نظریه خطابات قانونی؛ افقی تازه در تحلیل ماهیت حکم شرعی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 117، شهریور 1398، صفحه 9-23   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i1.62036

نویسندگان

حمید درایتی^{* 1}؛ بلال شاکری²

¹مدرس خارج حوزه علمیه مشهد

²استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان

چکیده

نوشتار حاضر، به بررسی نظریه خطابات قانونی و ارائه تقریری جدید از آن می‌پردازد. نظریه خطابات قانونی، هرچند افقی تازه در تحلیل حقیقت حکم شرعی گشوده و بسیاری از اشکالات مطرح در مباحث اصولی و فقهی را بر طرف کرده است؛ اما تقریر فعلی همچنان نقص‌هایی دارد که در این پژوهش، تلاش کرده‌ایم با ارائه خوانشی جدید از آن، به رفع و اصلاح آنها بپردازیم. بر اساس تقریر جدید از نظریه خطابات قانونی، تحت عنوان احکام قانونی، اشکالات وارد بر آن رفع و میان این نظریه و نظریه رقیب یعنی خطابات شخصی سازگاری ایجاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

خطابات قانونی؛ خطابات شخصی؛ حکم شرعی؛ عدم انحلال احکام؛ حقیقت حکم شرعی

مراجع

ابن نجار، محمد بن احمد، شرح الکوکب المنیر، بی‌جا، مکتبه العبیکان، 1997 م.

 

اسلامی، رضا، «نظریه عدم انحلال خطابات قانونی»، کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره 59-60، 1388.

 

اسماعیل پور اصفهانی شهرضایی، محمد علی، مجمع الأفکار و مطرح الأنظار (تقریرات درس میرزا هاشم آملی)، بی‌جا، نشر علمیه اسلامیه، 1404 ق.

 

اصفهانی، محمد حسین، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، انتشارات سید الشهداء علیه السلام، چاپ اول، 1374.

 

بروجردی، محمد تقی، نهایة الأفکار (تقریرات درس اصول محقق عراقی)، بی‌جا، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417 ق.

 

بشیر محمد، عبدالله، المصطلحات الأصولیة فی مباحث الأحکام و علاقتها بالفکر الأصولی، امارات، دار البحوث للدراسات الإسلامیة و إحیاء التراث، چاپ اول، 1424 ق.

 

بکاء، عدنان، الحکم و الحق بین الفقها و الأصولیین، نجف، مطبعة الغری الحدیثة، چاپ اول، 1976 م.

 

بینانونی، محمد ابوالفتح، الحکم التکلیفی فی الشریعة الإسلامیة، دمشق، دار القلم، چاپ اول، 1409 ق.

 

جروشی، سلیمان، أصول الفقه الحکم الشرعی و طرق إستنباط الأحکام، بی‌جا، دار الکتب الوطنیة بنغازی، چاپ اول، 2002 م.

 

جمعة محمد، علی، الحکم الشرعی عند الأصولیین، قاهره، دار السلام للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1422 ق.

 

حائری اصفهانی، محمد حسین بن عبدالرحیم، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، بی‌جا، دار الإحیاء علوم إسلامیة، 1404 ق.

 

حسینی بهسودی، محمد سرور، مصباح الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله خویی)، بی‌جا، مطبعة النجف، 1386 ق.

 

حصری، احمد، نظریة الحکم و مصادر التشریع فی أصول الفقه الإسلامی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.

 

حکیم، عبد الصاحب، منتقی الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله محمد حسین روحانی)، بی‌جا، چاپخانه امیر، چاپ اول، 1413 ق.

 

حکیم، محمد تقی، الأصول العامة للفقه المقارن، بی‌جا، المجمع العالمی لأهل البیت، چاپ دوم، 1418 ق.

 

خلاف، عبد الوهاب، علم إصول الفقه، دمشق، دار المتحدة للطباعة و النشر، 1992 م.

 

خمینی، روح الله، أنوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم، 1415 ق.

 

خمینی، روح الله ، مناهج الوصول الی علم الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415 ق.

 

خمینی، مصطفی، تحریرات فی الأصول، تهران، مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام، 1418 ق.

 

دادستان، محمد، سیری کامل در اصول فقه (تقریرات درس خارج آیت‌الله فاضل لنکرانی)، بی‌جا، انتشارات فیضیه، چاپ اول، 1378.

 

درایتی، حمید، جزوه درس خارج اصول فقه، 1390.

 

زحیلی، وهبه، أصول الفقه الإسلامی، بیروت و دمشق، دار الفکر المعاصر و دار الفکر، 1416 ق.

