بررسی عوامل مؤثر بر سطح کمال مدل ذهنی دانشجویان از موتور کاوش گوگل

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 13، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 14، آبان 1396، صفحه 232-250   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v7i2.58655

نویسندگان

حسن بهزادی¹؛ اعظم صفری¹؛ ایرج رداد^{* 2}

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه بین المللی امام رضا (ع)

چکیده

مقدمه: مدل ذهنی تصویری ذهنی است که کاربر از یک نظام وکارکردهایش خلق می‌کند تا به عملیاتش در آن نظام کمک کند. پژوهش‌ها مشخص کرده‌اند رفتار اطلاع‌یابی در افراد متفاوت است و این تفاوت را می توان از طریق بررسی مدل‌های ذهنی آنان تشریح کرد. در واقع، فکر، رفتار و کنش‌های افراد توسط مدل‌های ذهنی آنان در بافت‌های تعاملی هدایت می‌شود. بعلاوهعوامل مختلفی بر شکل‌گیری مدل ذهنی کاربران از یک نظام تاثیر دارد. بنابراین هدف از پژوهش حاضر تعیین عوامل تاثیرگذار بر سطح کمال مدل‌ ذهنی دانشجویان از موتور کاوش گوگل است.

روش‌: پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، از نظر نوع توصیفی-پیمایشی و از نظر روش گردآوری داده‌ها ترکیبی است. جامعه پژوهش حاضر را دانشجویان کارشناسی‌ارشد دانشگاه فردوسی مشهد در دو دسته علوم انسانی/اجتماعی و فنی‌-مهندسی تشکیل دادند که از هر گروه 15 نفر (30 نفر) به‌طور داوطلبانه در این پژوهش مشارکت کردند. ابزارهای گردآوری داده‌ها شامل مصاحبه نیمه‌ساختاریافته (با استفاده از مقیاس کمال مدل ذهنی (لی، 2007))، پرسشنامه سبک یادگیری کلب، آزمون گروهی شکل‌های نهفته، و پرسشنامه ی سواد اطلاعاتی است. ابتدا با استفاده از مصاحبه، نمره مدل ذهنی دانشجویان مشخص شد و سپس رابطه آن با سایر متغیرهای پژوهش مطابق سوالات ذیل بررسی شد.
!. آیا بین سطح کمال مدل‌ ذهنی دانشجویان از موتور کاوش گوگل و سبک شناختی آنان (وابسته‌به‌زمینه، مستقل از زمینه) رابطه معناداری وجود دارد؟
2. آیا بین سطح کمال مدل‌ ذهنی دانشجویان از موتور کاوش گوگل در سبک‌های یادگیری مختلف (واگرا، هم‌گرا، انطباق‌یابنده، جذب‌کننده) تفاوت معناداری وجود دارد؟
3. آیا بین سطح کمال مدل‌ ذهنی دانشجویان از موتور کاوش گوگل و سواد اطلاعاتی آنان رابطه معناداری وجود دارد؟
4. آیا بین سطح کمال مدل‌ ذهنی دانشجویان از موتور کاوش گوگل، در دو گروه فنی- مهندسی و علوم انسانی/اجتماعی، تفاوت معناداری وجود دارد؟
5. آیا بین سطح کمال مدل‌ ذهنی دانشجویان از موتور کاوش گوگل، در دو گروه مردان و زنان، تفاوت معناداری وجود دارد؟

یافته ها: بین سبک شناختی و سطح کمال مدل‌ ذهنی رابطه معناداری وجود دارد. دانشجویان با سبک شناختی مستقل از زمینه نسبت به دانشجویان وابسته به زمینه از مدل ذهنی کامل‌تری برخوردارند. با این‌حال بین سطح کمال مدل‌ ذهنی و سبک یادگیری تفاوت معناداری مشاهده نشد. همچنین بین سطح کمال مدل‌ ذهنی و سواد اطلاعاتی رابطه معناداری مشاهده نشد.اما بین سطح کمال مدل ذهنی و مولفه بازیابی اطلاعات، رابطه معنادار، مثبت و متوسطی وجود داشت.ازطرف دیگر‌ بین سطح کمال مدل ذهنی و حوزه تحصیلی تفاوت معناداری وجود داشت و میانگین سطح کمال مدل ذهنی دانشجویان فنی-مهندسی نسبت به دانشجویان علوم انسانی/اجتماعی بیشتر بود. همچنین بین جنسیت و سطح کمال مدل‌ ذهنی رابطه معناداری مشاهده نشد.

