اثربخشی رشد فزآینده پژوهش‌های کشاورزی ایران بر شاخص‌های توسعه کشاورزی کشور

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 16، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 14، آبان 1396، صفحه 292-316   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v7i2.60079

نویسندگان

وحید احسانی¹؛ موسی اعظمی^{* 1}؛ سیّد محمّد باقر نجفی²؛ فرامرز سهیلی³

¹دانشگاه بوعلی سینا

²رازی

³پیام نور

چکیده

مقدمه: نظر به رشد چشمگیر تولیدات علمی ایران در حیطه کشاورزی و اهمیت بخش کشاورزی برای کشور، هدف مطالعه حاضر بررسی اثربخشی رشد فزآینده پژوهش‌های کشاورزی ایران بر توسعه کشاورزی کشور است. بدین منظور، تغییرات تعداد مقالات کشاورزی با تغییرات شاخص های توسعه کشاورزی کشور طی 3 دهه اخیر مقایسه شد.

روش : پژوهش حاضر از مطالعات علم‌سنجی و روش به کار گرفته شده، مطالعه تطبیقی است که طی آن روند تغییرات ایران از حیث «تعداد مقالات کشاورزی» و «شاخص های توسعه کشاورزی» با سایر کشورهای جهان مورد مقایسه قرار گرفته است. ابتدا مهم‌ترین شاخص‌های نشان دهنده وضعیت کشاورزی که داده‌های آنها برای یک بازه زمانی حداقل 30 ساله (2013 – 1984) موجود باشد انتخاب شدند. در مورد هر شاخص، کشورهایی که داده های مربوط به آنها برای بازه ای حداقل 30 ساله موجود بود انتخاب شدند. در هر گروه، روند تغییرات سهم و رتبه ایران از لحاظ تعداد مقالات کشاورزی با روند تغییرات سهم و رتبه کشور از لحاظ شاخص مربوطه مورد مقایسه قرار گرفت. داده‌های موردنیاز از پایگاه‌های معتبری چون وب آو نالج، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد، بانک جهانی و تارنمای گلوبال اکونومی گردآوری شد.

یافته‌ها: در گروه اول با وجود 32 برابر شدن سهم تولیدات علمی کشاورزی، سهم ایران از لحاظ ارزش افزوده بخش کشاورزی به حدود یک‌سوم مقدار اولیه رسیده است. در گروه دوم علی‌رغم ارتقاء 53 رتبه‌ای جایگاه تولیدات علمی کشاورزی ایران، رتبه کشور از لحاظ ارزش خالص تولیدات کشاورزی تنها 5 پله صعود نموده است. در گروه سوم رتبه کشور از لحاظ تولیدات علمی و ارزش صادرات کشاورزی به ترتیب 50 و 34 پله ارتقاءیافته است. در گروه چهارم با وجود ارتقاء 51 رتبه‌ای جایگاه تولیدات علمی کشاورزی، رتبه ایران از لحاظ انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های کشاورزی تنها 1 پله بهبود یافته است. در گروه پنجم علی‌رغم ارتقاء 35 رتبه‌ای جایگاه تولیدات علمی کشاورزی، رتبه کشور از لحاظ بهره‌وری کشاورزی 4 پله تنزل یافته است. در گروه ششم جایگاه تولیدات علمی کشاورزی ایران 49، و جایگاه کشور از لحاظ عملکرد غلات و حبوبات 11 رتبه بهبود یافته‌اند.

بحث و نتیجه گیری: یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن است که رشد فزآینده برون دادهای پژوهشی ایران در حیطه کشاورزی بر شاخص‌های توسعه کشاورزی و لذا بر وضعیّت بخش کشاورزی کشور اثربخشی ضعیفی داشته است. یافته ها مؤیّد آن است که طی دهه‌های اخیر، در فضای حاکم بر پژوهش‌های کشاورزی کشور تأکید عمده بر روی افزایش بروندادهای پژوهشی بوده و به آثار نهایی یا حتی پیامدهای اولیه مورد انتظار از کاربرد این پژوهش‌ها توجه چندانی نشده است. البته بر اساس نتایج حاصل نمی توان مشخص کرد که آیا علت اصلی کم اثر بودن پژوهش های کشاورزی ناکارآمد بودن این پژوهش ها بوده و یا اینکه برخی عوامل دیگر (مانند عملکرد ضعیف بخش اجرا) نقش اصلی را داشته اند. بنابراین، پیشنهاد می شود بررسی این مهم در مطالعات آتی مورد توجه قرار گیرد. نتیجه مطالعه حاضر اهمیت ارزیابی اثربخشی تولیدات علمی کشور در سایر حیطه های موضوعی را دو چندان کرده و بر بازبینی سیاست های نظام آموزش و پژوهش کشور تأکید می کند.

