تأثیر عوامل ساختاری بر ارتباطات علمی و تولیدات علمی دانشگاه‌های ایران

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 3، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 13، شهریور 1396، صفحه 48-72   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v7i1.54796

نویسندگان

فرشاد ‍‍پرهام نیا؛ فاطمه نوشین فرد^* ؛ نجلا حریری؛ صدیقه محمداسماعیل

دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

مقدمه:
ارتباطات علمی یکی از مفاهیم اساسی در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی است که مورد توجه دانشگاه‌ها بوده و نقش مهمی در توسعه علمی دارد. موضوع ارتباطات علمی دامنه گسترده‌ای را شامل می‌شود به نظر می‌رسد عواملی چندی می‌تواند بر آن مؤثر باشد که در این میان شایسته بررسی هستند. از این رو پژوهش حاضر به شناسایی عوامل اثرگذار ساختاری بر ارتباطات و تولیدات علمی اعضای هیأت علمی در دانشگاه‌های ایران می پردازد.
روش‌شناسی:
روش پژوهش حاضر پیمایشی- تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش شامل اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های کشور است که با استفاده از جدول کرجسی و مورگان به روش نمونه‌گیری طبقه‌ای متناسب و پس از غربال‌گری داده‌ها بر روی پرسشنامه‌ها تعداد 378 نفر به‌عنوان حجم نمونه مشخص گردید. گردآوری اطلاعات از طریق پرسشنامه محقق ساخته انجام شد. جهت روایی صوری پرسشنامه ابتدا آن را در اختیار 25 نفر از اعضای هیأت علمی صاحب نظر قرار گرفت و بر پایه نظر آنان، همچنین بر پایه نتایج حاصل از تحلیل عاملی تعدادی از گویه‌ها و مؤلفه‌های پرسشنامه حذف یا ادغام شد سپس پرسشنامه نهایی تدوین گردید. نتایج آلفای کرونباخ بدست آمده متغیرهای وضعیت ارتباطات علمی برابر با 804/0 و متغیرهای عوامل ساختاری برابر با 819/0 بود که حاکی از پایایی مطلوبی این ابزار می‌باشد. سپس بر پایه ماتریس ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه به تحلیل داده‌ها و مدل پرداخته شد.
یافته‌ها:
بررسی آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد متغیر نظام‌های مالی و بودجه و نظام پاداش با اطمینان 95 درصد با ارتباطات علمی رابطه معناداری وجود ندارند ولی متغیرهای ساختار سازمانی، راهبرد سازمانی، انجمن‌های علمی و نظام فناوری با اطمینان 99 درصد با ارتباطات علمی به صورت مستقیم (مثبت) رابطه معناداری دارند. بررسی رگرسیون چندگانه نشان داد که ساختار سازمانی و انجمن‌های علمی می‌توانند واریانس ارتباطات علمی را به‌صورت معناداری تبیین کنند ولی متغیرهای نظام مالی و بودجه، نظام پاداش، راهبرد سازمانی و نظام فناوری سهمی در این پژوهش نداشتند. همچنین بر پایه یافته‌های پژوهش بین ارتباطات علمی به‌عنوان متغیر میانجی با تولیدات علمی به‌عنوان متغیر ملاک رابطه معناداری به دست آمد و از نظر آماری می‌تواند واریانس تولیدات علمی را به‌صورت معناداری تبیین کند. همچنین یافته‌ها حاکی از برازش مطلوب مدل پیشنهادی بود.
بحث و نتیجه‌گیری:
در این پژوهش تلاش شد تا عوامل ساختاری مؤثر بر ارتباطات علمی و تولیدات علمی اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های کشور مورد بررسی قرار گیرد. نتایج به دست آمده از تحلیل داده‌ها نمایانگر آن است که برای اینکه بتوان ارتباطات علمی را در دانشگاه‌های کشور به‌طور موفقیت‌آمیز اجرا کرد باید به شاخص‌های زیادی توجه داشت. همچنین توجه به عوامل ساختاری راهبردهای مناسبی برای موفقیت و پیاده‌سازی ارتباطات علمی در دانشگاه را مهیا می‌سازد. بنابراین مشارکت کلیه افراد جامعه علمی بالاخص مدیران نظام آموزش عالی برای ارتباطات علمی توجه خاصی را می‌طلبد.