 

زیدان، عبد الکریم، الوجیز فی أصول الفقه، بیروت، چاپ ششم، 1417 ق.

 

ساعدی، جعفر، «نظریه خطابهای قانونی»، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره 26، 1380.

 

سبحانی، جعفر، تهذیب الأصول (تقریرات درس خارج امام خمینی)، بی‌جا، اسماعیلیان، 1382.

 

شوکانی، محمد بن علی، إرشاد الفحول، بیروت، دار الکتب العملیه، 1994 م.

 

شهید اول، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، بی‌جا، کتابفروشی مفید، بی‌تا.

 

صاعدی، محمد، الحکم الوضعی و مدی انطباقه علی علم أصول الفقه، مدینه، مکتبة العلوم و الحکم، سوریه، دار العلوم و الحکم، 1425 ق.

 

صافی اصفهانی، حسن، الهدایة فی أصول الفقه (تقریرات درس خارج آیت‌الله خویی)، بی‌جا، مؤسسه صاحب الأمر، چاپ اول، 1417 ق.

 

صدر، محمد باقر، دروس فی علم الأصول، بی‌جا، دار المنتظر، چاپ اول، 1405 ق.

 

طباطبائی، محمد بن علی، مفاتیح الأصول، بی‌جا، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، بی‌تا.

 

عثمان، محمود حامد، القاموس المبین فی إصطلاحات الإصولیین، ریاض، دار الزاحم، چاپ اول، 1423 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تهذیب الوصول إلی علم الأصول، لندن، مؤسسه الأمام علی علیه السلام، چاپ اول، 1380.

 

غربانی، صادق عبدالرحمن، الحکم شرعی بین النقل و العقل، بیروت، دار الغرب الإسلامی، 1989 م.

 

فضلی، عبد الهادی، دروس فی أصول الفقه الإمامیة، بی‌جا، موسسة ام القری لتحقیق و النشر، چاپ اول، 1420 ق.

 

فیاضی، محمد اسحاق، محاضرات فی أصول الفقه (تقریرات درس خارج آیت‌الله خویی)، بی‌جا، انتشارات انصاریان، 1417 ق.

 

قدسی، احمد، أنوار الأصول (تقریرات درس آیت‌الله مکارم شیرازی)، بی‌جا، انتشارات نسل جوان، چاپ دوم، 1416 ق.

 

قطیفی، منیر سید عدنان، الرافد فی علم الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله سیستانی)، قم، مکتب آیة‌الله العظمی السید السیستانی، چاپ اول، 1414 ق.

 

کاظمی خراسانی، محمدعلی، فوائد الأصول (تقریرات درس خارج اصول محقق نائینی)، تحقیق رحمة‌الله رحمتی اراکی، بی‌جا، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1409 ق.

 

محلی، محمد بن احمد، شرح المحلی علی جمع الجوامع، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا.

 

منتظری، حسینعلی، نهایة الأصول (تقریرات درس آیت‌الله بروجردی)، بی‌جا، نشر تفکر، 1415 ق.

 

موسی ابو البصل، عبد الناصر، نظریة الحکم القضایی فی الشریعة و القانون، اردن، دار النفائس للنشر و التوزیع، چاپ اول، 1420 ق.

 

مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، خطابات قانونیه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ دوم، 1386.

 

نراقی، مهدی بن ابی ذر، أنیس المجتهدین فی علم الأصول، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، 1388.

 

نملة، عبد الکریم بن علی، المهذب فی علم اصول الفقه المقارن، ریاض، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع، چاپ اول، 1420 ق.

 

نملة، عبد الکریم بن علی، الواجب الموسع عند الأصولیین، ریاض، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع، چاپ اول، 1414 ق.

 

نوری تهرانی، ابو القاسم (کلانتری)، مطارح الأنظار (تقریرات درس شیخ انصاری)، بی‌جا، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، بی‌تا.

 

وزاره الاوقاف و الشئون الاسلامیه، الموسوعة الفقهیة، کویت، چاپ سوم، 1424 ق.

 

هاشمـی شاهـرودی، علـی، دراسـات فـی علم الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله خویی)، بی‌جا، دائـره المعارف فقـه، بی‌تا.

 

هاشمی شاهرودی، محمود، بحوث فی علم الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله شهید صدر)، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، بی‌جا، چاپ سوم، 1417 ق.

 

یعقوبی، ابوالقاسم، «خطاب‌های قانونی در اندیشه اصولی امام خمینی (اعلی الله مقامه)»، کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره 21 و 22، 1378.