همایون نامه (تاریخ منظوم زجّاجی) (بررسی نسخه شناختی و تاریخی اثر و محتوای آن)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 47، شماره 4 - شماره پیاپی 187، بهمن 1393، صفحه 39-58   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v47i4.17686

نویسندگان

جواد راشکی علی آباد^* ؛ جواد عباسی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تاریخ نگاری منظوم به عنوان سبکی از تاریخ نگاری مطابق با الگوی شاهنامۀ فردوسی در سدۀ ششم هجری پا گرفت و در عهد مغول رونق فراوان یافت؛ به گونه ای که در این عهد در کمتر از یک سده، بیش از ده عنوان تاریخ نامۀ منظوم سروده شد که از جملۀ مشهورترین آن ها ظفرنامۀ حمدالله مستوفی است. یکی از نخستین منظومه های تاریخی عهد مغول تاریخ نامه ای است که نصرِ زجّاجی تبریزی آن را به رشتۀ نظم کشیده است. تاریخ های منظوم به طور عام و تاریخ منظوم زجّاجی به طور خاص از تیررس نگاه علمی پژوهشگران تاریخ و ادبیات دور مانده اند. بنابراین همایون نامه هم نسبتاً ناشناخته مانده و هم آنجاهایی که به مشاهدۀ معدودی از اهل دانش رسیده، با خطاهایی همراه شده که از چشم منتقدان به دور مانده است. این نوشتار کوشش دارد ضمن معرفی اجمالی همایون نامه و سرایندۀ آن به بررسی و نقد برخی نظرات در مورد این منظومه بپردازد و در ضمن اهمیت تاریخی و جایگاه ادبی آن را به بحث بگذارد.

کلیدواژه‌ها

زجّاجی؛ حبیبی؛ پیرنیا؛ ملک صدرالدین؛ تاریخ منظوم؛ همایون نامه

مراجع

آیدنلو، سجاد. (1386). نارسیده ترنج. اصفهان: مانا.

ابن الفوطی، کمال الدین عبدالرزاق. (1416ق.). معجم الآداب فی معجم الالقاب. تحقیق محمد الکاظم. طهران: وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی.

پیرنیا، علی. (1390). «یادداشت». همایون نامه (نیمۀ نخست): تاریخ منظوم حکیم زجّاجی سرایندۀ سدۀ هفتم. تصحیح علی پیرنیا. تهران: میراث مکتوب.

پیرنیا، علی (1383). «یادداشت». همایون نامه (نیمۀ دوم): تاریخ منظوم حکیم زجّاجی سرایندۀ سدۀ هفتم. تصحیح علی پیرنیا. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

جوینی، علاءالدین عطاملک. (1334). تاریخ جهانگشا. تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی. لیدن: مطبعه بریل.

حبیبی، عبدالحی. (1331). «تاریخ منظوم زجاجی». یغما. سال پنجم. شمارۀ 12.

حسینعلی، حسن. (1388). گذری بر تاریخ زنجان. زنجان: دانش.

دولت آبادی، عزیز. (1377). سخنوران آذربایجان (از قطران تا شهریار). تبریز: ستوده.

زجّاجی. (1390). همایون نامه(نیمۀ نخست): تاریخ منظوم حکیم زجّاجی سرایندۀ سدۀ هفتم. تصحیح علی پیرنیا.تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

زجّاجی 1383).همایون نامه (نیمۀ دوم): تاریخ منظوم حکیم زجّاجی سرایندۀ سدۀ هفتم. تصحیح علی پیرنیا. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

صفا، ذبیح الله. (1333). حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

عباسی، جواد؛ راشکی علی آباد، جواد. (1389). «عنایت به شاهنامۀ فردوسی و شاهنامه سرایی در عصر فرمانروایی مغولان بر ایران (بررسی موردی دو شاهنامۀ خطّی در تاریخ مغول)». جستارهای ادبی. سال چهل و سوم. شمارۀ دوم.

فردوسی، ابوالقاسم. (1335). شاهنامۀ حکیم ابوالقاسم فردوسی. تصحیح محمد دبیرسیاقی. تهران: علمی.

کراچی، روح انگیز. (1387). «پیشگفتار». ظفرنامه. حمدالله مستوفی. تصحیح روح انگیز کراچی. زیر نظر مهدی مداینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

مرتضوی، منوچهر. (1370). مسائل عصر ایلخانان. تبریز: آگاه.

مشکور، محمدجواد. (1352). تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری. تهران: انجمن آثار ملی.