تحلیل فضایی تاب‌آوری در محلات دارای بافت ناکارآمد شهر مشهد

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 10، دوره 9، شماره 1، خرداد 1399، صفحه 189-213   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v0i0.82905

نویسندگان

محمد اجزا شکوهی؛ ساجده باغبان^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

شهر مشهد در پهنه‌ای با میزان آسیب‌پذیری بالا قرار گرفته است که وجود 6688 هکتار بافت ناکارآمد (فرسوده و حاشیه) در این شهر، بر میزان این آسیب‌پذیری افزوده است. در این پژوهش، با رویکرد توصیفی_تحلیلی و با استفاده از روش‌های آمار فضایی (تکنیک خودهمبستگی فضایی و رگرسیون وزنی جغرافیایی)، الگوی تاب‌آوری در محلات دارای بافت ناکارآمد شهر مشهد مورد ارزیابی قرار گرفته و به مقایسۀ الگوی فضایی تاب‌آوری اجتماعی_کالبدی با الگوی فضایی تاب‌آوری‌اجتماعی پرداخته شده است. نتایج حاصل از کاربرد شاخص موران در توزیع فضایی تاب‌آوری اجتماعی، نشان می‌دهد که این ضریب مثبت و برابر 0.051 است. درواقع این مقدار، خوشه‌ای بودن توزیع فضایی تاب‌آوری اجتماعی در این محلات را نشان می‌دهد؛ در صورتی که این شاخص در مورد تاب‌آوری اجتماعی_کالبدی این محلات منفی و برابر0.03- است و نشان‌دهنده تصادفی بودن توزیع فضایی این عامل در محلات مورد مطالعه است و این مهم، بیانگر آن است که احیای بافت‌های ناکارآمد به صورت تصادفی و با توجه به شرایط اقتصادی، صورت گرفته و منجر به بهبود شرایط کالبدی این محلات گشته است، درحالی­که در بافت اجتماعی محلات تغییری ایجاد نشده است. تحلیل آماره G نشان می‌دهد که خوشه‌های  اجتماعی بالا در کنار یکدیگر قرار دارند و از الگوی خوشه‌ای با تمرکز بالا پیروی می‌کنند. خوشه‌های گرم و نسبتاً گرم حدود 30 درصد از محلات را شامل می‌شوند که 14 محله از شهر مشهد را تشکیل داده‌اند. همچنین مدل‌سازی عوامل مؤثر بر تاب‌آوری اجتماعی محلات دارای بافت ‌ناکارآمد شهر مشهد با استفاده از رگرسیون وزنی جغرافیایی نشان داد که متغیرهای نرخ باسوادی، سطح تحصیلات، درصد جمعیت شاغل، میانگین سنی و بار تکفل میزان تأثیرگذاری بیشتری بر تاب‌آوری محلات مورد مطالعه دارند. ازاین‌رو می‌توان این متغیرها را مبنای علمی برای افزایش تاب‌آوری اجتماعی این محلات در روند احیای آن‌ها دانست.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری؛ خودهمبستگی فضایی؛ رگرسیون وزنی جغرافیایی؛ مشهد؛ بافت ناکارآمد

سایر فایل های مرتبط با مقاله

10-Baghban-Final.pdf

مراجع

آمارنامه شهرمشهد 1395؛ (1396. مشهد: معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد با نظارت مدیریت آمار، تحلیل و ارزیابی عملکرد.

توانا، مصطفی؛ مینا صوفی نیستانی، مینا؛ (1395. ارزیابی میزان تاب‌آوری در بافت فرسوده شهری نمونه مورد مطالعه: محله سیروس تهران. اولین همایش سراسری مباحث کلیدی در مهندسی عمران. معماری و شهرسازی ایران. دانشگاه تهران.

حیدریان، شیوا؛ رحیمی، محمود؛ فتح الهی، ثریا؛ غفوری، سیروان؛ 1396. تحلیل شاخص‌های تاب‌اوری سکونتگاه‌های غیر رسمی در برابر زلزله با رویکرد اجتماعی (نمونه موردی: محله فرحزاد تهران). نشریه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی. 10(1). صص. 260-245.

رضایی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ حسینی، سید مصطفی؛ 1394. سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی. 47(4). صص. 609-623.

رفیعیان، مجتبی؛ زاهد، نفیسه؛ 1397. تحلیل فضایی فرسودگی محله‌های شهرقم با استفاده از رگرسیون وزنی جغرافیایی. نشریه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی‌شهری. 6(2). صص. 383-361.

رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ شایان، سیاوش؛ 1389. تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM). برنامه‌ریزی و آمایش فضا. 15 (4). صص. 41-19.

رمضان‌زاده لسبوئی، مهدی؛ بدری، سید علی؛ 1393. ارزیابی تابآوری ساختاری-طبیعی کاربری اراضی شهری مطالعه موردی: منطقه 4 کلانشهر تهران. نشریه جغرافیا. 12(40). صص.131-109.

رهنما، محمدرحیم؛ ذبیحی، جواد؛ 1390. تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد. نشریه جغرافیا و توسعه. شماره23. صص. 26-5.

زنگنه شهرکی، سعید؛ زیاری، کرامت‌الله؛ پوراکرمی، محمد؛ 1396. ارزیابی و تحلیل میزان تاب‌آوری کالبدی منطقه 12 شهر تهران در برابر زلزله با استفاده از مدل FANP و ویکور. انجمن جغرافیای ایران. 15 (52). صص.81-101.

