کاربرد مدل های تصمیم گیری چندمعیاره در سنجش زیست پذیری مناطق کلان شهر تهران

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 10، دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 31، اسفند 1397، صفحه 243-269   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v16i2.72686

نویسندگان

سید علی موسوی نور؛ حمید رضا وارثی^* ؛ جمال محمدی

دانشگاه اصفهان

چکیده

 اهداف: رشد شهرنشینی و تمایل جمعیت­ های انسانی به محیط­ های شهری، بستر با اهمیت شدن مفهوم زیست­ پذیری شهری را بیش از پیش فراهم ساخته است. زیست­ پذیری شهری یکی از مبانی اساسی توسعۀ پایدار شهری و همچون سکه دارای دو رو می ­باشدکه یک روی آن معیشت است و روی دومش پایداری بوم شناختی است. پژوهش حاضر با هدف سنجش زیست­ پذیری مناطق بیست ودوگانه کلان­شهر تهران با استفاده از مدل­های تصمیم ­گیری چندمعیاره می­ باشد.
روش: پژوهش حاضر از نظر روش شناختی با توجه به اهداف موضوع از نوع کاربردی و به لحاظ روش توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات از روش اسنادی کتابخانه­ ای و میدانی استفاده شده است. با توجه به ابعاد و شاخص­های مد نظر در موضوع و مبانی نظری پرسش­نامۀ طراحی شده برای محققان و متخصصان، برخی از شاخص­ ها و ابعاد پس از عبور از صافی پرسش­نامۀ اولیه مرحله پیش آزمون در پرسش­نامه نهایی به کار رفتند.
یافته­ ها/ نتایج: نتایج این پژوهش نشان داد در تمامی مناطق مناطق بیست و دو گانۀ کلان­شهر تهران؛ شرایط زیست­ پذیری یکسان نیست و بین مناطق از نظر تفاوت شاخص زیست­ پذیری تفاوت معناداری دیده می­ شود. به طوری که که رتبه ­بندی مناطق بیست و دو گانۀ کلان­شهر تهران با تکیه بر مدل ویکور نشان داد که منطقۀ 1 با بیشترین میزان زیست­ پذیری با اتخاذ کمترین میزان ویکور(0) در جایگاه نخست و منطقۀ 3 با میزان ویکور(62/0) و منطقۀ 2 با میزان ویکور(71/0) به ترتیب در جایگاه­های اول تا سوم قرار گرفتند. در مقابل مناطق 20، 19، 17، 15، 18،16 با اتخاذ بیشترین میزان ویکور محاسبه شده در جایگاه­های آخر قرار گرفتند.
نتیجه­ گیری: شهرنشینی مهار نشده، امروزه یکی از مهم­ترین عوامل تشدید کنندۀ مخاطرات و کاهش دهندۀ زیست­ پذیری در کلان­شهر تهران می باشد و رشد جمعیت و به تبع آن تمرکز، ترافیک، رشد کالبدی و دست­ اندازی شهر بر اراضی پیرامونی و حریم شهری خود بستر تحریک و تشدید مخاطراتی چون شکل­ گیری جزایر گرمایی، گازهای گلخانه­ ای و غیره را فراهم آورده است.

کلیدواژه‌ها

زیست پذیری؛ توسعه پایدار شهری؛ مدل های تصمیم گیری چند معیاره؛ تحلیل مسیر؛ مناطق 22 کلانشهر تهران

مراجع

1. ابراهیم‌زاده، ع؛ بریمانی، ف؛ نصیری، ی. (1383). حاشیه‌نشینی: ناهنجاری‌های شهری و را ه‌کارهای تعدیل آن، موردشناسی: کریم آباد زاهدان. دو فصل‌نامة جغرافیا و توسعه، 2 (3)، 143-121.

2. ادیبی سده، م؛ کشاورز، ز. و قنبری، م. (1393). بررسی شاخص‌های کیفیت زندگی در نواحی روستایی، مطالعة موردی: دهستان‌های بخش مرکزی شهرستان اردستان استان اصفهان. مجلة مطالعات و پژوهش‌های شهری و محله‌ای دانشگاه اصفهان.، 6 (22)، 182-163.

3. افشارکهن، ج.؛ بلالی، ا.؛ قدسی، ع. (1391). بررسی ابعاد اجتماعی مسألة کنترل ترافیک شهری، مورد مطالعه: مشهد. مجلة مطالعات شهر، 2 (4)، 90-59.