کلیدواژه‌ها

ساختار سازمانی؛ انجمن‌های علمی؛ ارتباطات علمی؛ تولیدات علمی؛ اعضای هیأت علمی؛ دانشگاه‌ها

مراجع

ابراهیمی، قربانعلی (1372). اجتماع علمی، ساختار و هنجارهای آن. رهیافت، (5)، 51-70.

الوانی، مهدی (1382). خط مشی دانش آفرین، ضرورت بقا در سازمان های امروز. مجلس و پژوهش، 10 (41)، 15-39.

انتظاری، یعقوب (1382) تعامل علم و صنعت در چارچوب نظام ملی توسعه دانش. مجلس و پژوهش، 10(41)، 160-205.

باباجانی، جعفر؛ رسولی، مهدی (1390). شناسایی موانع و مشکلات موجود در استقرار نظام بودجه ریزی عملیاتی در دستگاه های اجرایی کشور. دانش حسابداری مالی،1 (1)، 32-50.

برکو، ری؛ ولوین، اندرو؛ ولوین، دارلین (1378). مدیریت ارتباطات: فردی و عمومی. ترجمه محمد اعرابی و داود ایزدی. تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.

برهمند، نیلوفر (1386). مجلات الکترونیکی و ارتباطات علمی. کتاب،18 (4)، 201-212.

بشیر، حسن (1387). معناشناسی جدید ارتباطات: زمینه سازی برای شناخت عمیق تر رابطه فرهنگ و رسانه. تحقیقات فرهنگی، 1(3)، 131-155.

بنی سی، پری ناز؛ رشاد، فائقه (1389). تأثیر آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بر میزان کارایی کارشناسان سازمان اوقاف و امور خیریه در سال 1388. تحقیقات مدیریت آموزشی. (4)، 15-26.

بوردیو، پیر (1386). علمِ علم و تأمل پذیری. مترجم یحیی امامی. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.

پلویی، آرزو؛ نقشینه، نادر (1395). ارتباطات علمی از منظر آرای نیکلاس لومان. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 27 (2)، 7-20.

پورسراجیان، داریوش؛ اولیاء، محمد‌صالح؛ سلطانی علی آبادی، مژگان (1392). تعیین و اولویت بندی موانع به اشتراک گذاری دانش در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی: مطالعه موردی مؤسسه آموزش عالی امام جواد (ع). رشد فناوری، 9 (34)، 34-43.

حسینی شاوون، امین؛ جاهد، حسینعلی (1391). شناسایی موانع انجام فعالیت های پژوهشی از منظر اعضای هیأت علمی دانشگاه تبریز. سیاست علم و فناوری، 4 (4)، 49-64.

خسروجردی، محمود (1385). ترسیم شبکه ارتباطات علمی میان دانشمندان با استفاده از رویکرد شبکه استنادی. کتابداری، 40 (45)، 97-112.

ربیعی، علی؛ معالی، مهناز (1391). بررسی موانع زیرساختی اعمال مدیریت دانش و ارائه الگوی بهبود در مراکز آموزش عالی. سیاست علم و فناوری، 5(1)، 1-16.

رحیمی، ماریه (1386). بررسی وضعیت همکاری در تولید آثار علمی و عوامل مؤثر بر آن در میان اعضای هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد. پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد.

ریاحی، محمداسماعیل (1374). مجلات علمی: مجرای ارتباط دانشمندان. رهیافت (8)، 21- 47.

زارعی، بهروز؛ زارعی، عظیم (1386). پارادیم های تئوریک تبیین کننده شکل گیری ارتباطات سازمانی. دانش مدیریت، 20 (78)، 45-62.

زکی، محمدعلی (1385). بررسی تحلیل محتوای گرایش های پژوهشی در مجلات علمی تخصصی مدیریت. دانش مدیریت، 19 (75)، 43-74.

شارع پور، محمود؛ فاضلی، محمد (1385). کارکردهای انجمن‌های علمی دانشجویی (مطالعه موردی در دانشگاه‌های گیلان، مازندران و تهران). مطالعات اجتماعی ایران، 1 (2)، 62-82.

