شناختی از نظریه عمومی سامانه‌ها؛ همراه با تفسیری از کاربست آن در سیبرنتیک

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 5، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 13، شهریور 1396، صفحه 90-107   

نوع مقاله: مقالات مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v7i1.27344

نویسندگان

محمدرضا داورپناه؛ امیر ریسمانباف^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه:
نظریه عمومی سامانه‌ها خود محصول رویکرد سیستمی در فهم پدیده‌هاست. این نوشتار با هدف شناخت ماهیت و مؤلفه‌های مفهومی این نظریه به پیشینه پیدایش و چگونگی رواج رویکرد سیستمی پرداخته است. همچنین، با در نظر گرفتن مؤلفه‌های مفهومی این نظریه، کوشش شده تا تفسیری از کاربرد نظریه عمومی سامانه‌ها (سیستم‌ها) در حوزه سیبرنتیک ارائه شود.
روش‌شناسی:
این نوشتار از نوع تحلیل مفهومی است. به طور کلی، تحلیل مفهومی متون، مبتنی بر داده‌های گردآوری شدۀ متنی و با هدف به دست دادن فهمی از ابعاد و مولفه‌های برسازندۀ هر یک از مفاهیم اصلی و نیز تبیین مرزهای مفهومی آنهاست. در این پژوهش نیز متون مرتبط با سیبرنتیک و نظریۀ عمومی سامانه‌ها، تحلیل مفهومی شده‌اند.
یافته ها:
کنکاش این نوشتار درباره چیستی و مؤلفه‌های مفهومی رویکرد سیستمی، زمینه نظری و چارچوب فلسفی- تاریخی لازم را برای فهم بهتر نظریه عمومی سامانه‌ها فراهم ساخته است. به‌سبب پیوند محکم میان این نظریه و حوزه سیبرنتیک، تفسیر و فهمی سیبرنتیکی از این نظریه ارائه شده است. یافته‌ها نشان داد که سرشاخه‌های این دو حوزه در بسیاری از رشته‌ها از جمله علم اطلاعات به هم رسیده است. نظریه عمومی سامانه‌ها و نیز نظریه سیبرنتیک، هر دو از مؤلفه‌های مهم در توسعه نظریه علم اطلاعات بوده‌اند.طبق نظریه عمومی سامانه‌ها و نیز نظریه سیبرنتیک، سامانه‌‌های سیبرنتیکی مبتنی بر اطلاعات نهفته در کنش‌های کنترل عمل می‌کنند؛ لذا از آنجا‌ که تمامی کنش‌های کنترل در سامانه‌‌های سیبرنتیکی، ریشه اطلاعاتی دارند، می‌توان گفت که عنصر اطلاعات، به‌عنوان یک مؤلفه مهم و اساسی در این سنخ سامانه‌‌ها به‌حساب می‌آید.
بحث و نتیجه‌گیری:
مطالعه حاضر نشان می‌دهد که یکی دانستن دو حوزه علم سامانه‌ها و سیبرنتیک نوعی بی‌مبالاتی نظری است؛ ولی در عین حال، میان این دو، اندیشه‌ها و مقاصد مشترک فراوانی وجود دارد که به برخی از آنها در این نوشتار اشاره شده است. این هم‌راستایی میان دو حوزه علم سامانه‌ها و سیبرنتیک ناشی از آن است که این دو، محصول یک نگرش و رویکرد مشترک یعنی نگرش سیستمی هستند. در هر دو، مفهوم سامانه یک مفهوم کلیدی و بنیادین است؛ و به‌دست دادن قوانین و اصولی که مشابهت‌آفرین، تعمیم‌بخش و کل‌گرا باشد، یک ارزش اصیل به‌حساب می‌آید.

کلیدواژه‌ها

نظریه عمومی سامانه ها (سیستم‌ها)؛ سیبرنتیک؛ رویکرد سیستمی؛ رویکرد مکانیکی؛ سامانه؛ فروکاهی؛ پیچیدگی

مراجع

برتالنفی، لودویگ فون (1366). مبانی، تکامل و کاربردهای نظریه عمومی سیستم ها. ترجمه کیومرث پریانی. تهران: تندر.

بلاوبرگ، ا. و.؛ فرن سادوسکی، ا. گ. یودین (1361). نظریه سیستم ها: مسائل فلسفی و روش‌شناختی. ترجمه کیومرث پریانی. تهران: تندر.

پائو، میراندا لی (1379). مفاهیم بازیابی اطلاعات. ترجمه اسدالله آزاد، رحمت‌الله فتاحی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

داورپناه، محمدرضا (1391). تقریرات درس ارتباطات و سیبرنتیک (دوره دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی.

داورپناه، محمدرضا (1393). نظریه علم. تهران: دبیزش.

دوران، دانیل (1370). نظریه سیستم‌ها. ترجمه محمد یمنی دوزی سرخابی. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

راسل، برتراند (1365). تاریخ فلسفه غرب. ترجمه نجف دریابندری. تهران: پرواز.

رهادوست، بهار (1386). فلسفه کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: کتابدار.

لرنر، الکساندر یاکوولیویچ (1366). مبانی سیبرنتیک. ترجمه کیومرث پریانی. تهران: دانش‌پژوه.

Bates, M. J. (1999)." The invisible substrate of information science", Journal of the American Society for Information Science, 50 (12): P. 1043-1050, Available at: http://pages.gseis.ucla.edu/faculty/bates/substrate.html

Chen, David; Walter Stroup (1993).” General System Theory: Toward a Conceptual Framework for Science and Technology Education for All”, Journal of Science Education and Technology, 2 (7): PP. 447- 459.

Chen, Mian-Yun, Zhijun Li, Long Zhou, Hejing Xiong, Xianjie An (2004)." SCGM-model and grey control of “poor” information systems", Kybernetes, 33 (2): P. 231-237.

Geyer, Felix; Johannes van der Zouwen (1991)." Cybernetics and Social Science: Theories and Research in SocioCybernetics", Kybernetes, 20(6): P. 81-92, Available at: http://www.unizar.es/sociocybernetics/chen/felix/pfge3.html

Guberman, Shelia (2002).” Reflections on Ludwig Von Bertalanfy’s General System Theory: Foundation, Development, Application”, Available at: http://www.afscet.asso.fr/resSystemica/Crete02/Guberman.pdf

Heylighen, Francis; Cliff Joslyn, V. Turchin (1999).” What are Cybernetics and Systems Science?”, Available at: http://pespmc1.vub.ac.be/CYBSWHAT.html

Kennedy, Michael (2011)." Cybernetics and system dynamics: impacts on public policy", Kybernetes, 40 (1/2): P. 124- 140.

Korn, Janos (2011)." From the systemic view to systems science", Kybernetes, 40 (1/2): P. 23- 46.

Mulej, Matjaz, Vojko Potocan, Zdenka Zenko, Stefan Kajzer, Dusko Ursic, Jozica Knez-Riedl, Monty Lynn, Jozef Ovsenik (2004)."How to restore Bertalanffian systems thinking", Kybernetes, 35 (3/4): P. 461- 470.

Nechansky, Helmut (2011)." Cybernetics as the science of decision making", Kybernetes, 40 (1/2): P. 63-79.

Rowe, James (2007)." Cybernetics of culture", Kybernetes, 36 (5/6): P. 590- 606.

Vallee, Robert (2003)." Cybernetics and systems, from past to future", Kybernetes, 32 (5/6): P. 853- 857.