اولویت بندی راهکارهای مدیریت بهینۀ منابع آب کشاورزی از دیدگاه کارشناسان کشاورزی (مطالعۀ موردی استان آذربایجان غربی- شهرستان بوکان، بخش سمینه)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 11، دوره 17، شماره 1 - شماره پیاپی 32، شهریور 1398، صفحه 307-332   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v17i1.65590

نویسندگان

حسن مینایی؛ علی اکبر تقیلو^*

دانشگاه ارومیه

چکیده

اهداف: مدیریت آب شامل عملیات برنامه ­ریزی، توسعه، توزیع و مصرف بهینۀ منابع آب تحت مقررات و سیاست معین است که می ­تواند نقش مؤثری در استفادۀ بهینه از آن داشته باشد. تحقیق حاضر بر آن است که مسائل و مشکلات مدیریت آب در بخش کشاورزی را شناسایی کند و راهکارهای لازم را برای حل آن­ها ارائه دهد.
روش: روش تحقیق براساس هدف توصیفی و تحلیل می باشد. روش جمع­ آوری اطلاعات اسنادی و میدانی بوده و برای جمع­ آوری اطلاعات از ابزار پرسش­نامه با طیف پنج گزینه‌ای لیکرت (خیلی کم، کم­، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) استفاده شد. جامعۀ آماری تحقیق کارکنان جهاد کشاورزی شهرستان بوکان می­ باشد. متغیرهای تحقیق در چهار بخش طبقه ­بندی گردید؛ عوامل بحران آب، تهدیدات و فرصت­های بحران آب، عوامل با اهمیت در مدیریت آب و راهکارهای مدیریت آب.
یافته­ ها: نتایج نشان داد در بخش عوامل بحران آب، بهره­ برداری نامناسب از منابع با میانگین 33/4 مهمترین عامل، در بخش تهدیدات بیابان­زایی با میانگین4/4 مهمترین تهدید، در بخش فرصت­های بحران آب انگیزۀ تغییر الگوی کشت محصولات کشاورزی با میانگین 35/4 و با ضریب تغییرات 74/17 مهمترین فرصت، در بخش مهمترین مؤلفه مدیریت، الگوی کشت با میانگین 53/4 و در بخش راهکارها گسترش روش­های آبیاری تحت فشار با میانگین تأثیرگذاری 46/4 مهمترین راهکار بدست آمد.

کلیدواژه‌ها

واژه های کلیدی: مدیریت منابع آب؛ بخش سمینه؛ اتلاف آب؛ بهره برداری نامناسب

مراجع

1. حافظ نیا، م. (1389)، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت.

2. حجی پور، م؛ ذاکری نیا، م؛ ضیائی, ع. ن و حسام، م. (2015). مدیریت تقاضای آب در بخش کشاورزی و تأثیر آن بر منابع آب دشت بجنورد به کمک اتصال مدل‌های MODFLOWو WEAP. پژوهش‌های حفاظت آب و خاک. شماره 4، جلد 22.‎ 101-85.

3. حسین زاده، ج؛ کاظمیه، ف؛ جوادی، ا و غفوری، ه. (1392). زمینه‌ها و سازوکارهای مدیریت آب کشاورزی در دشت تبریز. فصل‌نامة دانش آب و خاک. دورة 23، شمارة 2، 98-85.

4. رضایی‌زمان، م؛ مرید، س؛ دلاور، م. (1392). ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر متغیرهای هیدروکلیماتولوژی حوضة سیمینه رود. مجلة آب و خاک. شمارة (6). 1259-1247.‎

5. سامانی، م.‌ (1387). مدیریت منابع آب و توسعة پایدار. دفتر مطالعات زیربنایی، معاونت پژوهشی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی‌.

6. سلیمی فرد، خ و مصطفایی دولت آباد، خ. (1352). بکارگیری برنامه‌ریزی آرمانی تصادفی در مدیریت منابع آب. نشریة آب و خاک، علوم و صنایع کشاورزی. جلد 27، شمارة 2، 282-251.

7. شهرکی، ج و محسنی، س. (1392) کاربرد تصمیمگیری چندمعیاره تعاملی در تخصیص بهینة منابع آب، مطالعة موردی: شهرستان یزد. فصل‌نامة علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب. شمارة 12، سال سوم، 117-107.

8. کارآموز، م، رضاپور طبری، م؛ کراچیان، ر. (1383). بهره‌برداری تلفیقی از منابع آب سطحی و زیرزمینی در جنوب تهران: کاربرد مدل‌های الگوریتم ژنتیک و شبکة عصبی مصنوعی. اولین کنفرانس مدیریت منابع آب، انجمن علوم و مهندسی منابع آب ایران. دانشگاه تهران، صص31-21.