شارع‌پور، محمود؛ آزاد ارمکی، تقی؛ صالحی، صادق (1380). روند جهانی جامعه شناسی: تحلیلی از اجتماع علمی. پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، 1 (3)، 131-160.

شجاعی، محمدرضا (1382). تعامل دانشگاه و صنعت و نقش آن در توسعه اقتصادی. مجلس و پژوهش، 10 (41)، 207-246.

صالحی، داوود (1385). مبانی امور مالی و بودجه در آموزش و پرورش. تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

عباداللهی چنذانق، حمید؛ خستو، زهرا (1391). اجتماع علمی در دانشگاه‌های ایران: مطالعه موردی دانشکده های علوم اجتماعی دانشگاه‌های علامه طباطبائی و تهران. جامعه‌شناسی ایران، 13 (4)، 24-59.

علیدوستی، سیروس؛ خسرجردی، محمود؛ دوران، بهزاد (1388). مدیریت ارتباطات علمی. تهران: پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران؛ چاپار.

قاضی طباطبایی، محمود؛ ودادهیر، ابوعلی (1386). جامعه‌شناسی علم فناوری: تأملی بر تحولات اخیر جامعه شناسی علم. نامه علوم اجتماعی. (31)، 125-142.

قانعی راد، محمدامین (1385). وضعیت اجتماع علمی در رشته علوم اجتماعی. نامه علوم اجتماعی، (27)، 27-55.

قانعی راد، محمدامین؛ قاضی پور، فریده (1381). عوامل هنجاری و سازمانی مؤثر بر میزان بهره وری اعضای هیأت علمی. نامه پژوهش فرهنگی، 7 (4)، 167-206.

قدیمی، اکرم (1383). ساختار و عملکرد انجمن‌های علمی ایران. رهیافت، (32)، 12-21.

قدیمی، اکرم (1385). گزارش پیشرفت انجمن‌های علمی ایران تا سال 1383. رهیافت، (38)، 34-39.

کوهن، توماس (1383). ساختار انقلاب‌های علمی. ترجمه عباس طاهری. تهران: قصه.

گلوور، دیوید؛ استرابریج، شیلاف؛ توکل، محمد (1388). جامعه‌شناسی معرفت و علم. مترجمان شاپور بهیان، و دیگران. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.

محسنی، منوچهر (1372). مبانی جامعه‌شناسی علم: علم و تکنولوژی. تهران: طهوری.

محمدجعفری، سعید (1374). جایگاه ارتباط علمی در دنیای امروز. رهیافت، (8)، 148-164.

محمدکاظمی، رضا؛ جعفری مقدم، سعید؛ سهیلی، سارا (1391). شناسایی میزان تأثیر جو سازمانی بر نوآوری (مطالعه موردی: بانک ملت). توسعه کارآفرینی، 5 (2)، 67-86.

محمدی، اکرم (1386). تأثیر ارتباطات بر تولید دانش. جامعه‌شناسی ایران، 8(1)، 52-75.

مشاطان، مهری؛ پوراسماعیل، مهناز؛ ملکی فرد؛ عفت؛ آصف زاده، سعید (1392). روند تولیدات علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین در پایگاه های اطلاعاتی Scopus, PubMed WOS, (1386 تا 1391). مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین، 17 (6)، 54-59.

مقربی، نواب (1390). رهیافت جامعه شناسانه به فلسفه علم. فلسفه علم، 1 (2)، 163-180.

مورهد، جی.؛ گریفین، آر. دبلیو. (1386). رفتار سازمانی. ترجمه مهدی الوانی و غلامرضا معمارزاده. تهران: مروارید.

موسوی، آرش (1387). علم پژوهی و تحلیل مفهوم اصالت علم. حوزه و دانشگاه، 14 (54)، 141-163.

میرزایی اهرنجانی، حسن (1377). در جستجوی یک طرح نظری برای شناخت و تجزیه‌وتحلیل عوامل مؤثر بر وجدان کاری و انضباط اجتماعی. مجموعه مقالات دومین اجلاس بررسی راه‌های عملی حاکمیت وجدان کاری و انضباط اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین.

