چرایی نیاز به سواد اطلاعاتی از منظر دانشجویان روان‌شناسی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 10، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 15، شهریور 1397، صفحه 197-220   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.63307

نویسندگان

رحمان معرفت^{* 1}؛ یزدان منصوریان²؛ محمد زره ساز²

¹دانشگاه سمنان

²خوارزمی

چکیده

مقدمه: مقالۀ حاضر چرایی نیاز به سواد اطلاعاتی را از دیدگاه دانشجویان مقطع کارشناسی رشتۀ روان‌شناسی دانشگاه سمنان بررسی می‌کند.

روش‌شناسی: پژوهش حاضر، پژوهشی کاربردی است که با کمک روش گراندد تئوری دیدگاه دانشجویان مقطع کارشناسی روان‌شناسی دانشگاه سمنان را بررسی می‌کند. جامعۀ پژوهش تمام دانشجویان مقطع کارشناسی روان‌شناسی مشغول به تحصیل در زمان انجام پژوهش (1394-1395) را دربر می‌گیرد. ازاین‌رو، از روش سرشماری استفاده شد. فرایند گردآوری داده‌ها تا اشباع داده‌ها ادامه یافت. به‌دلیل ماهیت کیفی و اکتشافی پژوهش، گردآوری و تحلیل داده‌ها به‌صورت همزمان انجام شد و هجده مصاحبه نهایتاً با جامعۀ پژوهش صورت گرفت. گردآوری داده‌های مورد نیاز با کمک مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته‌ انجام گرفت. تحلیل داده‌ها نیز به کمک نرم افزار مکس کیودا (MaxQDA) نسخه 10 انجام شد.

یافته‌ها: تعداد 74 کد باز استخراج شد. یازده مقولۀ اصلی در قالب یافته‌های پژوهش حاضر شکل گرفت که نشان‌دهندۀ دیدگاه دانشجویان روان‌شناسی دانشگاه سمنان به‌عنوان دلایل نیاز به سواد اطلاعاتی ذکر شده بود. از نمونه‌های آن می‌توان به این مقوله‌ها اشاره کرد: 1. آشنانبودن با پایگاه‌های اطلاعاتی تخصصی و عمومی و پوشش محتوایی آنها؛ 2. لزوم آشنایی با کتابخانه و منابع کتابخانه‌ای و جست‌وجو در کتابخانه؛ 3. لزوم آشنایی با اینترنت و ابزارهای جست‌وجوی اینترنتی؛ 4. لزوم توجه‌به اعتباریابی اطلاعات و منابع اطلاعاتی؛ 5. مدیریت استنادها و لزوم آشنایی با منبع‌نویسی؛ 6. نیاز به مهارت‌های مدیریت اطلاعات؛ 7. مدیریت اطلاع‌یابی و مهارت زبان انگلیسی؛ 8. نیاز به آشنایی با شبکه‌های اجتماعی‌تخصصی و عمومی و نیز نیاز به آشنایی با منابع و خدمات موجود در بافت پژوهش.

نتیجه‌گیری: در پژوهش حاضر، مفاهیم و مقوله‌های استخراج‌شده همچون آشنانبودن با محتوای پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی و انگلیسی‌زبان در حوزۀ روان‌شناسی و نیاز به آشنایی با نشریه‌های علمی این رشته برای دانشجویان روان‌شناسی از ضرورت توجه‌به این مباحث در آموزش سواد اطلاعاتی به دانشجویان مذکور حکایت دارد. مدرسان سواد اطلاعاتی باید به برنامۀ آشنایی با کتابخانه و بخش‌های مختلف آن توجه کنند. همچنین در کنار موضوع آشنایی با کتابخانه، توجه به ابزارهای جست‌وجوی اینترنتی و نیاز به آشنایی با مفاهیم شبکه نیز برای دانشجوی روان‌شناسی از اهمیت برخوردار است. همچنین لازم است، آنها به توجه و تدریس نرم‌افزارهای مدیریت استناد و نیز لزوم توجه‌به شیوه‌های اعتباریابی منابع در برنامه‌های سواد اطلاعاتی دانشجویان روان‌شناسی عنایت داشته باشند. حضور شبکه‌های اجتماعی، نیاز به آشنایی با انواع شبکه‌های اجتماعیِ تخصصی و عمومی را برای دانشجویان روان‌شناسی به‌وجود آورده است. مفاهیم و مقوله‌های پژوهش حاضر می‌تواند برای برنامه‌ریزان کارگاه‌های آموزش سواد اطلاعاتی برای دانشجویان روان‌شناسی در دانشگاه سمنان قابل استفاده باشد.