کلیدواژه‌ها

تولیدات علمی؛ علم‌سنجی؛ رشد پژوهش‌های کشاورزی ایران؛ اثربخشی پژوهش؛ اثربخشی پژوهش‌های ایران؛ ارزیابی تأثیر پژوهش‌های کشاورزی؛ شاخص‌های توسعه کشاورزی

مراجع

احسانی، وحید، اعظمی، موسی، نجفی، سید محمد باقر؛ و سهیلی، فرامرز (زودآیند الف). اثربخشی پژوهش‌های علمی داخلی بر شاخص‌های توسعه ایران. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات.

http://jipm.irandoc.ac.ir/browse.php?a_id=3073&sid=1&slc_lang=fa

___ (زودآیند ب). اثربخشی پژوهش‌های فزآینده ایران در گسترش مرزهای دانش. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات. http://nastinfo.nlai.ir/article_1380_0.htm

___ (زودآیند ج). قابلیت اثرگذاری پژوهش‌های علمی ایران براساس کیفیت بروندادهای آنها. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. http://jipm.irandoc.ac.ir/browse.php?a_id=3099&sid=1&slc_lang=fa

___ (زودآیند د). قابلیت اثرگذاری پژوهش‌های فزآینده ایران بر توسعه کشور. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. http://jipm.irandoc.ac.ir/browse.php?prepub=1&slct_pg_id=167&sid=1&slc_lang=fa

ازکیا، مصطفی؛ و غفاری، غلامرضا (1388). تحلیلی بر مطالعات روستایی در ایران. توسعه روستایی، (1)1: 33-7.

باقرزاده، علی؛ و کمیجانی، اکبر (1391). محاسبه نرخ بازده نهایی سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه بخش کشاورزی. اقتصاد و توسعه کشاورزی، 26 (2): 79-85.

پورحسن، قاسم (1393). کاوشی در قلمرو مطالعات تطبیقی. تارنمای ویستا. http://vista.ir/article/249496

جمالی مهموئی، حمیدرضا (1391). مقایسه الگوها و چارچوب‌های سنجش اثر پژوهش‌های پزشکی. مدیریت اطلاعات سلامت، 9 (5): 767 – 757.

داوری اردکانی، رضا (1390). درباره علم. تهران: هرمس.

دهقانی، محمدجواد (1395). ایران رتبه سوم دنیا را در رشد علم کسب کرد/ 6 درصد تولید علم کشور متعلق به پژوهشگران علوم کشاورزی. خبرگزاری کشاورزی ایران. http://iana.ir/fa/news/31891

___ (1394). دانشگاه‌های تهران، امیرکبیر و علم و صنعت؛ مراکز برتر کشور در حوزه فنی و مهندسی. تارنمای خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) http://www.irna.ir/fa/News/81990390

زمانی، غلامحسین (1395). مطالعه‌های تطبیقی در مقایسه تولیدهای علمی کشورها: راهبردی برای شاخص‌گذاری توسعه علوم کشاورزی. پژوهش‌های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 1(2): 132 – 119.

شریف‌زاده، ابوالقاسم؛ و عبدالله زاده، غلامحسین (1390). شناسایی جایگاه کنونی و مطلوب دست‌اندرکاران مختلف در نظام تحقیقات کشاورزی کشور. سیاست علم و فناوری، (1)4: 94 – 77.

شریف‌زاده، ابوالقاسم؛ عبدالله زاده، غلامحسین؛ و شریفی، مهنوش (1393). آسیب شناسی مدیریت تحقیقات و توسعه فناوری کشاورزی در چارچوب نظام نوآوری کشاورزی. اقتصاد و توسعه کشاورزی، (1)28: 82-71.

شریفی، مهنوش؛ رضوان فر، احمد؛ حسینی، سیدمحمود؛ و موحد محمدی، سیدحمید (1393). تجاری‌سازی تحقیقات دانشگاهی در بخش کشاورزی. کارآفرینی در کشاورزی، (2)1: 29-15.

شکوری، علی (1390). افول روستا و روستاشناسی یا ضرورت بازنگری در رویکردها و روش‌ها در ایران. روستا و توسعه، (2)14: 29-1.

