زمین شناسی، دگرسانی، کانه زایی، ژئوشیمی اکتشافی و پترولوژی توده های نفوذی در محدوده اکتشافی شاه سلطان‌ علی (جنوب غربی بیرجند، استان خراسان جنوبی)

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 4، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 16، تیر 1396، صفحه 117-139   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v9i1.61010

نویسندگان

سمانه نادرمزرجی؛ محمد حسن کریم پور^* ؛ آزاده ملکزاده شفارودی

فردوسی مشهد

چکیده

منطقه اکتشافی شاه سلطان‌علی در شرق بلوک لوت و جنوب غربی بیرجند قرار دارد. در این منطقه طیف گسترده ای از واحدهای نیمه‌عمیق با ترکیب مونزونیت پورفیری، مونزودیوریت- پورفیری و دیوریت پورفیری درون واحدهای آتشفشانی با ترکیب آندزیت‌– بازالت نفوذ کرده، و به تشکیل انواع دگرسانی‌های پروپلیتیک، کوارتز‌– سرسیت‌– پیریت، آرژیلیک، سیلیسی، سرسیتی و کربناته منجر شده است. طبق بررسی‌های ژئوشیمیایی، تودههای درونی منطقه همه از نوع متا‌ آلومینوس با ماهیت کالک‌آلکالن پتاسیم بالا تا شوشونیتی است و این توده‌‌ها در دسته مگنتیت نوع I طبقه‌بندی می شوند. غنی شدگی عناصر LREE نسبت به HREE همراه با آنومالی منفی Nb نشان دهنده تشکیل ماگما در زون فرورانش است. از نظر تکتنوماگمایی توده های بالا در محیط گرانیتوئیدهای کمان‌های آتشفشانی قرار می گیرند. کانی سازی اصلی منطقه در واحد‌های مونزونیت پورفیری و مونزودیوریت پورفیری با دگرسانی کوارتز‌– سرسیت‌– پیریت رخ‌داده است. این توده ها بالاترین تراکم رگه‌چه، بالاترین درصد اکسید آهن و بیشترین ناهنجاری ژئوشیمیایی عناصر را نشان می دهند. همچنین چهار نوع کانی‌سازی استوک ورک، رگه ای، افشان و برش گرمابی همراه این توده‌ها دیده می‌شود. در بررسی‌های ژئوشیمیایی خرده‌سنگی، دامنه تغییرات عناصری مثل مس از 30 تا 454 گرم در تن، روی 27 تا 279 گرم در تن، آنتیموان 9/0 تا 152 گرم در تن، طلا 5 تا 128 میلی گرم در تن متغیر است که این آنومالی ها بر دگرسانی کوارتز‌– سرسیت‌– پیریت با کانی سازی استوک ورک منطبق است. با توجه به تنوع واحد‌های نیمه‌عمیق نوع I با ماهیت کالک‌آلکالن پتاسیم بالا تا شوشونیتی، گسترش و نوع آلتراسیون ها، کانی سازی استوک ورک و آنومالی عناصر، احتمالاً این منطقه مرتبط با سیستم های مس پورفیری است.

کلیدواژه‌ها

دگرسانی؛ کانی سازی؛ گرانیتوئید I؛ مس پورفیری؛ شاه سلطان‌ علی؛ بیرجند؛ بلوک لوت

مراجع

Abdi, M. and Karimpour, M.H., 2012. Geology, alteration, mineralization, petrogenesis, geochronology, geochemistry and airborne geophysics of Kuh Shah prospecting area, SW Birjand. Journal of Economic Geology, 4(1): 77-107. (in Persian with English abstract)

Abdi, M. and Karimpour, M.H., 2013. Petrochemical Characteristics and Timing of Middle Eocene Granitic Magmatism in Kooh-Shah, Lut Block, Eastern Iran. Acta Geological SINICA, 87(4): 1032-1044.