سرتیپی‌پور، محسن؛ اسدی، سعیده؛ 1396. نقش تعلق مکانی برتاب‌آوری اجتماعی ناشی از جابه‌جایی سکونتگاه (مطالعه موردی: روستایی داوییه، زلزله 1383 زرند). مسکن و محیط روستا. شماره 161. صص. 16-3.

شیرانی، زهرا؛ پرتوی، پروین؛ بهزادفر مصطفی؛ 1396. تاب‌آوری فضایی بازارهای سنتی (موردپژوهی: بازارقیصریه اصفهان). باغ‌نظر. 14 (52). صص. 58-49.

غیاثوند، ابوالفضل؛ عبدالشاه، فاطمه؛ 1394. شاخص‌های تاب‌آوری اقتصادی. فصلنامه روند. 22(71). صص.106-79.

فرنهاد؛ 1387. طرح توسعه و عمران (جامع) کلانشهر مشهد مقدس (مطالعات پایه محیط طبیعی). نهاد مطالعات و برنامه‌ریزی توسعه و عمران مشهد. مشهد: شهرداری مشهد.

کاویان، فرزانه؛ 1390. بررسی نقش برنامه‌ریزی کاربری اراضی در بهبود تاب‌آوری جوامع شهری در برابر زمین‌لرزه؛ نمونه موردی: شهر سبزوار، سلمانی مقدم، محمد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشکده جغرافیا و علوم محیطی. دانشگاه حکیم سبزواری.

مرکز تحقیقات، راه، مسکن و شهرسازی؛ 1393. آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله، استاندارد 2800. ویرایش چهارم.

ملکشاهی، غلامرضا؛ وکیلی، صاحبه؛ 1396. بررسی توزیع خدمات عمومی بر اساس عدالت اجتماعی با استفاده از مدل یکپارچه دسترسی (مطالعه موردی سقز). فصلنامه مطالعات ساختار و کارکرد شهری. 14(13). صص. 85-70.

نیک‌مرد نمین، سارا؛ برک‌پور، ناصر؛ عبداللهی، مجید؛ 1393. کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب‌آوری؛ نمونه موردی: منطقه 22 تهران. نشریه مدیریت شهری. شماره 37. صص. 34-19.

Adger, W. N., 2000. Social and ecological resilience: Are they related? Progress in Human Geography, 24 (3), pp. 347-364.

Asprone, D., Manfredi, G., 2014. Linking disaster resilience and urban sustainability: a global approach for future cities, Disasters, 39 (1), 96-111.

Bruneau. M., Chang. E., Eguchi.T., Lee.C., O’Rourke. D., Reinhorn. M., Shinozuka. M., Tierney. K., Wallace. A., Winterfeldt. D., 2003. A Framework to Quantitatively Assess and Enhance the Seismic Resilience of Communities, Earthquake Spectra, 19 (4), pp.733_752.

Coaffee, J., Clarke, J., 2015. Viewpoint on securing the generational challenge of urban resilience, TPR, 86 (3), pp. 249-255.

Cutter, S.L., et al., 2008. A place-based model for understanding community resilience to natural disasters, Global environmental change, 18 (4), pp. 1-9.

Davis, I., izadkhah, Y., 2006. Building resilient urban communities, OHI, 31(1), pp. 11-21.

Godschalk, D. R, (2003). Urban hazard mitigation: creating resilient cities, natural hazards review, VOL. 4, Pp. 136-143.

Jun, Y., Yajun, B., Yuqing, Z., Xueming, L., Quansheng, G., 2018. Impact of Accessibility on Housing Prices in Dalian City of China Based on a Geographically Weighted Regression Model, Geogra. Sci, 28(3), pp. 505-515.

Leon, J., March, A., 2014. urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile, Habitat international, 43, 250-262.

Li, S., Zhou, C.,Wang, S., Gao, S., Liu, Z., 2019. Spatial Heterogeneity in the Determinants of Urban Form: An Analysis of Chinese Cities with a GWR Approach, sustainability, No 11, pp. 1-16.

Lucasa, K., Phillipsa, I., Mulleyb, C., Ma, L., 2018. Is transport poverty socially or environmentally driven? Comparing the travel behaviours of two low-income populations living in central and peripheral locations in the same city, Transportation Research Part A, pp. 622-634.

Manyena, S., 2006. The concept of resilience revisited, Disasters, 30(4), 433-450.

Meerow, S., P.Newell, J., Stults, M., 2016. Defining urban resilience: A review, Landscape and Urban Planning, 147 , pp. 38–49.

Nadi, P. A., Murad, A., 2019. Modelling Sustainable Urban Transport Performance in the Jakarta city Region: A GIS Approach, sustainability, pp. 1-28.

Spaans, M., Waterhout, B., 2016. Building up resilience in cities worldwide – Rotterdam as participant in the 100 Resilient Cities Programme, cities, 61, pp. 109-116.

zhang, X., Li, H., 2018. Urban resilience and urban sustainability: What we know and what we do not know? Cities, 72, pp. 141-148.

Zhou, C, Jing’ai, W, Jindong, W, Huicong, J., 2010. Resilience to natural hazards: a geographic perspective, Natural Hazards, 53 (1), pp. 21-41.