نقد زبان حماسی در خاوران‌نامة ابن‌حسام خوسفی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 47، شماره 2 - شماره پیاپی 185، شهریور 1393، صفحه 65-88   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v47i2.19718

نویسندگان

اصغر شهبازی^* ؛ مهدی ملک ثابت

دانشگاه یزد

چکیده

نقد زبان حماسی در راستای تحقیقات مربوط به نقد نوعی (نقد بر اساس اصول و شاخص‌های انواع ادبی) است. در نقد زبان حماسی، چگونگی به کار رفتن زبان در نوع ادبی حماسه بررسی می‌شود، بر این اساس که بین نوع ادبی حماسه و زبان به‌ کار رفته در آن، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و نوع حماسی، زبان حماسی را می‌طلبد. در همین خصوص، «نقد زبان حماسی در خاوران‌نامه» موضوعی است که طیّ آن شاخص‌های اصلی زبان حماسی (وزن و قافیه، واژگان و ترکیبات، نحو کلام، صورخیال و محتوا) در خاوران‌نامه مورد بررسی قرار گرفته ‌‌است. به این ترتیب که با ملاک قراردادن بخشی از این منظومه (به‌ عنوان حجم نمونه، بر اساس الگوهای نقد زبان شعر، به‌ویژه الگوهای فرمالیستی) به بررسی زبان حماسی در این اثر پرداخته شده ‌است. در این بررسی مشخص شده‌‌ است که اولاً شاعر در برخی از سطوح زبان حماسی، ازجمله واژگان و نحو متأثّر از زبان فردوسی است؛ ثانیاً نوع حماسه ( دینی) و عوامل مربوط به سبک دوره و فردی سبب شده‌اند که زبان حماسی در این منظومه از وحدت و یکپارچگی زبان حماسی معیار برخوردار نباشد. این مقاله و نتایج آن می‌تواند برای کسانی که می‌خواهند از چگونگی زبان حماسی و تحول آن در یکی از حماسه‌های دینی پس از فردوسی مطلع شوند، سودمند واقع شود.

کلیدواژه‌ها

حماسه‌؛ شاهنامه؛ زبان حماسی؛ خاوران‌نامه؛ ابن‌حسام

مراجع

آیدنلو، سجاد. (1383). «مر این نامه را خاوران‌نامه نام». نامة پارسی. سال نهم. شماره سوم. پاییز. صص 189-203.

ابن‏حسام خوسفی. (1386). خاوران‏نامه (نیمة اول متن). تصحیح حیدرعلی خوش‏کنار. اردبیل: مهد تمدن.

ارسطو. (1387). فن شعر. ترجمة عبدالحسین زرین‏کوب. تهران: امیرکبیر. چاپ ششم.

اشرف‌زاده، رضا. (1380). «مقام راجی در ساقی‌نامه‌سرایی». مجموعه مقالات همایش بزرگداشت راجی کرمانی. به کوشش یحیی طالبیان. کرمان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان. صص 349- 362.

الیاده، میرچا. (1365). اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی. تبریز: نیما.

حمیدیان، سعید. (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: ناهید. چاپ دوم.

خالقی مطلق، جلال. (1381). سخن‌های دیرینه. به کوشش علی ‏دهباشی. تهران: افکار.

دولتشاه سمرقندی. (1318). تذکرۀ ‌الشعرا. به اهتمام ادوارد براون. لیدن: مطبعة بریل.

ذاکرالحسینی، محسن. (1377). «پساوندان شاهنامه». ناموارة دکتر محمود افشار. به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. صص 5987- 6018.

شفیعی، محمود. (1349). «ارزش ادبی و اهمیّت شاهنامه از نظر دستور زبان فارسی». مجموعه مقالات سخنرانی و بحث دربارة شاهنامة فردوسی. تهران. ج 2. صص 127- 142.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). «انواع ادبی و شعر فارسی». آموزش ادب فارسی. سال هشتم. بهار و تابستان. شماره‏های 32 و 33. صص 4-9.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1372). صور خیال در شعر فارسی.‌ تهران: آگاه. چاپ چهارم.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1376). موسیقی شعر. تهران: آگه. چاپ پنجم.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1387). ادوار شعر فارسی. تهران: سخن. چاپ پنجم.

شمیسا، سیروس. (1376). انواع ادبی. تهران: فردوس. چاپ پنجم.

شمیسا، سیروس. ( 1370). بیان. تهران: فردوس.

عمران‏پور، محمدرضا. (1384). «عوامل ایجاد، تغییر و تنوع و نقش لحن در شعر». پژوهش‏های ادبی. سال سوم. شماره‏های 9 و 10. صص 127-150.

غلامرضایی، محمد. (1384). «ابن‏حسام قهستانی». دانش‏نامة زبان و ادب فارسی. زیر نظر اسماعیل سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ج1. صص 97-98.

فتوحی، محمود. (1391). سبک‏شناسی. تهران: سخن.

فردوسی، ابوالقاسم. ( 1379). شاهنامه (چاپ مسکو). به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره. چاپ پنجم.

فضیلت، محمود. ( 1379). «سبک‌شناسی حملة حیدری راجی کرمانی». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. زمستان. صص 361 – 380.

کیوانی، مجدالدین. (1389). «به بهانة کشف و نشر علی‏نامه». آینة میراث. سال هشتم. شمارة 20.

محجوب، محمدجعفر. (1350). سبک خراسانی در شعر فارسی. تهران: دانشسرای عالی.

ناتل ‌خانلری، پرویز. (1347). «زبان شعر». سخن. دورة هجدهم. آبان ماه.

نقوی، نقیب. (1384). شکوه سرودن. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

وحیدیان کامیار، تقی. (1369). وزن و قافیة شعر فارسی. تهران: نشر دانشگاهی. چاپ دوم.

همایی، جلال‌الدین. (1373). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما. چاپ نهم.

یوسفی، غلامحسین. (1369). «موسیقی کلمات در شعر فردوسی». ادبستان فرهنگ و هنر. ش12. صص 8– 16.

Abrams, M. B. (1993). “Epic”. In Glossary of Literary Terms. Sixth Edition. New York: Holt, Rinehart and WINSTON, Inc.

Cuddon, J. A. (1984). “Epic”. In A Dictionary of Literary Terms. Forth Edition. Great Britain: Penguin Books.

“Epic Poetry or Epos”. (1947). In Encyclopedia Britannica. Volume 8. Chicago: The University of Chicago.

Leech, G. N. (1969). A linguistic Guide to English Poetry. NY.