کلیدواژه‌ها

سواد اطلاعاتی؛ دانشگاه سمنان؛ دانشجویان کارشناسی روان‌شناسی؛ نیاز به سواد اطلاعاتی

مراجع

اشرفی‌ریزی، حسن، حسن‌زاده، دلارام و کاظم‌پور، زهرا. (1393). میزان سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بر اساس شاخص‌های سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی یونسکو. مدیریت اطلاعات سلامت، 11(4)، 424-434.

امانی، فیروز و تفرجی، رقیه. (1393). بررسی سطح سواد اطلاعاتی و مهارت‌های استفاده از منابع اطلاعاتی تحت وب در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، 91-92. مجلۀ‌ی توسعه‌ی آموزش عالی در علوم پزشکی، 7(14)، 1-10.

بختیاری، لیلا، قدم‌پور، عزت‌اله، بختیاری، منصوره و سادین، علی‌اکبر. (1393). مقایسه میزان سواد اطلاعاتی و مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان تحت آموزش از راه دور و آموزش سنتی. فصلنامه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 4(3)، 49-63.

برجیان، مهشید و خسروی، فریبرز. (1391). مهارت سواد اطلاعاتی کتابداران و میزان انطباق آن با استاندارد (ACRL) در کتابخانه ملی ایران. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 23(2)، 178-191.

پریرخ، مهری. (1386). آموزش سواد اطلاعاتی: مفاهیم، روش‌ها و برنامه‌ها. تهران: نشر کتابدار.

پریرخ، مهری، ارسطوپور، شعله و نادری، رامین. (1390). اثر بخشی کارگاه‌های آموزشی سواد اطلاعاتی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی: پژوهشی با رویکرد زمینه‌گرا. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع رسانی، 1(2)، 201-224.

تاجداران، منصور، کربلاآقائی کامران، معصومه و عاملی، سبیکه. (1392). نقش کتابخانه‌های عمومی شهرستان نیشابور در افزایش سواد اطلاعاتی شهروندان. فصلنامه دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)، 6(20)، 39-54.

حبیبی، حمدالله و خدایاری شوطی، سعیدی. (1394). ارتباط سواد اطلاعاتی و دسترسی به امکانات با نگرش به یادگیری الکترونیکی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ارومیه. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 15 (1)،1-8.

زره‌ساز، محمد. (1394). واکاوی ارتباط میان قابلیتهای روان‌شناختی و مهارتی کاربران با رفتار راهنمایابی آنها در کتابخانه دیجیتال برپایه مدل تعدیل‌شده اطلاع‌یابی مارکیونینی (پایان‌نامۀ دکتری). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

شعبانی، احمد، زمانی، عشرت، عابدی لنجی، علیرضا و سلیمانی، ناهید. (1393). تعیین سطح مهارت‌های سواد اطلاعاتی کتابداران سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان بر اساس مدل آیزنبرگ و برکویتز. فصلنامه دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)، 7 (25)، 89-102.

صفاریان همدانی، سعید، ضامنی، فرشید، مقدم، زهرا، بهنام‌پور، ناصر، سیدقاسمی، نویساسادات و تربتی‌نژاد، فرهاد. (1393). ارتباط بین سواد اطلاعاتی و هوش هیجانی در دانشجویان علوم پزشکی گلستان. مدیریت اطلاعات سلامت، 11(4)، 443-453.

عباسیان، زرین. (1393). اثربخشی آموزش سواد اطلاعاتی بر تصمیم‌گیری، حل مسئله و خلاقیت دانشجویان (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). سمنان: دانشگاه سمنان.