9. محمودی، ل. (1393). بررسی و مطالعة هیدرو اقلیم حوضة آبریز سیمینه‌رود با تأکید بر سیل خیزی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد مخاطرات طبیعی. دانشگاه سیستان و بلوچستان. ایران.

10. مرتضی‌نژاد، م؛ یعقوبی، ج؛ ستوده نیا، ع و داغستانی، م. (1351). راهکارهای بهینه‌سازی مدیریت منابع آب در شبکة آبیاری از دیدگاه آببران، مطالعة موردی: شبکة آبیاری دشت قزوین. مجلة مهندسی منابع آب، (15)،77-69.

11. مهردادی ، ن؛ جعفری، ح؛ هدایتی، ا. (1394). آمایش سرزمین و مدیریت منابع آب؛ آمایش منابع به جای آمایش فعالیت‌ها. فصل‌نامةعلوم و تکنولوژی محیط زیست. شمارة 17، 86-66.

12. ناصری، م؛ نوذری، ح؛ مهدوی، ش. (1395). شبیه‌سازی رواناب دو حوضة سیمینه‌رود و زرینه رود با استفاده از نرم‌افزارHMS-HEC (مطالعة موردی: حوضة دریاچة ارومیه). ششمین همایش سراسری کشاورزی و منابع طبیعی پایدار. دی ماه 1395. مؤسسة آموزش عالی مهر اروند. تهران، صص 25-17.

13. هدایتی‌آقمشهدی، ا؛ جعفری، ح؛ مهردادی، ن؛ فهمی، ه؛ فرشچی، ه و زاهدی، س. (1394). آمایش سرزمین و مدیریت منابع آب، آمایش منابع به جای آمایش فعالیت‌ها (مطالعة موردی: حوضة آبخیز خزر). مجلة علوم و تکنولوژی محیط زیست، 17 (3)، 86-.66

14. Azaiez, M. N. (2002). A model for counjunctive use of ground and surface water with opportunity costs. European Journal of Operation Research, 143(3), 611-624.

15. Boakye, M. K., & Akpor, O. B.(2012). Community participation in water resources management in South Africa. International Journal of Environmental Science and Development, 3(6), 511-516.

16. Chereni, A. (2007). The problem of institutional fit in integrated water resources management: A case of Zimbabwe’s Mazowe catchment. Physics and Chemistry of the Earth, 32(15-18), 1246-1256.

17. Diaz, F.J., O’Geen, A.T., Dahlgren, R. A. (2012). Agricultural pollutant removal by con-structed wetlands: implications for water management and design. Agricultural Water Management, 104, 171-183.

18. He, L., Huang, G.H., Lu, H.W. (2008). A simulation-based fuzzy chance-constrained programming model for optimal groundwater remediation under uncertainty. Advances in Water Resources, 31(12), 1622-1635.

19. Labadie, J. W. (2004). Optimal operation of multi-reservoir system: State of the art review. Journal of Water Resources Planning and Management, 130(2), 93-111.

20. Lee, C. S., & Wen, C. G. (1996). Application of multiobjective programming to water quality management in a river basin. Journal of Environmental Management, 47, 11-26.

21. Ortega, W. M., Rodriguez, V., Martineza, R.M., Rivero, J. M., Camara-Zapatab, T., Mestre, F., & Garcia- Rodriguez-Ortega, W. M., Martinez, V., Rivero, R. M., Camara-Zapata, J. M., Mestre, T., & Garcia-Sanchez, F. (2017). Use of a smart irrigation system to study the effects of irrigation management on the agronomic and physiological responses of tomatoplants grown under different temperatures regimes. Agricultural Water Management, 183(31), 158-168.

22. Panigrahi, P., Srivastava, A. K., & Huchche, A. D. (2012). Effects of drip irrigation regimes and basin irrigation on Nagpur mandarin agronomical and physiological performance. Agricultural Water Management, 104, 79-88.

23. Ponce-Hernandez, R. (2002). Land degradation assessment in dry lands: Approach and development of a methodology framework. Rome: FAO.

24. Tan, Q., Huang, G., & Cai, Y. P. (2011). Radial interval chance-constrained programmingfor agricultural non-point source water pollution control under uncertainty. Agricultural Water Management, 98 (10), 1595-1606.

25. Van Veen, D. H., Kreutzwiser, R. D., & de Loë, R. C. (2003). Selecting appropriate dispute resolution techniques: A rural water managment example. Applied Geography, 23, 89-113.

26. Zhang, Y. M., Lu, H.W., Nie, X.H., Heb, L., & Du, P. (2014). An interactive inexact fuzzy bounded programming approach foragricultural water quality management. Agricultural Water Management 133, 104-111.