بررسی دلالت قاعده «لزوم امساک به معروف یا تسریح به احسان» بر طــلاق در صورت امتناع و یا ناتوانی زوج از ادای حقوق زوجیت

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 50، شماره 4 - شماره پیاپی 115، اسفند 1397، صفحه 25-43   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v50i4.62079

نویسندگان

محمدحسن جوادی^{* 1}؛ سید مهدی قریشی¹؛ ام البنین اله مرادی²؛ سیامک جعفرزاده¹

¹استادیار دانشگاه ارومیه

²دانشجوی دکتری فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه ارومیه

چکیده

اینکه طلاق حقی است که شرعاً و قانوناً استیفای آن در اختیار مردان است و قانون مدنی ایران نیز در ماده 1133 به این امر تأکید کرده است، به شرط آن است که روابط مرد با زن جریان طبیعی خود را طی کند. چنان‌چه مردی پیدا شود که، نه وظایف زوجیت را اداء ‌کند و نه به طلاق رضایت ‌دهد، چه باید کرد؟ آیا زن در چنین شرایطی تا آخر عمر باید ناظر تعدیات و ظلم شوهر باشد؟ در این صورت آیا می‌توان با استناد به قاعده «لزوم امساک به معروف و تسریح به احسان» حکم به الزام زوج بر طلاق داد؟ آیا قاعده مزبور شامل موردی که  تخلف زوج از ادای وظایف زوجیت ناشی از عجز و ناتوانی باشد نیز می‌شود؟
این نوشتار با به‌کارگیری روش تحلیلی توصیفی در پی یافتن پاسخ به این پرسش‌هاست.با بررسی و ارزیابی دیدگاه‌های مختلف فقها این نتیجه حاصل شده که قاعده دلالت بر این دارد که در زندگی زناشویی، بر شوهر لازم است که در برابر همسرش یکی از دو راه را اختیار کند، یا تمام حقوق و وظایف را به خوبی و شایستگی انجام دهد و یا او را رها سازد، و این قاعده عام است و تمام حقوق زوجه را در بر می‌گیرد، و تفاوتی بین تقصیر اختیاری و یا قهری زوج نیست.

کلیدواژه‌ها

امساک؛ حقوق زوجه؛ تسریح؛ امتناع؛ طلاق

مراجع

آقا جمال خوانساری، محمد بن حسین، التعلیقات علی الروضة البهیة، قم، منشورات المدرسة الرضویة، چاپ اول، بی‌تا.

 

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1410 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1413 ق.

 

ابن سعید، یحیی بن احمد، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة، چاپ اول، 1405 ق.

 

ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1404 ق.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، چاپ سوم، 1414 ق.

 

اراکی، محمد علی، رسالة فی نفقة الزوجة، قم، مؤسسه در راه حق، چاپ اول، 1413 ق.

 

امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیة، بی‌تا.

 

بحرانی، محمد سند، سند العروة الوثقی - کتاب النکاح، قم، مکتبة فدک، چاپ اول، 1429 ق.

 

بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، قم، دفتر معظم‌له، چاپ دوم، 1426 ق.

 

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410 ق.

 

جهانگیر منصور، قوانین و مقررات مربوط به خانواده، تهران، نشر دوران، چاپ بیست و یکم، 1387.

 

حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1409 ق.

 

حکیم، محسن، منهاج الصالحین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ اول، 1410 ق.

 

حلّی، حسین، بحوث فقهیه، قم، مؤسسه المنار، چاپ چهارم، 1415 ق.

 

خمینی، روح اللّه، تحریر الوسیلة، مترجم: علی اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1425 ق.

 

خویی، ابو القاسم، منهاج الصالحین، قم، نشر مدینة العلم، 1410 ق.

 

دیانی، عبد الرسول، حقوق خانواده، تهران، نشر میزان، چاپ اول، 1387.

 

روحانی، محمد صادق، فقه الصادق (ع)، قم، دار الکتاب - مدرسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1412 ق.

 

سبحانی، جعفر، نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، چاپ اول، بی‌تا.

 

سبزواری، عبد الأعلی، جامع الأحکام الشرعیة، قم، مؤسسه المنار، چاپ نهم، بی‌تا.

 

شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز، چاپ اول، 1419 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413 ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.

 

صافی گلپایگانی، لطف الله، جامع الأحکام، قم، حضرت معصومه (س)، چاپ چهارم، 1417 ق.

 

صفایی، حسین و اسدالله امامی، مختصر حقوق خانواده، تهران، نشر میزان، چاپ شانزدهم، 1387.

 

صیمری، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار الهادی،1420 ق.

 

طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1385.

 

طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1416 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1420 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف ، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1413 ق.

 

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، انتشارات امیر قلم، چاپ یازدهم، بی‌تا.

 

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1416 ق.

 

فخر المحققین، محمد بن حسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، 1387 ق.

 

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، الوافی، کتابخانه امام علی (ع)، اصفهان، چاپ اول، 1406 ق.

 

فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دار الرضی، بی‌تا.

 

قطب راوندی، سعید بن هبةالله، فقه القرآن، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ دوم، 1405 ق.

 

قمّی، ابو القاسم بن محمد حسن، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، تهران، مؤسسه کیهان، چاپ اول، 1413ق.

 

قمّی، ابو القاسم بن محمد حسن، رسائل، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1427 ق.

 

کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، أنوار الفقاهة - کتاب النکاح، نجف اشرف، مؤسسه کاشف الغطاء، چاپ اول، 1422 ق.

 

گلپایگانی، محمد رضا، إرشاد السائل، در یک جلد، بیروت، دار الصفوة، چاپ دوم، 1413 ق.

 

گلپایگانی، محمد رضا، مجمع المسائل، قم، دار القرآن الکریم، چاپ دوم، 1409 ق.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408 ق.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، نکت النهایه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1412 ‍ق.

 

محقق داماد، مصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1384.

 

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1414 ق.

 

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ اول، بی‌تا.

 

مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ دوم، 1427 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول، 1424 ق.

 

موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم،1405 ق.

 

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، قم، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419‍ ق.

 

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، تکملة العروة الوثقی، چاپ اول، قم، کتابفروشی داوری، 1414 ق.

 

یزدی، محمد، فقه القرآن، قم، 4 جلد، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، 1415 ق.