ارزیابی مشارکتی اثرات زیست محیطی توسعۀ گردشگری در روستاهای هدف استان گلستان با روش ماتریس ICOLD و COPRAS

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 7، دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 30، شهریور 1397، صفحه 165-191   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v16i1.57066

نویسنده

طاهره صادقلو^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اهداف: امروزه گسترش زندگی شهرنشینی و صنعتی در ابعاد مختلف زندگی انسان­ها، سبب نیازمندی آن­ها به گذران اوقات فراغت و گردشگری شده است. بنابراین، توسعة زیرساخت­ها و تسهیلات گردشگری و انجام پروژه­ها و فعالیت­های مرتبط با نیازهای گردشگران، از اهداف اساسی مدیران و برنامه ­ریزان است؛ اما این اقدامات سبب بروز اثرات و پیامدهای زیست­ محیطی متعددی به­ ویژه در نواحی روستایی به ­عنوان فضاهای مقصد شده است.
روش: مطالعة حاضر به ارزیابی اثرات زیست­ محیطی فعالیت­های مرتبط با حوزة گردشگری در ابعاد مختلف و به ­شیوة مشارکتی و براساس دیدگاه خود اجتماعات میزبان در 14 روستای هدف گردشگری استان گلستان پرداخته است. برای این منظور با روش ماتریس ICOLD اثرات زیست­ محیطی از دیدگاه مدیران محلی تعیین شد و در گام بعدی روستاها براساس میزان اثرات زیست­ محیطی حاصل از فعالیت­های گردشگری از دیدگاه 366 نمونه که بر اساس فرمول کوکران انتخاب شده ­اند، ارزیابی و از طریق تکنیک تصمیم­ گیری کوپراس اولویت­ بندی شدند.
یافته­ ها/ نتایج: براساس نتایج به­ دست آمده، بیشترین اثرات منفی زیست­ محیطی در قالب محیط فیزیکی و شیمیایی (186-) و بیشترین اثرات مثبت در قالب محیط اقتصادی اجتماعی (66+) در روستاها قابل مشاهده است. همچنین، از میان روستاهای مطالعه­ شده روستاهای زیارت و گز شرقی بیشترین و کمترین اثرات زیست­ محیطی را تجربه کرده­ اند.

کلیدواژه‌ها

ارزیابی اثرات زیست محیطی؛ روستاهای هدف گردشگری؛ ماتریسICOLD؛ تکنیکهای تصمیم گیری چندشاخصه

مراجع

1. استعلاجی، ع. ر.، قدیری معصوم، م. و پازوکی، م. (1389). گردشگری پایدار (روستایی و عشایر). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

2. اشرف‌زاده، م. ر.، مددی، ح.، خادمی، ن. و بنیادی، ص. (1389). ارزیابی آثار محیط ‌زیستی پروژه‌های گردشگری ساحلی (مطالعة موردی: شهر جهانگردی بین‌المللی خلیج‌فارس). پژوهش‌های محیط زیست، 1 (1)، 93-83.

3. افتخاری، ع. ر. و مهدوی، د. (1384). راهکارهای توسعة گردشگری روستایی با استفاده از مدل سوات، در دهستان لواسانات کوچک. .فصل‌نامة برنامه‌ریزی و آمایش فضا، مدرس علوم انسانی، 10 (2)، 30-1.

4. امیرحاجیلو، ا.، تولایی، س.، زنگانه، ا. و زنگانه، ا. (1392). ارزیابی و اولویت‌بندی اثرات گردشگری در سطح ملی با استفاده از تکنیک تاپسیس. فصل‌نامة برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 3 (10)، 26-15.

5. بدری، س. ع.، مطیعی لنگرودی، س. ح.، سلمانی، م. و علی‌قلی‌زاده فیروزجایی، ن. (1388). اثرات اقتصادی گردشگری بر نواحی روستایی (مطالعة موردی: نواحی روستایی بخش مرکزی نوشهر). جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 7 (12)، 35-13.

6. پروازی، م. (1389). راهکارهای بهینة زیست‌‌محیطی در گردشگری ساحلی خلیج فارس و توسعة پایدار آن. مجموعه مقالات ششمین همایش ملی- فرهنگی-گردشگری خلیج فارس، 9 و 10 اردیبهشت 1389، تهران، مرکز گردشگری علمی فرهنگی دانشجویان ایران.