4. بازوندی، ف؛ شهبازی، م. (1393). نقش سرزندگی در ایجاد تصویر ذهنی شهروندان و میزان بهره‌گیری از فضای شهری (مطالعة موردی: پیاده‌راه خیابان سپهسالار تهران). دو فصل‌نامة پژوهش‌های منظر شهر، 1 (1)، 43-33.

5. بندر آباد، ع. (1390). شهر زیست‌پذیر از مبانی تا معنا. چاپ اول. تهران: انتشارات آذرخش.

6. بندرآباد، ع؛ و احمدی‌نژاد، ف. (1392). ارزیابی شاخص‌های کیفیت زندگی با تأکید بر اصول شهر زیست-پذیر در منطقة 22 تهران. مجلة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 5 (16)، 74-55.

7. خراسانی، م. ا. (1391). تبیین زیست‌پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی، مطالعة موردی شهرستان ورامین. رسالة دکتری. دانشکدة جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

8. ساسان‌پور، ف؛ تولایی، س؛ جعفری اسدآبادی، ح. (1393). قابلیت زیست‌پذیری شهرها در راستای توسعة پایدار شهری، مورد مطالعه: کلان‌شهر تهران. فصل‌نامة علمی – پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران، 12 (42)، 157-129.

9. ساسان‌پور، ف؛ تولایی، س؛ و جعفری اسدآبادی، ح. (1394). سنجش و ارزیابی زیست‌پذیری شهری در مناطق بیست و دو گانة کلان‌شهر تهران. فصل‌نامة برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 5 (18)، 42-27.

10. ساسان‌پور، ف؛ موحد، علی؛ لطیفی، ا. (1396). تحلیل قابلیت زیست‌پذیری در مناطق کلان شهر اهواز. فصل‌نامة جغرافیای اجتماعی شهری، 4 (1)، 44-23.

11. سلیمانی مهرنجانی، م؛ تولایی، س؛ رفیعیان، م؛ زنگانه، ا. و فرخی‌نژاد، ف. (1395). زیست‌پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 4 (1)، 50-27.

12. علی اکبری، ا؛ و اکبری، م. (1396)، مدل‌سازی ساختاری تفسیریِ عوامل مؤثر بر زیست پذیری کلان‌شهر تهران. فصل‌نامة برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 21 (1)، 31-1.

13. فلاح منشادی، ا. (1394). تحلیل و بررسی اقدامات لازم برای اجرایی شدن حمل و نقل یکپارچه شهری در کلان‌شهرها؛ نمونة موردی: شهر تهران. فصل‌نامة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6 (20)، 98-83.

14. قربانی، ر؛ و نوشاد، س. (1387). راهبرد رشد هوشمند در توسعة شهری اصول و راهکارها. فصل‌نامة جغرافیا و توسعه، 6 (12)، 180-163.

15. مرکز آمار ایران. (1390). سال‌نامة آماری سال 1391.

16. مرکز آمار ایران. (1395). نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 1395.

17. مهدیزاده، ج. (1382). برنامه‌ریزی راهبردی توسعة شهری (تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران). معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.

18. ویلر، ا. (1393). برنامه‌ریزی برای پایداری: ایجاد جامعة زیست‌پذیر، متعادل و اکولوژیک. (ترجمه، م. جمعه‌پور و ش. احمدی). تهران: نشر علوم اجتماعی.

19. Bricker, S. H., Anks, V. J., Galik, G., Tapete, D., & Jones, R. (2017). Accounting for groundwater in future city visions. Land Use Policy, 18 (69), 618-630.

20. Busquets, F., & Correa, J. (Eds) (2006). Cities: 10 lines - A New Lens for the Urbanistic Project. Cambridge, US: Harvard University.

21. Cities P. L. U. S. (2003). A sustainable urban system: The long term plan for greater Vancouver. Vancouver, Canada: Cities PLUS.

22. CLC. (2014). Livable and sustainable cities, a framework. Singapore : Centre for Liveable Cities Singapore.

23. Department of Economic and Social Affairs. (2014). World urbanization prospects. New York: United Nation publication.

24. Godschalk, D. (2004). Land Use Planning Challenges: Coping with Conflicts in Visions of Sustainable Development and Livable Communities. Journal of the American Planning Association, 70 (1), 5-13.

25. Hora, E. A. (2014). Factors that affect Women Participation in Leadership and Decision Making Position. Asian Journal of Humanity, Art and Literature, 1 (2), 97-118.

