آب و چشم‌‏انداز آن در منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا)

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 5، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 16، شهریور 1399، صفحه 33-44   

نوع مقاله: مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v7i2.85789

نویسندگان

فاطمه عسکری بزایه^{* 1}؛ رویا محمدزاده²؛ یدالله آذرین فر³

¹دانشگاه خوارزمی

²دانشگاه شیراز

³شیراز

چکیده

منطقه منا  شامل گروه ناهمگنی از کشورها با طیفی از کشورهای صادرکننده نفت با درآمد بالا در خلیج فارس تا کشورهای با درآمد متوسط و متوسط روبه پایین و کشورهای کمتر توسعه یافته می‏‌باشد. این منطقه به‏‌عنوان یکی از بزرگترین واردکنندگان خالص مواد غذایی در جهان می‏‌باشد و با عدم قطعیت‏‌های قابل توجه از جانب عرضه و تقاضا مواجه است. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، بحران آب مهمترین چالشی است که خاورمیانه و شمال آفریقا دارای کمترین آمادگی برای مواجه با آن است. این مقاله با رویکرد مروری مخاطرات جهانی عمده، وضعیت منابع آب، مصرف و سیاست‏‌های آب کشاورزی، بهره‌‏وری آب مصرفی در تولید کشاورزی، اثرات تغییرات اقلیمی بر تولید و نظام‏‌های کشاورزی در منطقه، آسیب‏‌پذیری کشاورزی دیم، تقسیم‌‏بندی کشور‏های منا براساس چالش‌‏های اصلی مدیریت آب، انواع مداخلات احتمالی با توجه ‏به نظام کشاورزی و وضعیت منابع طبیعی کشورها را بررسی می‏نماید. در نهایت بر اساس نتایج، راهبردهای حفاظت از محیط‌زیست، مدیریت تخصیص آب و مدیریت خدمات آب برای کشورهای منطقه پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها

آب؛ منطقه منا؛ سیاست؛ کشاورزی؛ بهره وری؛ تخصیص آب؛ مصرف آب

مراجع

سازمان خوار بار و کشاورزی ملل متحد و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی. 1397. چشم‏انداز کشاورزی در دوره (2027-2018) با تمرکز بر خاورمیانه و شمال آفریقا، ترجمه رویا محمدزاده و فاطمه عسکری‏بزایه، تهران: موسسه پژوهش‏های برنامه‏ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی.
سعیدنیا، ا. 1394. بررسی وضعیت منابع آب کشاورزی در جهان، تهران: موسسه پژوهش‏های برنامه‏ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی.
سلطانی، غ.م. 1391. بررسی تطبیقی الگوی مصرف و مدیریت تقاضای آب کشاورزی در کشورهای منطقه منا(خاورمیانه و شمال آفریقا)، تحقیقات اقتصاد کشاورزی، 4(2): 25-1.
عسکری بزایه، ف. 1396. تبیین مدیریت مشارکتی نظام بهره‏‏برداری منابع آب زراعی (مورد: شهرستان رشت)، رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
قنادی، م. 1396. نگاهی بر وضعیت موجود و آینده بازار نمک‏زدایی آب در منطقه خلیج فارس و منا، نشریه آب و توسعه پایدار، 4(1): 8-1.
کشاورز، ع. و دهقانی سانیچ، ح. 1391. شاخص بهره‏وری آب و راهکار آتیه کشاورزی، کشور، فصلنامه راهبرد اقتصادی، 1(1): 233-199.
محمدجانی، ا. و یزدانیان، ن.1393. تحلیل وضعیت بحران آب در کشور و الزامات مدیریت آن، فصلنامه روند، 25(65و66): 144-117.
مختاری، د.1394. مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی در ایران، جلد 1: مبانی و درس آموزه‌هایی از تجربه‏‌‌ها، شیراز: انتشارات ایلاف.
مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی. 1395. بررسی تطبیقی و ارائه پیشنهادهایی برای بهبود ساختار حاکمیتی مدیریت آب در ایران، http://rc.majlis.ir/fa.
Closas A. and Molle F. 2016. Groundwater governance in the Middle East and North Africa. IWMI Project Report No 1. IWMI, Colombo, https://cgspace.cgiar.org/handle/10568/93251.
Commander S. J., Nikoloski Z. S. and Vagliasindi M. 2015. Estimating the size of external effects of energy subsidies in transport and agriculture (English), Policy Research working paper; no. WPS 7227, Washington, D.C. World Bank Group.
Drine I. 2011. Climate Change Compounding Risks in North Africa. UNU-WIDER Working Paper No. 2011/32, United Nations University-World Institute for Development Economics Research (UNU-WIDER). https://www.wider.unu.edu/publication/climate-change-compounding-risks-north-africa
EBRD (European Bank for Reconstruction and Development)/FAO. 2017. Best Practices in Irrigation Financing: Options for EBRD Intervention. London and Rome, http://www.fao.org/3/ca4445en/ca4445en.pdf.
ESCWA (Economic and Social Commission for Western Asia)/FAO. 2017. Arab Horizon 2030: Prospects for Enhancing Food Security in the Arab Region, Beirut and Cairo, ESCWA and FAO, http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/rne/docs/arab-horizon-2030-prospects-enhancing-food-security-summary-english.pdf.
Evans. J.P. 2009. Twenty-first century climate change in the Middle East, Clim Change 92(3–4):417–432.
FAO. 2014. Water and the rural poor Interventions for improving livelihoods in Asia, http://www.fao.org/3/a-i3705e.pdf...
FAO. 2015. towards a Regional Collaborative Strategy on Sustainable Water Management and Food Security in the Near East and North Africa Region. Cairo.
FAO. Database, http://www.fao.org/faostat/en/#data, accessed 13/1/2017.
FAO .2018. Aquastat Main Database, http://www.fao.org/nr/water/aquastat/data/query/index.html?lang=en.
FAO and International Food Policy Research Institute (IFPRI). 2018. Agriculture and Economic Transformation in the Middle East and North Africa, a Review of the Past with Lessons for the Future.
FAO and the World Bank. 2018. Water Management in Fragile Systems, Building Resilience to Shocks and Protracted Crises in the Middle East and North Africa, http://www.fao.org/3/I9730EN/i9730en.pdf.
Molden D., Oweis T., Steduto P. and Bindraben P. 2010. Improving Agricultural Water Productivity: Between Optimism and Caution” Agricultural Water Management, 97(4): 528-535.
OECD/FAO .2018. OECD-FAO Agricultural Outlook 2018-2027, OECD Publishing, Paris/Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome. https://doi.org/10.1787/agr_outlook-2018-en
Saghir J. 2018. Water Security and Growth: The case of the Middle East and North Africa Countries,https://www.mcgill.ca/isid/files/isid/pb-2018-01._saghir.watersecurity.pdf.
Subramanian S. 2008. A systems approach to unravel complex water management institutions, Ecological Complexity, 5(3): 202–215.
Thornton P.K., van de Steeg J., Notenbaert A. and Herrero M. 2009. The impacts of climate change on livestock and livestock systems in developing countries: a review of what we know and what we need to know. Agric Syst, 101(3): 113–127.
UNDP (United Nations Development Programme). 2013. Water Governance in the Arab Region. Managing Scarcity and Securing the Future. https://www.undp.org/content/dam/rbas/doc/Energy%20and%20Environment/Arab_Water_Gov_Report/Arab_Water_Gov_Report_Full_Final_Nov_27.pdf
UNDP (United Nations Development Programme). 2015. The Arab Millennium Development Goals Report,ESCWA, Beirut, https://www.undp.org/content/dam/rbas/doc/MDGS%20publications/Arab_MDGR_2013_English.pdf.
Waha K., Krummenauer L, Adams S., Aich V., Baarsch F., Coumou D., Fader M., Hoff H., Jobbins G., Marcus R., Menge M., Otto I., Perrette M., Rocha M., Robinson A. and Schleussner C.F. 2017. Climate change impacts in the Middle East and Northern Africa (MENA) region and their implications for vulnerable population Groups ,https://link.springer.com/article/10.1007/s10113-017-1144-2.
Ward C. 2015. the Water Crisis in Yemen: Managing Extreme Water Scarcity in the Middle East. I.B.Tauris, London, http://b44.gigalib.org/2436000/2df60eb541506fecd4017142f7501349.pdf.
WHO (World Health Organization). 2015. Global Health Observatory Data Repository.
World Economic Forum (WEF). 2015. Global Risks 2015, Tenth Edition, and Geneva: World Economic Forum, http://reports.weforum.org/global-risks-2015/.
World Bank. 2007.Making the Most of Scarcity Accountability for Better Water Management Results in the Middle East and North Africa, http://siteresources.worldbank.org/INTMNAREGTOPWATRES/Resources/Making_the_Most_of_Scarcity.pdf.
World Bank. 2016. High and Dry: Climate Change, Water, and the Economy. Washington, DC, https://www.worldbank.org/en/topic/water/publication/high-and-dry-climate-change-water-and-the-economy.
World Bank. 2017. Beyond Scarcity: Water Security in the Middle East and North Africa, MENA Development Report, World Bank, Washington, D.C. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/27659.
Zyadin A.2013. Water Shortage in MENA Region: An Interdisciplinary Overview and a Suite of Practical Solutions, Journal of Water Resource and Protection, 5: 49-58:https://www.researchgate.net/publication/270664454_Water_Shortage_in_MENA_Region_An_Interdisciplinary_Overview_and_a_Suite_of_Practical_Solutions.