کانی‌ شناسی، ژئوشیمی و منشأ کانه‌ زایی آهن و مس در توالی آتشفشانی- رسوبی هرمز، گنبد نمکی زندان، بندر لنگه

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 6، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 18، 1397، صفحه 195-216   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v10i1.45224

نویسندگان

حبیب بیابانگرد^{* 1}؛ فاروق عالیان¹؛ مرضیه بازآمد²

¹سیستان و بلوچستان

²پیام نور

چکیده

گنبد نمکی زندان در شمال شهرستان بندرلنگه و در پهنه زاگرس قرار دارد. این گنبد نمکی از واحد‌های درهم سازند هرمز شیل، مارن و خاک سرخ به سن پرکامبرین تشکیل‌شده ‌است و در سازندهای میشان (مارن خاکستری و آهک‌های رسی)، آغاجاری (ماسه‌سنگ آهکی و مارن‌های سرخ‌رنگ) و بختیاری (کنگلومرا و ماسه‌سنگ‌های آهکی چرتی) برون‌زد یافته ‌است. در داخل سازند هرمز کانه‌زایی آهن و مس رخ‌داده ‌است. فراوان‌ترین شکل کانه‌زایی آهن به‌صورت لایه‌های هماتیت- لیمونیت- اولیژیست (خاک سرخ) در واحد H1 است. شکل دیگر کانه‌زایی آهن با عیار بالا، اما گسترش محدود، مخلوطی از هماتیت و مگنتیت در سنگ‌های دیابازی ناشی از فعالیت‌های ماگمایی در آخرین مرحله تشکیل واحدهای سازنده گنبد نمکی (H4) در منطقه ‌است. کانسنگ آهن منطقه شامل کانه‌های هماتیت، اسپیکولاریت، مگنتیت، گوتیت و دیگر اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن است. کانه‌زایی مس (پیریت و کالکوپیریت) به‌صورت پراکنده در امتداد لایه‌بندی واحدهای توف و شیل واحد H1 سازند هرمز صورت‌گرفته ‌است که در اثر فرآیندهای سوپرژن به مالاکیت تبدیل‌شده ‌است. رابطه معناداری بین میزان فراوانی عناصر با میزان آهن در کانسنگ‌های آهن وجود دارد؛ به‌طوری‌که با کاهش میزان TiO2، K2O، SiO2 و Al2O3 و افزایش میزان Ni و Cr2O3 مقدار آهن افزایش می‌یابد. حضور مقادیر کم عناصر نامتحرک در گنبد نمکی زندان و دگرسانی‌های پروپلیتیک، سرسیتی و سیلیسی و کربناتی‌شدن موجود در آن می‌تواند نشانی از احتمال منشأ سیالی شورابه‌ای برای کانسار آهن این گنبد باشد؛ هر‌چند برای اثبات این مهم احتیاج به بررسی‌های ایزوتوپی و سیالات درگیر است، این کانسار را می‌توان در ردیف کانسارهای نوع VMS طبقه‌بندی کرد.

کلیدواژه‌ها

گنبد نمکی زندان؛ سازند هرمز؛ کانه‌‌زایی آهن و مس؛ بندرلنگه

مراجع

Ahmadzadeh Heravi, M., Houshmandzadeh, A. and Nabavi, M.H., 1991. New concepts of Hormuz formations, stratigraphy and the problem of salt diapirism in south of Iran. International Journal of Geosciences, 3(7):1–22.

Aghanabati, A., 2007. Geology of Iran. Geological Survey of Iran, Tehran, 586 pp.

Alavi, M., 1991. Tectonic map of the Middle East, scale 1:5,000,000. Geological Survey of Iran.

Alian, F. and Bazamad, M., 2014. Petrography of Zendan salt dome (Hara), Bandar Lengeh. 6th Symposium of Iranian society of Economic Geology, Sistan and Baluchestan University, Zahedan, Iran.

Arencibia, O.N. and Clark, A.H., 1996. Early magnetite-amphibole-plagioclase alteration-mineralization in the Island copper porphyry copper-gold-molybdenum deposit, British Columbia. Economic Geology, 93(2): 402–438.

Ashrafpour, A. and Asadzade, A., 2002. Geology and interpretation of ASTER and ATEM satellite within the Zandan salt dome. 33th national geosciences symposium, Geological Survey of Iran, Tehran, Iran.

Attapour, H. and Aftabi, A., 2011. New mode Rapitan banded Iron for Hormoz Iron deposit, Bandar Abbas. 33th national geosciences symposium, Geological Survey of Iran, Tehran, Iran.

Barton, M.D. and Johnson, D.A., 2004. Footprints of Fe oxide (Cu-Au) systems. Geological Survey of Western Australia, University of Western Australia, Report 33, 116 pp.

Gross, G.A., 1996. Iron ranges of the Labrador geosyncline, Iron deposits in Canada. Geological Survey of Canada, Toronto, Report 22, 179 pp.

Hitzman, M.W., Oreskes, N. and Einaudi, M.T., 1992. Geological Characteristics and tectonic setting of Proterozoic iron-oxide (Cu-U-Au-REE) deposits. Precambrian Research, 58(1–4): 241–287.

Klein, C., 2005. Some Precambrian banded iron-formations (BIFs) from around the world: Their age, geologic setting, mineralogy, metamorphism, geochemistry, and origins. American Mineralogist, 90(10):1473–1499.

Maynard, J.B., 1985. Geochemistry of oolitic iron ores, an electron microprobe study. Economic Geology, 81(6): 1473–1483.

Nadari, N., Mortazave, M. and Masoudi, M., 2002. Detecting basic lithological units in Zendan salt dome by use of spectral angle mapping. 33th national geosciences symposium, Geological Survey of Iran, Tehran, Iran.

Nokhbatolfoghahai, A., 2014. Investigation of Karmostaj, Paskhand, and Tang-e-Zagh Salt Domes within Larestan and Bastak, Southern Iran. Ph.D. Thesis, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran, 324 pp.

Nystrom, J.O. and Henriquiz, F., 1994. Magmatic features of iron ore of Kiruna type in Chile and Sweden. Economic Geology, 89(4): 820–839.

Parker, L.T., 1985. Geological map of Bandar Lengeh, scale 1:100,000. National Iranian Oil Company.

Ramezani, J. and Tucker, R.D., 2003. The Saghand region, central Iran: U-Pb geochronology, petrogenesis and implications for Gondwana tectonics. American Journal of Science, 7(303): 622–665.

Robb, L., 2005. Introduction to Ore-Forming Processes. Black Well Publishing Company, UK, 373 pp.

Sabzei, M., 1986. The end of the legend's subduction, subduction specific examples of potential fracture zone of the Zagros. 4th Meeting of Earth Sciences, State Geological Survey, Tehran, Iran.

Stocklin, J., 1968. Structural history and tectonic of Iran: a review. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 52(7): 1229-1258.

Whitney, D.L. and Evans, B.W., 2010. Abbreviations for names of rock-forming minerals. American Mineralogist, 88(95): 185–187.

Winchester, J.A. and Floyd, P.A., 1977. Geochemical discrimination of different magma series and their differentiation products using immobile elements. Chemical Geology, 20(4): 325–343.