عباسی، عنایت و نجفلو، پریسا. (1394). سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس. فصلنامه پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی،7 (34)، 103-89

عبدالهی، معصومه و جوکار، عبدالرسول. (1393). بررسی وضعیت سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان فارس. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 20(4)، 771-787.

قاسمی، علی‌حسین، دیانی، محمدحسین، داورپناه، محمدرضا و شعبانی‌ورکی، بختیار. (1386). هنجاریابی «استاندارد قابلیت‌های سواد اطلاعاتی» (ای. سی. آر. ال.) برای جامعه‌ی دانشگاهی ایران. مطالعات تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی، 31(8)، 75-98.

لک‌زایی، زینب. (1393). رابطۀ انگیزه پیشرفت یادگیری بر تسهیم دانش با نقش میانجی سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه سمنان (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). سمنان: دانشگاه سمنان.

مومنی، مرجان، ولی‌زاده، سعید و قربانی، راهب. (1393). بررسی سواد اطلاعاتی دانشجویان سال آخر دانشگاه علوم پزشکی سمنان (سال۱۳۹۰-1391). کومش، ۱۵(۴)،۵۰۲-۵۱۰.

مهدیان، محمدجعفر، شهبازی، شهرام و نیک نژاد، مژگان. (1391). بررسی میزان مهارت‌های استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی الکترونیکی و کتابخانه‌های دیجیتال به‌عنوان یکی از ابعاد سواد اطلاعاتی در دانشجویان تحصیلات تکمیلی. فصلنامه دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)، 5(17)، 61-69.

نادری، منور، شهرآبادی، عفت، رضائیان، محسن، و‌هادوی، مریم. (1392). بررسی سواد اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در سال 1389، مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، 12(8)، 631- 640.

نصیری‌پور، نسرین، نوکاریزی، محسن و تجعفری، معصومه. (۱۳۹۵). مهارت‌های سواد اطلاعاتی و عوامل مرتبط با آن در میان کتابداران دانشگاه‌های علوم پزشکی و ‏مشهد و فردوسی مشهد. مدیریت اطلاعات سلامت، 13 (2)، 96-113.

نظری، مریم. (5 اردیبهشت 1394). یک سایز فیت همه نیست: تولید میکرومدلهای بافتی سواد اطلاعاتی؛ پاسخی به نیازهای «متنوع» افراد و سازمانها. لیزنا، بازیابی در 31اردیبهشت‌ماه1397 از http://yon.ir/pW1SZ

نیک‌پور، امین، منظری توکلی، علیرضا و رجائی‌نژاد، مهدی. (1391). بررسی رابطۀ بین سواد اطلاعاتی کارکنان و اثربخشی سازمانی در سازمان‌های دولتی شهر کرمان. فرایند مدیریت و توسعه، 25(3)، 145-161.

هاشمیان، محمدرضا، آل مختار، محمدجواد و حسن زاده، اکبر. (1392). مقایسه‌ی سواد اطلاعاتی دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با استاندارد قابلیت‌های سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی. مدیریت اطلاعات سلامت13، 10(2)، 247-254.

یزدانی، فریدون. (1393). چه آزمونی برای اندازه‌گیری وضعیت مهارت‌های سواد اطلاعاتی دانشجویان دانشگاه پیام نور، مناسب است؟ فصلنامه دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات)، 6(23)، 101-114.

Kurbanoglu, S., Akkoyunlu, B., & Aysun Umay. (2006). Developing the information literacy self-efficacy scale. Journal of Documentation, 62(6), 730 – 743.

Nazari, M. (2010). Design and process of a contextual study of information literacy: An Eisenhardt approach. Library & Information Science Research, 32(3), 179-191.

Snavely, L. (2002). Information literacy standards for higher education: an international perspective. Paper presented at the 67th IFLA Council and General Conference, August 16-25, 2001. The Hague: International Federation of Library Associations. Retrieved February 10, 2003 from http://www.ifla.org/IV/ifla67/papers/073-126e.pdf

Virkus, S. (2003). Information literacy in Europe: A literature review. Information Research, 8(4), paper no. 159. Retrieved May 15, 2018 from http://informationr.net/ir/8-4/paper159.html