تأملی در مُخلّ اطلاق ‌بودن وجود قدر متیقن در مقام تخاطب (با تأکید بر مبانی اصولی محقق خوانساری)

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 52، شماره 4 - شماره پیاپی 123، اسفند 1399، صفحه 39-25   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v52i4.76089

نویسندگان

زهرا تجریشی¹؛ محمدتقی قبولی درافشان^{* 2}؛ عباسعلی سلطانی²

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

استخراج مبانی اصولی برخی از فقها که از ایشان اثر اصولی مستقلی به‎جا نمانده، اهمیت ویژه دارد و محقق خوانساری از این جمع است. در این جستار ضمن بررسی یکی از مسائل پرکاربرد اصول فقه، یعنی کیفیت احراز دلالت لفظ مطلق بر اطلاق، به تحلیل و بررسی مبنای وی در این خصوص پرداخته شده است.
نویسندگان پس از تتبع در کتب اصولی و کتاب جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، به این نتیجه نائل شده‌اند که دلالت لفظ مطلق بر اطلاق ناشی از وضع نیست؛ بلکه به‌کمک دلیل عقل و از طریق مقدمات حکمت است. این مقدمات متشکل از امکان اطلاق و تقیید، نبود قرینه بر تقیید، در مقام بیان ‌بودن متکلم و عدم انصراف لفظ مطلق به بعضی از افراد است؛ ضمن اینکه در تمسک به اطلاق نیازی به منتفی بودن قدر متیقن در مقام تخاطب نیست؛ بلکه اساساً قدر متیقن در مقام تخاطب امری بی‌معناست.

کلیدواژه‌ها

محقق خوانساری؛ اطلاق و تقیید؛ مقدمات حکمت؛ انصراف لفظ؛ قدر متیقن در مقام تخاطب

مراجع

قرآن کریم

 

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کِفایَة الاُصول، قم، مؤسسۀ آل البیت، 1409ق

 

اصفهانی، محمدحسین، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، بیروت، بی‌نا، چاپ دوم، 1429ق.

 

بجنوردى، حسن، منتهى الأصول(طبع جدید)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، مؤسسه چاپ و نشر عروج، تهران، چاپ اول، 1380.

 

حر عاملی، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسۀ آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.

 

حسینی فیروزآبادی، مرتضی، عنایة الأصول فی شرح کفایة الأصول، قم،انتشارات فیروزآبادی،  چاپ چهارم، 1400ق.

 

خمینی، روح‌الله، مناهج الوصول إلی علم الأصول، قم، بی‌نا، چاپ اول، 1415ق.

 

خوانساری، احمد‌، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان، چاپ دوم، 1405ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، نجف، مطبعة الآداب، بی‌تا.

 

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الأصول(مباحث الفاظ)، قم، مکتبة الداوری، چاپ اول، 1422ق.

 

سبحانی تبریزی، جعفر، الوسیط فی اُصول الفقه، مؤسسه الامام الصادق علیه السلام، قم، چاپ چهارم، 1388.

 

صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الأصول، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، 1417ق.

 

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

 

عبد الرحمن، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

عراقی، ضیاء‌الدین، نهایة الافکار(به قلم محمدتقی بروجردی)، قم، جامعۀ مدرسین، بی‌تا.

 

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

 

مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ نامۀ اصول فقه،پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ باقری، قم، چاپ اول، 1389.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، انتشارات اسماعیلیان، چاپ پنجم، 1375.

 

میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن، قوانین الأصول (طبع قدیم)، تهران، بی‌نا، چاپ دوم، 1378ق.

 

نایینی، محمدحسین، فوائد الاُصول،مؤسسه النشرالاسلامی، قم، چاپ اول، 1376.

 

نوری، حسین‌بن‌محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسۀ آل البیت(ع)، چاپ اول، 1408ق.