7. جمعه‌پور، م. و احمدی، ش. (1390). تاثیر گردشگری بر معیشت پایدار روستایی (مطالعة موردی: رستای برغان شهرستان ساوجبلاغ). پژوهش‌های روستایی، 2 (1)، 63- 33.

8. رضوانی، م. ر. (1391). توسعة گردشگری روستایی با رویکرد گردشگری پایدار. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

9. زاهدی، ش. ا. (1390). مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار (با تأکید بر محیط زیست). تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.

10. سجاسی قیداری، ح.، رکن‌الدین افتخاری، ع. ر.، پورطاهری، م. و آذر، ع. (1393). الگوی توسعۀ کارآفرینی اکوتوریسم در مناطق روستایی (مطالعۀ موردی: روددره‌های گردشگری استان تهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 46 (2) ، پیاپی 88 ، 293-273.

11. شبیری، س. م.، میبودی، ح. و حاجی حسینی، ا. (1392). پیامدهای محیط زیستی گردشگران بر نواحی ساحلی دریای مازندران از دیدگاه مردم و مسئولین. مجلة برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری، 2 (5)، 144-128.

12. فروزنده دهکردی، ل.، شیره پزآرانی، ع. و جندقیان بیدگلی، س. ر. (1390). برنامه ریزی ناحیه ای با استفاده از برنامه ریزی بر مبنای سناریوها (تبیین الگوی چشم انداز ناحیه کاشان). برنامه ریزی منطقه ای، 1 (3)، 56- 39.

13. قدمی، م.، علیقلی‌زاده فیروزجایی، ن. و رمضان‌زاده لسبویی، م. (1389). بررسی نقش گردشگری در تغییرات کیفیت زندگی مقصد (نمونة مورد مطالعه: دهستان کلارآباد، شهرستان تنکابن، مازندران). مجلة مطالعات اجتماعی ایران، 4 (3)، پیاپی 11، 180- 152.

14. قربانی‌نیا، ز.، نیک‌زاد، و. صالحی، ا. (1394). ارزیابی اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های گردشگری (مطالعة موردی: منطقة گردشگری اوان). فصل‌نامة برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری، 34 (13) ، 167-147.

15. قرخلو، م.، رمضان‌زاده لسبویی، م. و گلین شریف دینی، ج. (1388). ارزیابی اثرات زیست‌محیطی بر سواحل شهر رامسر. فصل‌نامة پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 1 (3)، 12-1.

16. محمدی ده‌چشمه، م. و زنگی‌آبادی، ع. (1387). امکان‌سنجی توانمندی‌های اکوتوریسم استان چهارمحال و بختیاری به روش SWOT، مجلة محیط‌شناسی، 34 (47) ، 10- 1.

17. ممقانی نسب، ا. (1391). ارزیابی اثرات توسعة گردشگری بر محیط زیست دریایی (مطالعة موردی: خلیج چابهار). اولین همایش ملی توسعة سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران، 28 لغایت 30 بهمن 1390، چابهار.

18. Ahn, B. (1999). Recreational tourism development, unpublished doctoral dissertation, submitted to the Office of Graduate Studies of Texas. A & M University, Texas.

19. Andereck, K. L., & Nyaupane, G. P. (2011). Exploring the nature of tourism and quality of life: Perceptions among residents. Journal of Travel Research, 50, 248-260.

20. Ashley, C., Roe, D., & Goodwin, H.‌ (2001). Pre-poor tourism strategies: Making tourism work for the poor: A review of experience. Nottingham: The Russell Press.

21. Batra G.S., & Chawla, A.S. (1995). Tourism management: A global perspective. New Delhi: Deep & Deep Publications.

22. Beser Oktay, V. (2012). A model for assessing the level of tourism impacts and sustainability of coastal cities. In Murat Kasimoglu (Eds.), Strategies for tourism industry - Micro and Macro Perspectives, (pp. 99-114).

23. Bildan, L. (2003). Disaster management in Southeast Asia: An overview. Bangkok, Thailand: Asian Disaster Preparedness Center.

24. Buckley, R. (2008). Thresholds and standards for tourism environmental impact assessment. In M. Schmidt, J. Glasson, L. Emmelin, & H. Helbron (Eds.), Standards and thresholds for impact assessment: Environmental protection in the European Union (Vol 3.), (pp 205-215). Berlin, Heidelberg: Springer.