Alavi, M., 1991. Tectonic map of the Middle East, Scale 1:2900000. Geological Survey of Iran.

Aldanmaz, E., Pearce, J.A., Thirlwall, M.F. and Mitchell, J.G., 2000. Petrogenetic evolution of late Cenozoic, post-collision volcanism in western Anatolia, Turkey. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 102(1): 67–95.

Arjmandzadeh, R., Santos, J.F. and Ribeiro, S., 2013. Sr–Nd isotope geochemistry and tectonomagmatic setting of the Dehsalm Cu–Mo porphyry mineralizing intrusives from Lut Block, eastern Iran. International Journal of Earth Science, 103(1): 123-140.

Asiabanha, A., Bardintzeff, J.M., Kananian, A. and Rahimi, G., 2012. Post-Eocene volcanics of the Abazar district, Qazvin, Iran: Mineralogical and geochemical evidence for a complex magmatic evolution. Journal of Asian Earth Sciences, 45(2012): 79–94.

Boynton, W.V., 1984. Cosmochemistry of the rare earth elements; meteorite studies. In: P. Henderson (Editor), The rare earth element geochemistry. Elsevier, Amsterdam, pp. 115-1522.

Chappell, B.W. and White, A.J.R., 2001. Two contrasting granite types, 25years later. Australian Journal of Earth Sdiences, 48(4): 489-500.

Cotton, J., Le Dez, A., Bau, M., Caroff, M., Maury, R.C., Dulski, P., Fourcade, S., Bohn, M. and Brousse, R. 1995. Origin of anomalous rare earth element and yttrium enrichments in subaerially exposed basalts, evidence from French Polynesia. Chemical Geology, 119(1-4): 115-138.

Edward, C.M.H., Menzies, M.A., Thirlwall, M.F., Morrid, J.D., Leeman, W.P. and Harmon, R.S., 1994. The transition to potassic alkaline volcanism in island arcs: the Ringgite-Beser Complex, East Java. Journal of Petrology, 35(6): 1557-1595.

Enns, S.G., Thompson, J.F.H., Stanley, C.R. and Lang, J.R., 1995. The Galore Creek porphyry copper-gold deposits, northwestern British Columbia. Metallurgy and Petroleum, 46: 630−644.

Geochemical report of SAR-E-CHAH-E-SHUR, 2003. Geology and alteration maps of SAR-E-CHAH-E-SHUR scale: 100000, (Birjand area, West Iran). Geological Survey of Iran, Tehran, Report 1, 52 pp.

Gill, R., 2010. Igneous rocks and processes. Wiley-Blackwell, New Jersey, 428 pp.

Gustafson, L.B.G. and Hunt, J.P., 1975. The porphyry copper deposit at El Salvador, Chile. Economic Geology, 70(5): 857-912.

Gust, D.A., Arculus, R.A. and Kersting, A.B., 1977. Aspects of magma sources and processes in the Honshu arc. The Canadian Mineralogist, 35: 347-365.

Hassani Pak, A.A., 2010. Principles of Geochemical Exploration. University of Tehran, Tehran, 615 pp.

Helvacı, C., Ersoy, E.Y., Sözbilir, H., Erkül, F., Sümer, Ö. and Uzel, B. 2009. Geochemistry and 40Ar/39Ar geochronology of Miocene volcanic rocks from the Karaburun Peninsula: Implications for amphibolebearing lithospheric mantle source, Western Anatolia. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 185(3): 181–202.

Irianto, B. and Clark, G.H., 1995. The Batu Hijau porphyry copper-gold deposit, Sumbawa Island, Indonesia. In: J.L. Mauk and S. George (Editors), PACRIM’95 Congress. Australasian Institute of Mining and Metallurgy, Melbourne, pp. 299–304.

Kampunzu, A.B., Tombale, A.R., Zhai, M., Bagai, Z., Majaule, T. and Modisi, M.P., 2003. Major and trace element geochemistry of plutonic rocks from Francistown, NEBotswana: evidence for a Neoarchaean continental active margin in the Zimbabwe craton. Lithos, 71(2- 4): 431-460.

