چالش‌های فقهی محدود بودن حق استمتاع زن در چهار ماه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 52، شماره 4 - شماره پیاپی 123، اسفند 1399، صفحه 142-125   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v52i4.80562

نویسندگان

محمد علی قادری¹؛ نادر مختاری افراکتی^{* 2}؛ محمدرضا کیخا³

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان

²استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

³دانشیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

استمتاع جنسی زن از شوهر و بالعکس، حق طبیعی و شرعی هر دو است. اما این حق در لسان مشهور فقها، از جانب زوجه، به ارادۀ مثبت شوهر محدود شده است. البته شوهر نمی‌تواند بیش از چهار ماه، درخواست همسرش را نادیده بگیرد و پس از آن بر او واجب است به خواستۀ او تن دهد. این پژوهش که به روش توصیفی‌تحلیلی است، نشان می‌دهد که ادله‌ و مستندات قول مشهور ناتمام است؛ زیرا اولاً اجماع ادّعایی مشهور محقق نشده و علاوه بر این به جهت مدرکی‌بودن فاقد حجّیت است؛ ثانیاً روایات مورد استناد آنان نیز یا از جهت سند ضعیف‌اند و یا از ناحیه دلالت، مُثبِت ادّعا نیستند؛ ثالثاً نه‌تنها کشف مناط از ادله ممکن نیست بلکه علاوه بر این، روایت ابو‌صبّاح کنانی، اقتضای ذاتی و اطلاقی عقد نکاح، ملاک‌های نفس‌الامری احکام، قاعدۀ لاضرر و فهم عقلی وعرفی برخلاف قول مشهور است؛ درنتیجه به نظر می‌رسد حق استمتاع زن محدودیت زمانی ندارد و لزوم توجه شوهر در جهت رفع نیاز همسرش در کمتر از چهار ماه، به واقع نزدیک‌تر باشد.

کلیدواژه‌ها

حق استمتاع؛ حقوق زوجه؛ چهار ماه

مراجع

قرآن کریم

 

ابن‌ادریس، محمدبن‌احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ دوم،1410ق.

 

ابن‌بابویه، محمدبن‌على، من لا یحضره الفقیه، بی‌جا، بی‌نا، چاپ دوم، 1413ق.

 

ابن‌بابویه، محمدبن‌على، المقنع، قم، مؤسسۀ امام هادى(ع)، چاپ اول، 1415ق.

 

ابن‌بابویه، محمدبن‌على، الهدایة فی الأصول و الفروع، قم، مؤسسۀ امام هادى(ع)، چاپ اول، 1418ق.

 

ابن‌براج، عبدالعزیزبن‌تحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول، 1406ق.

 

ابن‌جنید اسکافى، محمدبن‌احمد، مجموعۀ فتاوى ابن جنید، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ اول، 1416ق.

 

ابن‌داوود حلی، حسن‌بن‌علی، الرجال، تهران، بی‌نا، چاپ اول، 1342.

 

ابن‌فهد حلى، احمدبن‌محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1407ق.

 

ابوالصلاح حلبى، تقى‌بن‌نجم، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانۀ عمومى امام امیرالمؤمنین(ع)، چاپ اول، 1403ق.

 

اصغرى، عبدالله، أصول الفقه (با شرح فارسى)، قم، نشرسید عبدالله اصغری ، چاپ دوم، 1386.

 

اصفهانى، ابوالحسن، وسیلة النجاة (مع حواشی الإمام الخمینی)، قم، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، چاپ اول، 1422ق.

 

انصارى، مرتضى‌بن‌محمدامین، کتاب النکاح، قم، کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، چاپ اول، 1415ق.

 

بحرانى، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1405ق.

 

برقی، احمدبن‌محمد، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، 1342.

 

حر عاملى، محمدبن‌حسن، الفصول المهمة فی أصول الأئمة - تکملة الوسائل، قم، مؤسسۀ معارف اسلامى امام رضا(ع)، چاپ اول، 1418ق.

 

حر عاملى، محمدبن‌حسن ، وسائل الشیعة، قم، مؤسسۀ آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.

 

خمینى، مصطفى، مستند تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، چاپ اول، بی‌تا.

 

خوانسارى، احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان، چاپ دوم، 1405ق.

 

خویى، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، قم، مؤسسة الخوئی الإسلامیة، چاپ اول، بی‌تا.

 

خویى، ابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسۀ إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره)، چاپ اول، 1418ق.

 

سبزوارى، سیدعبدالأعلى، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار دفتر حضرت آیة‌الله، چاپ چهارم، 1413ق.

 

سلاّر دیلمى، حمزة‌بن‌عبدالعزیز، المراسم العلویة و الأحکام النبویة، قم، منشورات الحرمین، چاپ اول، 1404ق.

 

سند محمد، فقه الطب و التضخم النقدی، بیروت‌، مؤسسة أم القرى للتحقیق و النشر، چاپ اول، 1423ق.

 

شبیرى زنجانى، موسى، کتاب نکاح، قم، مؤسسۀ پژوهشى رأى‌پرداز، چاپ اول، 1419ق.

 

شعیبی، فاطمه، تفاوت‌های زنان و مردان، تهران، کتاب ارشد، چاپ اول، 1394.