25. CarvalhoLemos, C., Fischer, T. B., & PereiraSouza, M. (2012). Strategic environmental assessment in tourism planning: Extent of application and quality of documentation. Environmental Impact Assessment Review, 35(1), 1-10. https:// doi.org/ 10.1016 /j.eiar. 2011.11.007.

26. Choi, H. (2003). Measurement of sustainable development progress for managing community tourism. Texas: University of Texas.

27. Chris Chol, H. S., & Sirakaya, E., (2005). Measuring residents’ attitude toward sustainable tourism: Development of sustainable tourism attitude scale. Journal of Travel Research, 43(4), 354-387.

28. Gamper, J. A. (1981). Tourism in Austria: A case study of the influence of tourism on ethnic relations. Annals of Tourism Research, 8(3), 432-446.

29. Gannon, A. (1994). Rural tourism as a factor in rural community economic development for economies in transition. Journal of Sustainable Tourism, 2, 51-60.

30. Hall, C. M., & Page, J, S. (2002). The geography of tourism and recreation. London: Routledge.

31. Hernandez, S. A., Cohen, J., & Garcia, H. L. (1996). Resident attitudes towards an instant resort enclave. Annals of Tourism Research, 23(4), 23-35.

32. Holland, J. (2002). Tourism measuring impact on the poor. Independent Development Consultant. Earthscan press, Routledge, US.

33. Kim, A. (2002). The effects of tourism impacts upon quality of life of residents in the community (Unpublished doctoral dissertation). Virginia State University, USA.

34. Kim, K., U ysal, M., & Sirgy, M. J. (2013). How does tourism in a community impact the quality of life of community residents? Journal of Tourism Management, 36, 527-540.

35. King, A. P., & Milmen, A. (1993). Social impacts of tourism host perceptions. Annals of Tourism Research, 20(4), 650-665.

36. Kristian Fauchald, O., Hunter, D., Xi, W. (OSPAR Commission). (2009). Yearbook of International Environmental Law 2008: Assessment of impacts of tourism and recreational activities, Oxford University Press, UK.

37. Lee, N., & George, C. (2000). Introduction of environmental assessment in developing and transitional countries. Chichester, UK: Wiley.

38. Mathieson, A., & Wall, G. (‌1982). Tourism: Economic, physical and social impacts. London: Longman.

39. Mccoll, S. F., & Martin, S. R. (1994). Community attachment and attitudes toward tourism development. Journal of Travel Research, 32, 29-34.

40. Mulliner, E., Smallbone, K., & Maliene, V. (2013). An assessment of sustainable housing affordability using a multiple criteria decision making method. Omega-International Journal of Management Science, 41(2), 270-279. Doi: 10.1016/j.omega.2012.05.002

41. Nyaupane, G. P., & Poudel, S. (2001). Linkages among biodiversity, livelihood, and tourism. Annals of Tourism Research, 38(4), 1344–1366.

42. Ólafsdottir, R., & Haraldsson, H. (2015). A systemic approach to assessing the environmental impacts of tourism and the attractiveness of tourist destinations. Iceland: Department of Geography and Tourism. Retrieved https:// www. ferdamalastofa. is/ static/ research/ files/ environmental – impacts – tourism - sd_ medislagripi_ heild-pdf.

43. Padash, A. (2017). Modeling of environmental impact assessment based on RIAM and TOPSIS for desalination and operating units. Environmental Energy and Economic Research, 1(1), 75-88.

44. Sandholm, S. (2011). Regulation of environmental impact from marine tourist activities (Unpublished master’s thesis). University of Gothenburg, Sweden.

45. Thrais Thomas, T., Sony, C. D. C., & Kuruvila, E. (2017). Rapid environmental impact assessment of eco tourism in Pookote Lake, Wayanad. International Research Journal of Engineering and Technology, 4(4), 3149-3154.

46. Travis, A. S. (‌1984). Social and cultural aspect of tourism. UNEP Industry and Environment, 7(1), 113-130.

47. Wang, S., Fu, Y., Cecil, A. K., &Avgoustis, S. H. (2006). Residents’ perceptions of cultural tourism and quality of life: A longitudinal approach. Tourism Today, 6, 47 -61.