Kan Azin, 2008. Exploration, Microthermometry and designing and interpretation of bore holes in Shah Soltan Ali (Birjand area, West Iran). Geological Survey of Iran, Tehran, Report 1, 120 pp.

Karimpour, M.H., Malekzadeh shafaroudi, A., Farmer, G.L. and Stern, C.R., 2012. Petrogenesis of Granitoids, U-Pb zircon geochronology, Sr-Nd Petrogenesis of granitoids, U-Pb zircon geochronology, Sr-Nd isotopic characteristics, and important occurrence of Tertiary mineralization within the Lut block, eastern Iran. Journal of Economic Geology, 4(1): 1-28. (in Persian with English abstract)

Karimpour, M.H., Stern, C.R., Farmer, G.L., Saadat. S. and Malekzadeh shafaroudi, A., 2011. Rb-Sr geochemistry and petrogenesis of Jurassic to Quaternary igneous rocks in Lut Block, Eastern Iran. Geopersia, 1(1): 19-36.

MacKenzie, W.S., Donaldson, C.H. and Guilford, C., 1984. Atlas of igneus rocks and their textures. Halsted Press, London, pp. 146.

Mahdavi, A., Karimpour, M.H., Mao, M., Haidarian Shahri, M.R., Malekzadeh shafaroudi, A. and Li, H., 2016. Zircon U–Pb geochronology, Hf isotopes and geochemistry of intrusive rocks in the Gazu copper deposit, Iran: Petrogenesis and geological implications. Ore Geology Reviews, 72(1): 818–837.

Malekzadeh shafaroudi, A., Karimpour, M.H. and Mazaheri, S.A., 2010. Rb–Sr and Sm–Nd isotopic compositions and Petrogenesis of ore-related intrusive rocks of gold-rich porphyry copper Maherabad prospect area (North of Hanich), east of Iran. Iranian Journal of crystallography and mineralogy, 18(2): 15-32. (in Persian with English abstract)

Malekzadeh shafaroudi, A., Karimpour, M.H. and Stern, C.R., 2015. The Khopik porphyry copper prospect, Lut Block, Eastern Iran. Geology, alteration and mineralization, fluid inclusion, and oxygen isotope studies. Ore Geology, 65(2015): 522 – 544.

Martin, H., 1999. Adakitic magmas: modern analogues of Archaean granitoids. Lithos, 46(3): 411- 429.

McKenzi, D. and O'Nions, R.K., 1991. Partial melt distribution from inversion of rare earth element concentrators. Journal of Petrology, 32(5): 1021-1091.

Middlemost, E.A.K., 1985. Magmas and magmatic rocks rocks: An introduction to igneous petrology. Longman Group, United Kingdom, 390 pp.

Nagudi, N., Koberl, Ch. and Kurat, G., 2003. Petrography and Geochemistry of the sigo granite, Uganda and implications for origin, Journal of African earth Sciences, 36(1): 1-14.

Najafi, A., Karimpour, M.H., Ghaderi, M., Stern, C.R. and Farmer, G.L., 2014. U-Pb zircon geochronology, Rb-Sr and Sm-Nd isotope geochemistry, and petrogenesis of granitiod rocks at Kaje prospecting area, northwest Ferdows: Evidence for upper Cretaceous magmatism in Lut block. Journal of Economic Geology, 6(1): 107-135. (in Persian with English abstract)

Pearce, J.A., Harris, N.B.W. and Tindle, A.G., 1984. Trace element discrimination diagrams for thetectonic interpretation of granitic rocks. Journal of Petrology, 25(4): 956-983.

Peccerillo, A. and Taylor, S.R., 1976. Geochemistry of Eocene calc-alkaline volcanic rocks from the Kastamonu area, Northern Turkey. Contributions to Mineralogy and Petrology, 58(1): 63-81.

