظریه پایه و اصول آمایش مناطق مرزی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تهران. دانشکده فرماندهی و ستاد دوره عالی جنگ.

قالیباف، محمد باقر؛ 1375. بررسی و نقش عنصر جغرافیایی در امنیت سیستان و بلوچستان. پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی. دانشگاه تهران

کاویانی‌راد، مراد؛ 1389. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی و بحران‌های بوم شناسی در ایران. فصلنامه مطالعات راهبردی. سال سیزدهم. شماره دوم. تابستان 1389. شماه مسلسل 48

کریمی، مرتضی؛ یزدانی، محمد حامد؛ نادری، افشین؛ 1392. تأثیر بادهای 120 روزه بر امنیت منطقه سیستان. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. سال 24. پیاپی 50. شماره 2. تابستان 1392. صص 128-111

کیانی، اکبر؛ فاضل نیا، غریب؛ رضایی، بیت‌الله؛ 1391. بررس اولویت سنجی مخاطرات محیط طبیعی شهر زابل. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی. دوره 1. شماره 1. صص 98-111.

مبارکی، اصغر؛ 1390. ارزش‌های اقتصادی گونه‌های حیات وحش، مطالعه موردی: لاک پشت‌های دریائی. همایش منطقه‌ای جهاد اقتصادی رهیافت‌ها راهبردها.

محمدنیا، سهراب؛ عسکریزاده، سید محمد؛ 2010. بررسی راهکارهای لازم و همکاریهای متقابل در جهت پیشگیری و کاهش خسارات مخاطرات محیطی در کشورهای اسلامی. مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام.

Burton, I. Kates, R. W and White, G. F., 1999. The environment as hazard. Oxford universitypress, NewYork

Heinesson., 2009. Accreditation and Border Management. Available: www. Kghborder services. com

Smith,K., 1992. Environmental Hazards: Assessing Risk and Reducing Disaster. Routledg, London.