 

شهید اول، محمدبن‌مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت‌، دارالتراث الدارالإسلامیة، چاپ اول، 1410ق.

 

شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413ق.

 

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت‎، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق.

 

طباطبایى، سیدعلى، ریاض المسائل، قم، مؤسسۀ آل البیت(ع)، چاپ اول، 1418ق.

 

طوسى، محمدبن‌حسن، تهذیب الأحکام، تهران، تحقیق خراسان، چاپ چهارم، 1407ق.

 

طوسى، محمدبن‌حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1407ق.

 

طوسى، محمدبن‌حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، 1373.

 

طوسى، محمدبن‌حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387ق.

 

عراقى، ضیاءالدین، نهایة الأفکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417ق.

 

عریضى، على‌بن‌جعفر، مسائل علی بن جعفر و مستدرکاتها، قم، مؤسسۀ آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.

 

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1410ق. 

 

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف ، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط-الحدیثة)، قم، مؤسسۀ امام صادق(ع)، چاپ اول، 1420ق.

 

علم‌الهدی، على‌بن‌حسین، رسائل الشریف المرتضى، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول، 1405ق.

 

فاضل مقداد، مقدادبن‌عبداللّه، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، انتشارات کتابخانه آیة‌الله مرعشى نجفى(ره)، چاپ اول، 1404ق.

 

فاضل هندى، محمدبن‌حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول،1416ق.

 

فخرالمحققین، محمدبن‌حسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسۀ اسماعیلیان، چاپ اول، 1387ق.

 

فیض کاشانى، محمدبن‌شاه‌مرتضى، مفاتیح الشرائع، قم، انتشارات کتابخانۀ آیة‌الله مرعشى نجفى(ره)، چاپ اول، بی‌تا.

 

قطب‌الدین کیدرى، محمدبن‌حسین، إصباح الشیعة بمصباح الشریعة، قم، مؤسسۀ امام صادق(ع)، چاپ اول، 1416ق.

 

کشى، محمدبن‌عمر، رجال الکشی-إختیار معرفة الرجال، مشهد، نشر مرکز تحقیقات و مطالعات دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مشهد، چاپ اول، 1409ق.

 

کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث للطباعة و النشر، چاپ اول، 1429ق.

 

مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقى، بحار الأنوار، بیروت‌، مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول،1410ق.

 

محقق حلى، جعفربن‌حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، چاپ ششم، 1418ق.

 

محقق حلى، جعفربن‌حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، 4 جلد،قم- ایران ،مؤسسه اسماعیلیان، قم - ، دوم، 1408 ه‍ ق

 

محقق سبزوارى، محمدباقربن‌محمدمؤمن، کفایة الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1423ق.

محقق کرکى، على‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسۀ آل البیت(ع)، چاپ دوم، 1414ق.

 

مظهر قراملکی، علی و جواد ابراهیمی، ابراهیم ابراهیمی، «عوامل مؤثر در تعیین مقتضای عقود»، آموزه های فقه مدنی، دانشگاه  علوم اسلامی رضوی، شمارۀ ٩، ١٣٩٣، صفحات87-116.

 

مفید، محمدبن‌محمد، أحکام النساء، قم، کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید(ره)، چاپ اول، 1413ق.

 

مفید، محمدبن‌محمد، المقنعة، قم، کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید(ره)، چاپ اول، 1413ق.

 

مکارم شیرازى، ناصر، أنوار الفقاهة - کتاب النکاح، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی‌بن‌أبی‌طالب(ع)، چاپ اول، 1425ق.

 

ملک افضلی، حسین و همکاران، «بررسی انواع خشونت خانوادگی نزد زنان در شهر اصفهان»، مجلۀ دانشگاه آزاد علوم پزشکی قم، شمارۀ 2، 1382، صفحۀ 65.

 

موسوی بجنوردى، سیدمحمد‌، ،قواعد فقهیه، تهران، مؤسسۀ عروج‌، چاپ سوم، 1401‌ق.‌

 

موسوى عاملى، محمدبن‌على، نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1411ق.

 

نایینى، محمدحسین، فوائد الاُصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1376.

 

نجاشی، احمدبن‌على، رجال النجاشی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی ، چاپ ششم، 1365.

 

نراقى، احمدبن‌محمدمهدى، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1375.

 

نراقى، احمدبن‌محمدمهدى، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسۀ آل البیت(ع)، چاپ اول، 1415ق.

نسیمی، رضا و نگار شمالی، «جایگاه عدم‌النفع در نظام حقوقی ایران»، نشریۀ علمی‌پژوهی فقه و حقوق اسلامی، دورۀ2، شمارۀ2، 1390، 79-98.

 

یزدى، محمدکاظم‌بن‌عبدالعظیم طباطبایى، العروة الوثقى (المحشّى)، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، چاپ اول، 1419ق.

 

1. Shervin Assari, Depression Mediates the Effect of Sexual Function on Quality of Life among Men but Not Women with Coronary Artery Disease, PMCID: PMC4302506, PMID:25614862, . 2014 Dec; 8(4): 171–177

 

1. سایت مدرسۀ فقاهتwww.eshia.ir .درس خارج فقه آیت‌الله شبیری زنجانی،23/7/1378.