Peters, T.J., Menzies, M., Thirlwall, M. and Kyle, P. 2008. Zuni-Bandera volcanism, Rio Grande, USA – melt formation in garnet- and spinel facies mantle straddling the asthenosphere-lithosphere boundary. Lithos, 102 (1-2): 295–315.

Rollinson, H., 1993. Using geochemical data: evolution, presentation, interpretation. Longman Scientific and Technical, London, 248 pp.

Samiee, S., Karimpour, M.H., Ghaderi, M., Haidarian Shahri, M.R., Kloetzli, O. and Santos, J.F., 2016. Petrogenesis of subvolcanic rocks from the Khunik prospecting area, south of Birjand, Iran: Geochemical, Sr–Nd isotopic and U–Pb zircon constraints. Journal of Asian Earth Sciences, 115: 170–182.

Saunders, A.D., Storey, M., Kent, R.W. and Norry, M.J. 1992. Consequences of plume–lithosphere interactions. In: B.C. Storey, T. Alabaster and R.J. Pankhurst (Editors), Magmatism and the Causes of Continental Break-up. Geological Society London Special Publication, London, pp. 41–60.

Seedorff, E., Dilles, J.H., Proffett, J.M., Jr., Einaudi, M.T., Zurcher, L., Stavast, W.J.A., Johnson, D.A. and Barton, M.D., 2005. Porphyry deposits: Characteristics and origin of hypogene features. Economic Geology, 29: 251-298.

Shand, S.J., 1947. Eruptive rocks; Their genesis, composition, classification and their relation to ore-deposits. Hafner Publishing Company, New York, 448 pp.

Shaw, D.M., 1970. Trace element fractionation during anataxis. Geochimica et Cosmochimica Acta, 34(2): 237-243.

Shelly, D., 1993. Igneous and Metamorphic Rocks Under the Microscope: Classification, Textures, Microstructures and Mineral Preferred Orientation. Springer, London, 445 pp.

Sillitoe, R., 2010. Porphyry Copper Systems. Economic Geology, 105(1): 3–41.

Srivastava, R.K. and Singh, R.K., 2004. Trace element geochemistry and genesis of Precambrian sub alkaline mafic dykes from the central Indian craton: evidence for mantle metasomatism. Jurnal of Asia Earth sciences, 23(3): 373-389.

Sun, S.S. and McDonough, W.F., 1989. Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts: implications for mantle composition and processes. In: A.D. Saunders and M.J. Norry (Editors), Magmatism in the Ocean Basins. Geological Society of London, London, pp. 313–345.

Tepper, J.H., Nelson, B.K., Bergantz, G.W. and Irving, A.J., 1993. Petrology of the Chilliwack batholith, North Cascades, Washington: generation of calc-alkalinegranitoids by

melting of mafic lower crust with variable water fugacity. Contributions to Mineralogy and Petrology, 113(3): 333-351.

Vassigh, M. and Soheili, H., 1975. Geological map of Sar- E– Chah- E – Shur, Scale 1:100000. Geological Survey of Iran.

Walker, J.A., Patino, L.C., Carr, M.J. and Feigenson, M.D., 2001. Slab control over HFSE depletions in central Nicaragua. Earth and Planetary Science Letters, 192: 533-543.

Wang, K., Plank, T., Walker, J.D. and Smith, E.I., 2002. A mantle melting profile across the Basin and Range, SW USA. Journal of Geophysical Research, 107: 5–21.

Wilson, M., 1989. Igneous petrogenesis. Uniwin Hyman, London, 466 pp.

Whitney, D. and Evans, B., 2010. Abbreviations for names of rock-forming minerals. American mineralogist, 95(1): 185-187.

Zarnab exploration consulting engineers company, 2009. Report of Geology and alteration maps of Sheykh Abad scale: 125000, (Birjand area, West Iran). Iranian mines and mining industrls development and renovation organization, Thehran, Report 1, 76 pp.