کاربرد مدل هایRS-GIS در بهینه سازی گسترش شهری با تأکید بر حفظ محیط زیست (نمونۀ موردی: شهر همدان)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 3، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 27، اسفند 1395، صفحه 51-66   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v14i2.42141

نویسندگان

احمد رومیانی^{* 1}؛ حیدر صالحی میشانی²؛ لیلا وثوقی راد³؛ بهمن قادری⁴؛ صمد امرائی⁵

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه زنجان

³زنجان

⁴دانشگاه شهید بهشتی

⁵دانشگاه آزاد ملایر

چکیده

اهداف: هدف از این پژوهش، بررسی بهینه‌سازی گسترش شهر همدان در جهت حفظ محیط‌زیست است. بنابراین برنامه‌ریزی برای بهترین مکان‌ها جهت توسعۀ فیزیکی گسترش شهر که کمترین آسیب‌ها را به کاربری‌های کشاورزی و محیط‌زیست ایجاد کند، در زمرۀ اهداف این تحقیق است.
روش: نوع تحقیق کاربردی و روش مورداستفاده توصیفی ـ تحلیلی است. برای بررسی بهینه‌سازی گسترش اندازه‌گیری‌های فضایی شهر از تکنیک‌های نوین سنجش از دور استفاده شده و تغییرات کاربری اراضی شهر بین سال‌های 1986 تا 2011، درنظر گرفته شده است.
یافته‌ها/ نتایج: بررسی‌ها نشان‌دهندۀ کاهش شدید اراضی کشاورزی و باغات درنتیجۀ تبدیل آنها به اراضی ساخته‌شده است. بنابراین با استفاده از مدل AHP، مشخّصات اراضی براساس نیازهای توسعۀ شهری به پنج طبقه، از کاملاً مناسب تا کاملاً نامناسب تقسیم شدند تا گسترش آتی شهر، تنها در اراضی بایر و فاقد پوشش گیاهی که دارای شرایط مناسب جهت توسعۀ فیزیکی شهر هستند، صورت گرفته است.
نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از ارزیابی تصاویر ماهواره‌ای نشان داد که بیشترین افزایش سطوح کاربری در منطقۀ شهری همدان طی سال‌های مذکور، صورت گرفته است. بنابراین زمین‌های کشاورزی به همراه باغات منطقه بیشترین کاهش‌ها را نشان داداند. حال اگر این روند گسترش کالبدی شهر ادامه پیدا کند تا سال 2025، مساحتی معادل 63/720 هکتار زمین کشاورزی و پوشش گیاهی تخریب خواهد شد. بنابراین بهترین مکان برای گسترش آتی شهر همدان بیشتر در مناطق شمال‌غربی و شرق شهر واقع شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

بهینه سازی گسترش شهری؛ شهر همدان؛ سیستم اطّلاعات جغرافیایی؛ سنجش از دور

مراجع

1. ابراهیم‌زاده، ع.؛ رفیعی، ق. (1388). مکان‌یابی بهینۀ جهات گسترش شهری با بهره‌گیری از سیستم اطّلاعات جغرافیایی(مطالعۀ موردی: مرودشت). جغرافیا و توسعه، 7(15)، 45ـ70

2. احدنژاد روشتی، م.؛ زلفی، ع.؛ و شکری‌پور دیزج، ح. (1390). ارزیابی گسترش فیزیکی شهرها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چندزمانه و سیستم اطّلاعات جغرافیایی(مطالعۀ موردی: شهر اردبیل 1363ـ1400). فصلنامۀ آمایش محیط، 15، 107ـ124

3. تیموری، ر.؛ روستایی، ش.؛ زمانی، ا.؛ و احدنژاد، م. (1389). ارزیابی تناسب فضایی ـ مکانی پارک‌های شهری با استفاده از GIS (مطالعۀ موردی: پارک‌های محلّه‌ای منطقۀ 2 تبریز). مجلّۀ فضای جغرافیایی اهر،10(30)، 137ـ168

4. خاکپور، ب.؛ ولایتی، س.؛ و کیانژاد، ق. (1386). الگوی تغییر کاربری شهر بابل طی سال‌های 1362ـ1378. مجلّۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، 9، 45ـ64

5. زبردست، ا. (1380). کاربرد فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. نشریۀ هنرهای زیبا، 2(10)، 13ـ21

