درنگی در حجیت استصحاب استقبالی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 52، شماره 3 - شماره پیاپی 122، آذر 1399، صفحه 131-146   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v52i1.74750

نویسندگان

میثم محمودی سیدابادی^{* 1}؛ عبدالله امیدی فرد²

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

²دانشیار دانشگاه قم

چکیده

معهود و متعارف از استصحاب این است که امر متیقن در زمان گذشته و مشکوک در زمان حال باشد؛ اما گاهی در ساحت استنباط، با پدیده‌ای روبروییم که در آن متیقن در زمان حال و مشکوک در زمان آینده است که استصحاب استقبالی نامیده می‌شود. مشهور میان متأخران، جاری بودن این گونه استصحاب است و اطلاق نصوص مرتبط با استصحاب، عمده دلیل مشهور بر این مدعاست. نوشتار حاضر با نقد و بررسی ادله مخالفان و موافقان جریان این استصحاب، ضمن رد قول مشهور و پذیرش قول به عدم حجیت، وجود رفتارهایی از شارع و متدینان را که گمان می‌رود با مفاد این استصحاب یکی است بر پایه نوعی از اطمینان به بقای حالت یا حکمی عقلایی به لزوم شروع کار در وقتی که شروع کار مشکلی ندارد و یا از باب قاعده‌ «یکسان انگاری وضعیت پدیده در ادامه با وضعیت آن در اول کار» بدون ارتباط آن با استصحاب استقبالی می‌پذیرد.

کلیدواژه‌ها

استصحاب حالی؛ استصحاب استقبالی؛ فعلیت شک و یقین؛ اصل مثبت

مراجع

انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاُصول، قم، 1416 ق.

ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری، قم، بی‌نا، 1427 ق.

آشتیانی، محمدحسن بن جعفر، بحر الفوائد، قم، کتابخانه آیت‌الله‌العظمی مرعشی، بی‌جا، 1403 ق.

حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسة دار التفسیر، 1416 ق.

خمینی، روح اللّه، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، بی‌تا.

خمینی، مصطفی، الخلل فی الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1418 ق.

خمینی، مصطفی ، تحریرات فی الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، 1418 ق.

خوئی، ابو القاسم، الهدایة فی الأصول، قم، مؤسسه صاحب الأمر «ع»، 1417 ق.

خوئی، ابو القاسم ، مصباح الأصول، قم، داوری، 1417 ق.

خوئی، ابو القاسم ، معتمد العروة الوثقی، قم، منشورات مدرسة دار العلم – لطفی، 1416 ق.

خوئی، ابو القاسم ، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، 1418 ق.

روحانی قمی، محمد حسینی، المرتقی إلی الفقه الأرقی، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة (دار الجلی)، 1419 ق.

زنجانی، موسی شبیری، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز، 1419 ق.

سبحانی تبریزی، جعفر، الحج فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1424 ق.

شیرازی، صادق حسینی، بیان الاصول، قم، دار جلال الدین، 1383.

شیرازی، صادق حسینی ، بیان الفقه فی شرح العروة الوثقی، قم، دار الأنصار، 1426 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1404 ق.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی (المحشّی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم ، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1409 ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

عاملی، محمد بن علی، مدارک الأحکام فی شرح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السّلام لإحیاء التراث، 1410 ق.

عراقی، آقا ضیاالدین، مقالات الاصول، تحقیق: الشیخ محسن العراقی / السید منذر الحکیم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1414 ق.

علیدوست، ابوالقاسم، جزوه درس خارج اصول سال 96، بحث استصحاب، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

فیاض کابلی، محمد اسحاق، تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی، قم، انتشارات محلاتی، بی‌تا.

قمی طباطبایی، تقی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم، کتابفروشی محلاتی، 1413 ق.

کاشف الغطاء، علی بن محمد رضا، مصادر الحکم الشرعی و القانون المدنی، بغداد، مطبعة العانی، 1410 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

محقق اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، مؤسّسة النشر الإسلامی، 1402 ق.

محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید (مکارم)، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، 1427 ق.

نائینی، محمد حسین، أجود التقریرات، قم، انتشارات مصطفوی، 1368.

نائینی، محمد حسین ، کتاب الصلاة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411 ق.

نائینی، محمد حسین، و آقا ضیاء الدین عراقی، الرسائل الفقهیة، قم، انتشارات مؤسسه معارف اسلامی امام رضا علیه السلام، 1421 ق.

یزدی حائری، مرتضی بن عبد الکریم، مبانی الاحکام، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1426 ق.