بحث و نتیجه‌گیری: توجه به مدل‌های ذهنی کاربران و عوامل موثر بر آن در طراحی رابط‌های کاربری کاربرپسندتر و شخصی‌سازی نظام‌ها و نیز در آموزش کاربران می‌تواند اثربخشی بیشتر نظام‌ها و آموزش‌ها را درپی داشته باشد. طراحی نظام‌ها با توجه به سبک شناختی کاربران می‌تواند باعث بهبود مدل ذهنی کاربران و اثربخشی بهتر کاوش‌ها و رضایت بیشتر کاربر گردد. توجه به حوزه تحصیلی دانشجویان در زمان آموزش کاربران می‌تواند اثربخشی آموزش‌ها را افزایش دهد. بعلاوه بررسی رابطه سبک یادگیری، سواد اطلاعاتی، و جنسیت با مدل ذهنی نیاز به پژوهش‌هایی بیشتر و با تعداد آزمودنی بیشتر دارد.

کلیدواژه‌ها

مدل ذهنی؛ موتور کاوش گوگل؛ مقیاس لی (2007)؛ سبک شناختی؛ سبک یادگیری؛ سواد اطلاعاتی؛ سطح کمال؛ حوزه تحصیلی؛ جنسیت

مراجع

امامی پور، سوزان؛ شمس اسفندآباد، حسن (1386). سبک‌های یادگیری و شناختی نظریه‌ها و آزمون‌ها. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.

رجبعلی بگلو، رضا؛ فتاحی، رحمت‌الله؛ و پریرخ، مهری (1395). تأثیر نظام‌های اطلاعاتی بر شکل‌گیری مدل‌های ذهنی کاربران کتابخانه‌های دیجیتالی. مطالعات ملی کتابداری سازماندهی اطلاعات. 27 (2)، 21-39.

رهروانی، ساناز؛ میرزابیگی، مهدیه و عباس‌پور، جواد (زودآیند). مطالعه عوامل تأثیرگذار بر مدل ذهنی کاربران از آیکون‌های نرم‌افزارهای کتابخانه دیجیتال. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات.

زره‌ساز، محمد، (1394). واکاوی ارتباط میان قابلیت‌های روانشناختی و مهارتی کاربران با رفتار راهنمایابی آنها در کتابخانه دیجیتال بر پایه مدل تعدیل‌شده اطلاع‌یابی مارکیونینی. پایان‌نامه دکترای گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه فردوسی.

صفری، اعظم؛ بهزادی، حسن؛ رداد، ایرج (زودآیند). بررسی مدل‌های ذهنی دانشجویان از موتور کاوش گوگل. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات.

میرزابیگی، مهدیه، (1392). مدل ذهنی در پژوهش‌های رفتار اطلاع جویی پژوهشی در متون. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 47(3) ص 303-323

میرزابیگی، مهدیه، (1391). بررسی قضاوت ربط و معیارهای مورد استفاده دانشجویان در فرایند گزینش و ارزیابی منابع اطلاعاتی بر پایه نظریه سبک‌شناختی کل گرا- تحلیلی رایدینگ. پایان‌نامه دکترای گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه فردوسی.

Bawden D. Robinson L. (2011). Individual Differences in Information-Related Behaviour. In: A. Spink & J. Heinstrom (Eds.), New Directions in Information Behaviour. Library and Information Science, 1. (pp. 127-158). London, UK: Emerald.

Bruce, C. (2000). Information literacy research: dimensions of the emerging collective consciousness. Australian Academic & Research Libraries, 31(2), 91-109.

Dimitroff, Alexandra. (1990). Mental models and error behavior in an interactive bibliographic retrieval system. Doctoral dissertation, University of Michigan.

