ردیابی حرکات چشمی، رویکردی برای سنجش خواندن برپایه تعامل دیداری

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 18، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 13، شهریور 1396، صفحه 352-375   

نوع مقاله: مقالات مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v7i1.55396

نویسنده

مهدی زاهدی نوقابی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

زمینه:
حجم اطلاعات دیداری قابل استفاده در پیرامون ما، بسیار زیاد و توان پردازش کل این حجم، از عهده بشر خارج است. آنچه‌که از طریق چشم (تخصصی‌ترین عضو در ادراک بشر) دریافت می‌کنیم دانش ما را درباره جهان خارج شکل می‌دهد. بنابراین حرکات چشمی معرف فعالیت‌های پردازشی ذهن انسان از جمله خواندن و پویش متن و تصویر است. عمده حرکات چشمی انسان شامل خیره شدن و پرش است. چشم، پیام دیداری را تا هنگام انجام یک پرش به مغز منتقل نمی‌کند. بنابراین یک پرش از هر بار اطلاعاتی که از یک خیره‌شدن به‌دست می‌آید، تشکیل می‌شود و خیره‌شدن بعدی برای مشاهده بیشتر اطلاعات در جای دیگر ضروری هستند. ردیابی چشم، روشی برای تحلیل حرکات چشم است که از طریق ابزاری به‌نام ردیاب چشمی، نوع حرکات چشم و موقعیت فضایی و زمانی آنها به‌دست می‌آید. رایج‌ترین سامانه مورد استفاده برای ردیاب چشمی، امروزه ردیاب‌های چشمی بازتاب ویدئویی قرنیه هستند. دو کاربرد پژوهشی ردیاب چشمی در طی قرن بیستم توسعه یافتند: حرکات چشمی در خواندن و حرکات چشمی در مهندسی استفاده‌پذیری برای تعامل کاربران با تولیدات.
هدف:
این مقاله در پی آن است تا علاقه‌مندان را با روش ردیابی چشم و نیز چگونگی کار با دستگاه ردیاب چشمی در حوزه خواندن آشنا سازد.
کاربردهای احتمالی:
از آنجا که استفاده از ردیاب چشمی تاکنون مورد توجه پژوهشگران داخلی نبوده است، آشنایی با این ابزار و انواع امکانات آن، زمینه انجام پژوهش‌های کاربردی را در محیط‌های مختلف مانند مطبوعات چاپی و وب مهیا می‌کند. این مقاله می‌تواند اساسی برای انجام پژوهش‌های مشابه در زبان فارسی باشد که تاکنون در این زمینه فعالیتی صورت نگرفته است.
اصالت/ارزش:
کاربرد روش ردیابی چشم در حوزه خواندن، به‌عنوان روشی مستدل و قابل اثبات، بسیار رایج است. استفاده از ردیاب چشمی در مطالعات مربوط به خواندن با سه رویکرد اساسی انجام می‌شود. در دیدگاه نخست، تمرکز بر پردازش دیداری و کنترل حسی حرکتی است؛ از این چشم‌انداز (ادراک و کنترل حرکت)، خواندن به‌عنوان تکلیفی از پردازش دیداری و کنترل حسی-حرکتی که در یک محیط دیداری کاملاً ساختار یافته رخ می‌دهد، دیده می‌شود. دیدگاه دوم، ارتباط بیشتری با علوم شناختی دارد؛ در این قسمت، خواندن به‌عنوان حوزه‌ای از پردازش اطلاعات (فرایند پیچیده گردآوری اطلاعات) بشری که مشابه با فهم یک صحنه دیداری است، در نظر گرفته می‌شود. دیدگاه سوم به‌عنوان رویکردی برجسته و پربار، از سنجه‌های حرکت چشمی برای توسعه و ارزیابی فرضیه‌های روانشناسی زبان درباره پردازش زبان نوشتاری استفاده می‌کند؛ در بیشتر پژوهش‌های این حوزه، سطح پردازش جمله نظیر عامل‌های نحوی، معنایی، عمل‌گرایانه (کاربردی) و دانش-جهان آشکار در خواندن، مورد توجه است. این مقاله، پژوهشگران حوزه خواندن را برپایه تعامل دیداری با جدیدترین روندهای مطالعات شناختی خواندن و روانشناسی زبان آشنا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

خواندن؛ ردیابی چشم؛ ردیاب چشمی؛ حرکات چشم؛ روانشناسی زبان؛ سنجه‌های حرکات چشم؛ مسیر خواندن

مراجع

سولسو، ر. ا. (1388). روان‌شناسی شناختی. (ف. ماهر، مترجم) (ویرایش دوم.). تهران: رشد.

فردنبرگ، ج.، و سیلورمن، گ. (1391). علوم شناختی، مقدمه‌ای بر مطالعه ذهن. (م. افتاده حال، م. مهرورزی، ز. س. قریشی، آ. خرمی، س. صابری، ت. بنی رستم، … ا. سعادتی، مترجمان). تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی.