شمس، علی؛ ایروانی، هوشنگ؛ رضوانفر، احمد؛ و کلانتری، خلیل (1387). تحلیل عاملی مسائل و مشکلات پژوهش‌های کشاورزی در کشور. فناوری‌های نوین کشاورزی، 2 (2): 87-102.

گلشنی، مهدی (1393). تب مقاله‌نویسی آفت است. سرآمد، شماره 9 (اسفند 93): 77 - 72.

منصوری، رضا (1392). چهار سال در وزارت عتف. تهران: عمارت.

نشاط، نرگس (1394). در خدمت و خیانت پژوهش [یادداشت سردبیر]. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 26(4): 7-12.

Anandajayasekeram, P., and Martella, D. R. (1999). Evaluation of agricultural research in Eastern, Central, and Southern Africa. Knowledge, Technology & Policy, 11 (4): 13-41.

Davies, H., Nutley, S., and Walter, I. (2005). Assessing the impact of social science research: conceptual, methodological and practical issues. A background discussion paper for ESRC Symposium on Assessing Non-Academic Impact of Research. Research Unit for Research Utilisation, School of Management, University of St Andrews.

Duryea, M., Hochman, M., and Parfitt, A. (2007). Measuring the Impact of Research. Research Global, 27 (1): p 8-9.

EIARD (2003). Impact assessment and evaluation in agricultural research for development. Agricultural Systems, 78: 329-336.

FAO (2016). FAO Statistics. Retrieved September 12, 2016 from http://faostat3.fao.org.

Gaunand, A., Hocde, A., Lemarie, S., Matt, M., and Turckheim, E. (2015). How does public agricultural research impact society? A characterization of various patterns. Research Policy, 44(4): 849-861.

Global Economy (2016). Agricultural Productivity. Retrieved September 11, 2016 from http://www.theglobaleconomy.com

Grant, J., Philipp-Bastian, B., Susan, G., Linda, B., and Steven, W. (2010). Capturing Research Impacts: A review of international practice. Santa Monica, CA: RAND Corporation.

Hughes, A., and Martin, B. (2012). Enhancing Impact: The Value of Public Sector R&D – Summary Report. UK Innovation Research Centre.

Karamidehkordi, E. (2013). Public–Private Policy Change and its Influence on the Linkage of Agricultural Research, Extension and Farmers in Iran. Agricultural Education and Extension, 19(3): 237-255.

Maredia, M. K., and Raitzer, D. A. (2012). Review and analysis of documented patterns of agricultural research impacts in Southeast Asia. Agricultural Systems, 106: 46-58.

Penfield, T., Baker, M. J., Scoble, R., and Wykes, M. C. (2014). Assessment, evaluations, and definitions of research impact: A review. Research Evaluation, 23(1): 21-32.

REF (2010). Research Excellence Framework Impact Pilot Exercise: Findings of the Expert Panels. Retrieved October 26, 2015 from http://www.ref.ac.uk/media/ref/content/pub/researchexcellenceframeworkimpactpilotexe rcisefinresearchexcellencefram/re01_10.pdf

Russell Group (2009). Response to second HEFCE consultation on the Research Excellence Framework. Retrieved November 22, 2015 from http://russellgroup.ac.uk/policy/policy-documents/hefce-consultation-on-the-research-excellence-framework/

SCImago (2016). SJR — SCImago Journal & Country Rank. Retrieved September 13, 2016 from http://www.scimagojr.com

Smith, D. R., and Sutherland, A. (2002). Institutionalizing Impact Orientation: Building a Performance Management Approach that Enhances the Impact Orientation of Research Organizations. Chatham, UK: Natural Resources Institute.

Springer-Heinze, A., Hartwich, F., Henderson, J. S., Horton, D., and Minde, I. (2003). Impact pathway analysis: an approach to strengthening the impact orientation of agricultural research. Agricultural Systems, 78(2): 267-287.

Stiglitz, J. E. (1999). Public policy for a knowledge economy. Remarks at the Department for Trade and Industry and Center for Economic Policy Research, 27. Retrieved November 20, 2015 from http://cyberinet04.inet-tr.org.tr/akgul/BT-BE/knowledge-economy.pdf

Web of Knowledge (2016). Web of Science. Retrieved September 15, 2016 from https://www.webofknowledge.com

World Bank (2016). Indicators. Retrieved September 12, 2016 from http://data.worldbank.org/indicator?tab=all