Fidel, R. (2012). Human Information Interaction: An Ecological Approach to Information Behavior. London: Massachusetts Institute of Technology.

Ford, N., Miller, D. & Moss N. 2005. Web search strategies and human individual differences: A combined analysis. Journal of the American Society for Information Science and Technology 56(7): 757 -764.

Ford, N., Miller, D., & Moss N. (2002). The role of individual differences in Internet searching: An empirical study. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 52(12):1049-1066

Goodale, P., Clough, D., Fernando, S., Ford, N., & Stevenson, M. (2014). Cognitive styles within an exploratory search system for digital libraries. Journal of Documentation, 70(6), 970-996.

Huang, C., & Xie, I. (2011). Help feature interactions in digital libraries: Influence of learning styles. Proceedings of the American Society for Information Science and Technology, 48(1), 1-10.

Karuppan, C. N. (2011). Learning and Forgetting: Implications for Workforce Flexibility in AMT Environments. In.M. Y. Jaber (Ed.), Learning Curves: Theory, Models, and Applications (pp. 173-190), FL: Taylor & Francis Group

Li, P. (2007). Doctoral students’ mental models of a web search engine: An exploratory study. Doctoral dissertation, Mc Gill university.

Lorigo, L., Pan, B., Hembrooke, H., Joachims, T., Granka, L., & Gay, G. (2006). The influence of task and gender on search and evaluation behavior using Google. Information Processing & Management, 42(4), 1123-1131.

Marchionini, G. (1995). Information seeking in electronic environments. New York: Cambridge University Press

Norman, D. A. (1983). Some observations on mental models. In D. Gentner & A. L. Stevens (Eds.), Mental Models (pp. 7-14). Hillsdale, NJ: Erlbaum

Orooji, F, Taghiyareh, F and Rahimi, Z. (2011). "An Integrated Environment for Providing Learning Style Information in a Unified Manner." 10th European Conf.on E-learning (ECEL2011), Brighton, November 10-11.

Palmquist, Ruth A. and Kim, K.S. (2000). Cognitive style and on-line database search experience as predictors of Web search performance. Journal of the American Society for Information Science 51(6): 558-566.

Pitts, J. M., McGregor, J. H., & Stripling, B. K. (1995). Mental models of information: The 1993-94 AASL/Highsmith research award study. School Library Media Quarterly, 23, 177-177.

Saxon, S. (1997). Seventh Grade Students and Electronic Information Retrieval Systems: An Exploratory Study of Mental Model Formation,Completeness and Change. (Doctoral dissertation, University of North Carolina).Spink, A., & Zimmer, M. (Eds.). (2008). Web search: Multidisciplinary perspectives. Berlin: Springer.

Spink, A., & Zimmer, M. (Eds.). (2008). Web search: Multidisciplinary perspectives. Berlin: Springer.

Westbrook, L. (2006). Mental models: A theoretical overview and preliminary study. Journal of Information Science, 32 (6), 563-579.

Worth, J. & Fidler, C. (1997). Exploring the effects of learning style on the use of an electronic library system. Proceedings of the 4th Electronic Library and Visual Information Research Conference, ELVIRA4, De Montfort University, London, Aslib, 1997: 83-92.

Yuan, X., Zhang, X., Chen, c., & Avery. J. (2011). Seeking information with an information visualization system: a study of cognitive styles. Information Research, 16(4), 5-5.

Zhang, X. (1998). A study of the effects of user characteristics on mental models of information retrieval systems. Doctoral dissertation, University of Toronto.

Zhang, X., & Chignell, M. (2001). Assessment of the effects of user characteristics on mental models of information retrieval systems. Journal of the American society for information science and technology, 52(6), 445-459.

Zhang, Y. (2008). Undergraduate students' mental models of the Web as an information retrieval system. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 59(13), 2087–2098.

Zhang, Y. (2012). The impact of task complexity on people’s mental models of MedlinePlus. Information Processing & Management, 48(1), 107-119.

Zhang,Y. (2009). The Construction of Mental Models of Information-rich Web Spaces: The Development Process and the Impact of Task Complexity. (Doctoral dissertation, University of North Carolina).