6. ‌سلطانی، ک. (1371). مجموعه مباحث و روش‌های شهرسازی: محیط زیست. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران

7. شیعه، ا. (1377). مقدّمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه علم صنعت

8. علوی‌پناه، ک. (1382). کاربرد سنجش از دور در علوم زمین(علوم خاک). چاپ اوّل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران

9. قدسی‌پور، ح. (1381). فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی AHP. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر

10. نوروزی اقدم، ا.؛ بهبهانی، م.ر.؛ رحیمی خوب، ع.؛ و عقیقی، ح. (1387). مدل رطوبتی لایۀ سطحی خاک با استفاده از شاخص NDVI. مجلّة محیط‌شناسی، 34(48)، 127ـ136

11. Beaubien, J. (1994). Landsat TM satellite images of forests: From enhancement to classification.Canadian Journal of Remote Sensing, 20(1), 17-26

12. Deng, J.S., Wand, K., Hong, Y., & Qi, J.G. (2009). Spatio-temporal dynamics and evolutionof land use change and landscape pattern in response to rapid urbanization.Landscape and Urban Planning,92(3–4), 178-198

13. Fang, S., George, Z., Gertnera, G.Z., Sun, Z., & Andersonc, A.A. (2005). The impact ofinteractions in spatial simulation of the dynamics of urban sprawl. Landscapeand Urban Planning, 73, 296-306

14. Javaheri, H., Nasrabadi, T., Jafarian, M. H., Rowshan, G.R., Khoshnam, H. (2006). SITE selection of municipal solid waste landfills using analytical hierarchy process method in a geographical information technology environment in giroft. Journal of Environmental Health Science & Engineering , 3(3),177-184

15. Liao, C. N., &Kao, H. P. (2010). Supplier selection model using Taguchi loss function, analytical hierarchy process and multi-choice goal programming.Computers and Industrial Engineering, 58(4),573-577

16. Park, S., Jeon, S., Kim, S., & Choi, C. (2011). Prediction and comparison of urban growth by land suitability index mapping using GIS and RS in South Korea. Landscape and Urban Planning, 99(2), 104-114

17. Park, S., Jeon, S., Kim, S.R., & Choi, C. (2011). Prediction and comparison of urban growth by land suitability index mapping using GIS and RS in South Korea. Landscape and Urban Planning, 99(2), 104-114

18. Peng, J., Wang, Y., Zhang, Y., Wu, J., Li, W., & Li, Y. (2010).Evaluating the effectiveness of landscape metrics in quantifying spatial patterns. Ecological Indicators, 10(2), 217-223

19. Pham, H. M., Yamaguchi, Y., & Bui, T. Q. (2011).A case study on the relation between city planning and urban growth using remote sensing and spatial metrics.Landscape and Urban Planning, 100(3), 223-230

20. United Nations. (2011). World urbanization prospects: The 2011 revision. New York : United Nations

21. Vahidnia, M. H., Alesheikh, A. A., &Alimohammadi, A. (2009).Hospital site selection using fuzzy AHP and its derivatives.Journal of Environmental Management, 90(10), 3048-3056

22. Verburg, P. H., van Eck, J. R. R., de Nijs, T. C., Dijst, M. J., &Schot, P. (2004). Determinants of land-use change patterns in the Netherlands. Environment and Planning B: Planning and Design, 31(1), 125-150

23. Wang, G., Qin, L., Li, G., & Chen, L. (2009).Landfill site selection using spatial information technologies and AHP: A case study in Beijing, China.Journal of Environmental Management, 90(8), 2414-2421

24. Xu, K., Kong, C., Li, J., Zhang, L., & Wu, C. (2011).Suitability evaluation of urban construction land based on geo-environmental factors of Hangzhou, China.Computers and Geosciences, 37(8), 992-1002

25. Youssef, A., &Biswajeet, P. (2011). Integrated evaluation of urban development suitability based on remote sensing and GIS techniques: Contribution from the analytic hierarchy process. Arabian Journal of Geosciences, 4(3), 463-473

26. Zhao, P. (2010). Sustainable urban expansion and transportation in a growing megacity: Consequences of urban sprawl for mobility on the urban fringe of Beijing. Habitat International, 34(2), 236-243