معرّفی «جواهرنامه» محمّد بن مبارک شاه قزوینی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 45، شماره 4 - شماره پیاپی 179، بهمن 1391، صفحه 45-64   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v45i4.22928

نویسندگان

سمانه جعفری^* ؛ سید علی اصغر میرباقری فرد؛ حسین آقاحسینی

اصفهان

چکیده

«محمّد بن مبارک شاه قزوینی» (و: 966ق.) ملقّب به «حکیم شاه»، حکیم، متکلّم، فیلسوف، مترجم و طبیب حاذق دربار عثمانی است. وی از محضر استادان بزرگی چون «جلال‌الدین دوانی» و «صدر‌الدین دشتکی» بهره برده و به سبب تسلّط بر زبان‌های فارسی، عربی و ترکی و دسترسی به کتب پیشینیان، توانسته است کتاب‌های ارزشمندی در علوم مختلف تألیف کند. یکی از این آثار، کتاب فارسی«جواهرنامه» یا «معرفة الجواهر» است که در شرح صفات، انواع، معادن، عیوب، روش نگهداری، طبیعت و خواصّ جواهرات و نیز برخی از احجار تألیف شده است. تا پیش از قرن دهم هجری،جواهرنامه‌های متعدّدی در جهان اسلام تألیف شده امّا جواهرنامۀ قزوینی ویژگی‌هایی دارد که آن را از سایر آثار پیش و پس از خود تمایز می‌بخشد و تحقیق و تدقیق در آن را ضروری می‌سازد. یکی از این ویژگی‌ها، تنوّع و تعدّد جواهر و احجار معرّفی شده در این کتاب است. استفاده از آثاری که در این علم در حوزه‌های شرقی و غربی جهان اسلام تألیف شده بود این کتاب را جامع جواهرنامه‌های پیش از خود ساخته است. ویژگی دیگر جواهرنامۀ قزوینی، سبک نثر آن است؛ بررسی سبک این رساله نشان می‌دهد که علی‌رغم دوری مؤلّف از مرکز زبان فارسی، به سبب طبع شاعرانه و ذوق ادبی وی و نیز تسلّط بر آثار بزرگان دوره‌های پیشین در علوم مختلف، کتاب وی با وجود تأثیر پذیری از زبان عربی از بسیاری از سهو‌های لغوی و دستوری و نیز تکلّفات رایج در آن دوره مبرّاست و با سادگی و ایجاز لازم برای یک متن علمی، به خوبی از عهدة انتقال پیام به مخاطب بر آمده است.

کلیدواژه‌ها

محمّد بن مبارک شاه قزوینی؛ حکیم شاه؛ جواهرنامه؛ معرفة الجواهر؛ سبک‌شناسی نثر