26. Howley, P., & Scott, M., & Redmondb, D. (2009). Sustainability versus liveability: An investigation of neighbourhood satisfaction. Journal of Environmental Planning and Management, 52(6), 847-864.

27. Kennedy, R. J., & Buys, L. (2010). Dimension of livability: A tool for sustainable cities. Paper presented at SB10mad Sustainable Building Conference, Madrid, Spain. Retrieved from http:// www. irbnet. de/ daten/ iconda/ CIB17095. pdf

28. Landry, Ch. (2000). Urban Vitality: A new source of urban competitiveness. Prince Claus Fund Journal, ARCHIS issue "UrbanVitality / Urban Heroes".

29. Larice, M.Z. (2005). Great neighborhoods: the livability and morphology high density neighborhoods in urban north America. PHD in City and Regional Planning, University of California, Berkeley.

30. Lennard, SH., & Lennard, HL. (1995). Liveable Communities Ties Observed. Carmel: Gondolier Press.

31. Masika, R., Haan, A., & Baden, S. (1997). Urbanization and urban poverty: A gender analysis. report prepared for the gender equality unit, Swedish international development cooperation agency (Sida). Brighton, England: Institute of Development Students.

32. Nel, E., & Goldman, I. (2005). A framework for monitoring and evaluation pro–poor local economic development. report prepared for the World Bank-Netherlands Partnership Program evaluating and dissemination experiences in local economic development (LED) program, investigation of pro-poor LED in south Africa. Retrieved from http:// siteresources. worldbank. org/ INTLED/ Resources/ 339650-1144099718914/ProPoorMEExecSum.pdf.

33. Norris, T., & Mary, P. (2000). The health community’s movement and the coalition for healthier cities and communities. Public Health Reports, 115(2), 118-124.

34. Oberlink, M. R. (2008). Opportunities for creating livable communities. Washington: AARP public policy Institute. Retrieved from https:// www.aarp.org/ content/ dam/ aarp/ livable-communities/ old-learn/ planning/ in-brief-opportunities-for-creating-livable-communities- 2008-aarp.pdf.

35. Radcliff, B. (2001). Politics, markets and satisfaction: The Political economy of human happiness. American Political science Review, 95(4), 939-952.

36. Satu Shammi, A. (2014). An examination of the livability of dense urban neighborhoods in DhakaThe impacts of urban planning (Unpublished doctoral dissertation). University of Hong Kong, Hong Kong.

37. Scarpino, G. (2007). The Resilience Resilience and Urban Aboriginal Women. Native Social Work Journal, 6(6), 33-55.

38. Siedentop, S., & Fina, S. (2008). Urban sprawl beyond growth: From a growth to a decline Perspective on the Cost of Sprawl. Paper presented at the 44th ISCOCARP Congress, China, Dalin.

39. Southworth, M. (2003). Measuring the livable city. Built Environment, 29(4), 343-354.

40. The Sustainable Development Solutions Network. (2012). A Framework for Sustainable Development . Retrieved from http://unsdsn.org/wp-content/ uploads/ 2014/02/121220-Draft-Framework-of-Sustainable-Development1.pdf .

41. Timmer, V., and Nola- Kate, S. (2005). The Livable city. Canada: Internationl center for sustainable cities. Retrieved from http:// publications.gc.ca/ collections/ Collection/Iu92-4-6-2004E.pdf.

42. United Nations. (2005). World Urbanization Prospects: The 2005 Revision. UN: United Nations publications. Retrieved from http:// citeseerx. ist. psu. Edu/ viewdoc/download?doi=10.1.1.445.9975&rep=rep1&type=pdf.

43. Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., & Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well-being Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study. Landscape and Urban Planning, 65 (1), 5-18.

44. Victorian competition and efficiency commission & Department of the Treasury and Finance. (2008). A state of liveability: an inquiry into enhancing Victoria's liveability: Victorian Competition and Efficiency Commission's final report: Victorian government response. Melbourne, Australia: Department of Treasury and Finance. Retrieved from https:// www.dtf.vic.gov.au/ sites/ default/files/2018-02/enhancing-victorias-liveability-inquiry.pdf.

45. Wheeler, S.M. (2000). Planning sustainable and livable cities. London, UK: Routledge.

46. Wheeler, S.M. (2013). Planning for sustainability: Creating Livable, Equitable, and Ecological Communities. London, UK: Routledge.