Beymer, D., Russell, D., & Orton, P. (2008). An Eye Tracking Study of How Font Size and Type Influence Online Reading. In Proceedings of the 22Nd British HCI Group Annual Conference on People and Computers: Culture, Creativity, Interaction - Volume 2 (pp. 15–18). Swinton, UK, UK: British Computer Society. Retrieved from http://dl.acm.org/citation.cfm?id=1531826.1531831

Blignaut, P., & Wium, D. (2014). Eye-tracking data quality as affected by ethnicity and experimental design. Behavior Research Methods, 46(1), 67–80. http://doi.org/10.3758/s13428-013-0343-0

Carreiras, M., Armstrong, B. C., Perea, M., & Frost, R. (2014). The what, when, where, and how of visual word recognition. Trends in Cognitive Sciences, 18(2), 90–98. http://doi.org/10.1016/j.tics.2013.11.005

Duchowski, A. T. (2007). Eye tracking methodology: theory and practice (2nd ed). London: Springer.

Ellis, K. (2009, January 1). Eye tracking metrics for workload estimation in flight deck operations (Master of Science). University of Iowa. Retrieved from http://ir.uiowa.edu/etd/288

Grainger, J. (2003). Moving eyes and reading words: How can a computational model combine the two. In J. Hyönä, R. Radach, & H. Deubel (Eds.), The mind’s eye cognitive and applied aspects of eye movement research (pp. 457–470). Amsterdam: Elsevier Science.

Holmqvist, K., & Wartenberg, C. (2005). The role of local design factors for newspaper reading behaviour–an eye-tracking perspective. Lund University Cognitive Studies, 127, 1–21.

Holsanova, J. (2006). Entry points and reading paths on newspaper spreads: comparing a semiotic analysis with eye-tracking measurements. Visual Communication, 5(1), 65–93. http://doi.org/10.1177/1470357206061005

Larsson, G. (2010). Evaluation Methodology of Eye Movement Classification Algorithms (Master of Science). Royal Institute of Technology School of Computer Science and Communication, Stockholm, Sweden.

Liversedge, S. P., & Findlay, J. M. (2000). Saccadic eye movements and cognition. Trends in Cognitive Sciences, 4(1), 6–14.

Pollatsek, A., Reichle, E. D., & Rayner, K. (2006). Tests of the E-Z Reader model: Exploring the interface between cognition and eye-movement control. Cognitive Psychology, 52(1), 1–56. http://doi.org/10.1016/j.cogpsych.2005.06.001

Radach, R., & Kennedy, A. (2004). Theoretical perspectives on eye movements in reading: Past controversies, current issues, and an agenda for future research. European Journal of Cognitive Psychology, 16(1-2), 3–26. http://doi.org/10.1080/09541440340000295

Radach, R., & Kennedy, A. (2013). Eye movements in reading: Some theoretical context. The Quarterly Journal of Experimental Psychology, 66(3), 429–452. http://doi.org/10.1080/17470218.2012.750676

Rayner, K. (2009). Eye movements in reading: Models and data. Journal of Eye Movement Research, 2(5), 1–10.

Reichle, E. D., Pollatsek, A., & Rayner, K. (2006). E–Z Reader: A cognitive-control, serial-attention model of eye-movement behavior during reading. Cognitive Systems Research, 7(1), 4–22. http://doi.org/10.1016/j.cogsys.2005.07.002

Reichle, E. D., Rayner, K., & Pollatsek, A. (2003). The EZ Reader model of eye-movement control in reading: Comparisons to other models. Behavioral and Brain Sciences, 26(04), 445–526.

Reichle, R., Rayner, K., & Pollatsek, A. (2000). Comparing the EZ reader model to other models of eye movement control in reading. Retrieved from http://cogprints.org/1169/

Richardson, D. C., Dale, R., & Spivey, M. J. (2007). Eye movements in language and cognition. In M. Gonzalez-Marquez (Ed.), Methods in cognitive linguistics (pp. 323–344). Amsterdam; Philadelphia: John Benjamins Pub.

Schotter, E. R., Angele, B., & Rayner, K. (2012). Parafoveal processing in reading. Attention, Perception, & Psychophysics, 74(1), 5–35. http://doi.org/10.3758/s13414-011-0219-2

SensoMotoric Instruments. (2014, March). iView XTM System Manual: version 2.8. SMI.

Simola, J., Kivikangas, M., Kuisma, J., & Krause, C. M. (2013). Attention and Memory for Newspaper Advertisements: Effects of Ad-Editorial Congruency and Location: Ad-editorial congruency and location effects. Applied Cognitive Psychology, 27(4), 429–442. http://doi.org/10.1002/acp.2918

Thörnell, E. E. (2010). Relation between hazard perception and visual behaviour. Report UPTEC STS10. Retrieved from http://www.utn.uu.se/sts/cms/filarea/1002_Th%C3%B6rnell.pdf

Tobii Technology AB. (2010, January 27). Tobii Eye Tracking White Paper: An introduction to eye tracking and Tobii Eye Trackers [Commercial]. Retrieved September 2, 2015, from http://www.tobii.com/eye-tracking-research/global/library/white-papers/tobii-eye-tracking-white-paper/

Underwood, G. (2009). Cognitive Processes in Eye Guidance: Algorithms for Attention in Image Processing. Cognitive Computation, 1(1), 64–76. http://doi.org/10.1007/s12559-008-9002-7