میرزایی اهرنجانی، حسن؛ مقیمی، سیدمحمد (1382). ارائه الگوی مطلوب سازمان برای سازمان های غیردولتی ایران با استفاده از رویکرد کارآفرینی. دانش مدیریت، (3)، 101-138.

ناخدا، مریم؛ حری، عباس (1384). عوامل مؤثر بر کاربرد فناوری اطلاعات با تأکید بر کتابخانه های دانشگاهی: پژوهشی در متون. تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی (کتابداری سابق)، 39 (43)، 57-76.

نیستانی، محمدرضا؛ رامشگر، ریحانه (1382). نقش فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها در توسعة فرهنگی جامعه. مهندسی فرهنگی، 8 (76)، 146-169.

نوروزی، عباسعلی؛ ابوالقاسمی، محمود؛ قهرمانی، محمد (1394). بررسی موانع تولید علم از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 6 (2)، 77-108.

ویمر، راجردی؛ دومینیک، جوزف آر. (1384). تحقیق در رسانه‌های جمعی. ترجمه کاووس سیدامامی. تهران: سروش و مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه ای.

Ben-David, J. (1971). The scientist’s role in society: A comparative study. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

Collins, R. (1998). The Sociology of Philosophies: A Global Theory of Intellectual

Change. Harvard University Pres.

Djenchuraev, N. (2004). Toward a new policy for scientific and technical communication: the case of Kyrgyz Republic. From: http://arxiv.org/abs/cs/0405001.

Ehikhamenor, F.A. (1990). Informal scientific communication in Nigerian universities. Journal of the American society for information science, 41(6), 419-426.

Garvey, W.D., & Griffith, B.C. (1972). Communication and information procrssing within scientific disiplines: Emprical findings for psychology. Information Storage and Retrieval, 8, 123-126.

Hagstrom, W. (1965). The Scientfic Community. Southern Issinois University Press.

Hurd, J. M. (2000). The transformation of scientific communication: A model for 2020. Journal of the American Society for Information Science, 51(14). 1279-1283.

Krejcie, R.V., & Morgan, D.W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, 30, 607-610.

Kyvik, S., & Larsen, I. M. (1994). International contact and research performance. Scientomertrics, 29(1), 161-172.

Lievrouw, L. A. (1992). Communication, representation, and scientific knowledge: A conceptual framework and case study. Knowledge and Policy, 5(1), 6-28.

Menzel, H. (1962). Planned and unplanned scientific communication. In Sociology of Science, eds. Barber, B., & Hirsch, W. New York: The New Press.

Menzel, H. (1964). The information needs of current scientific research. Library Quarterly, 34, 4-19.

Menzel, H. (1967). Planning the consequences of unplanned action in scientific communication. paper presented in symposium on communication in science: documentation and automation eds. DeReuck, Anthony and J.Knight, 1996.

Merton, R.K. (1973). The Sociology of Science. Chicago: University of Chicago press.

Merton, R.K. (1957).Priorities in Scientific Discovery in The Sociology of Science: Theoretical and Empirical Investigations. Norman Storer(ed.). Chicago: The University of Chicago Press.

Meyers, L.S., Gamst, G., & Guarino, A.J. (2006). Applied Multivariate Research: Design and Interpretation. Thousand Oaks, CA: Sage.

Mulaudzi, P. (2005). Intercultural Communication: Problem or Solution within the New South African Context. paper presented at humanities conference, 2005, University of Cambridge, Uk. Retrieved from http://ho5.cgpubliser.com /proposals /758/index _html.

Price, D.J. de Solla (1986). Little science, big science…and beyond. New York: Columbia University press.

Roosendaal, H.E.& Geurts, P. A.Th. M. (1997). Forces and functions communication: an analysis of their interplay. Proceedings of the Conference on Co-operative Research in Information Systems in Physics, University of Oldenburg, Germany, September 1-3. From http://www.physik.uni-ldenburg.de/conferences/crisp97/roosendaal.html.

Zuccala, A. (2006). Modeling the Invisible College. Journal of the American Society forinformation Science and Technology, 52(2), 152-168.