موانع رشد ظرفیت پدیدۀ نظریه‌پردازی در ایران: موردکاوی دانشگاه تربیت مدرس

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 1، دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 19، خرداد 1399، صفحه 5-34   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.71623

نویسندگان

محمد حسن زاده^{* 1}؛ بهروز رسولی²؛ المیرا کریمی²

¹دانشگاه تربیت مدرس

²پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)

چکیده

مقدمه: نظریه‌پردازی از کلیدی‌ترین بنیان‌های علمی است و دانشمندان و کشورهایی به این مقام نائل می‌شوند که به لحاظ علمی پیشرفته باشند. به نظر می‌رسد هنوز این پدیده آن‌گونه که باید در ایران رشد نکرده است و کماکان دانشگاه‌های ایرانی در این زمینه ضعیف هستند. هدف این پژوهش واکاوی موانع کلیدی رشد ظرفیت نظریه‌پردازی در کشور است.
روش‌شناسی: رویکرد این پژوهش کیفی و جهان‌بینی آن در فلسفۀ تفسیرگرایی با آمیزه‌ای از عمل‌گرایی تعریف می‌شود. به این دلیل که پژوهش حاضر با هدف اصلی شناسایی موانع رشد نظریه‌پردازی در دانشگاه تربیت مدرس و ارائۀ راهکارهایی برای گسترش ظرفیت نظریه‌پردازی انجام شده است، پژوهشگران با عوامل انسانی مواجه هستند که کنش‌گران اصلی نظریه‌پردازی به شمار می‌‌آیند. از منطق استقرایی برای شناسایی موانع و راهکارها و دسته‌بندی آنها استفاده شد. پس رویکرد کیفی برای پاسخ‌گویی به اهداف پژوهش به رویکرد کمی ترجیح داده شد. نوآوری کلیدی پژوهش حاضر که آن‌را از دیگر پژوهش‌ها متمایز می‌کند در روش‌شناسی است. از آنجا که این مطالعه با روش کیفی انجام شده دید بهتری از بافت واقعی به دست می‌دهد. با تکنیک «نمونه‌گیری متخصص» 12 نفر از اعضای هیأت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس از حوزه‌های گوناگون علمی گزینش شدند و با آنها به شکل حضوری مصاحبه شد.
یافته‌ها: موانع بسیاری هستند که می‌توانند سر راه پیشرفت نظریه‌پردازی قرار گیرند. در یک نگاه کلی می‌توان این موانع را به دو گروه کلی موانع فراگیر و برون سازمان و موانع سازمانی دسته‌بندی کرد. موانع سازمانی ریشه در سازوکارها و مدیریت دانشگاه تربیت مدرس دارند و شاید در مؤسسه‌های دیگر به چشم نخورند. این موانع را می‌توان در هفت دستۀ کلی شامل کمبود پیوند نهادی، محدودیت منابع سازمانی، نظام نادرست ارزشیابی، ضعف ارتباط علمی، آموزش ناکارآمد دانشگاهی، کیفیت پایین علمی دانشجویان، و بی‌مسئولیتی پژوهشگران سازماندهی کرد.
نتیجه‌گیری: نظریه‌پردازی از کلیدی‌ترین پدیده‌های علمی است که باید با جدیت در فضای علمی ایران دنبال شود و نخستین گام برای تحقق این پدیده شناسایی موانعی است که رشد آن‌را کند می‌سازند. پژوهش حاضر با رویکرد کیفی انجام شده که دیدی ژرف از موانع نظریه‌پردازی به دست می‌دهد و دسته‌بندی تازه‌ای مطرح می‌کند که تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری را در این زمینه عملی می‌سازد. کلیدی‌ترین کارکرد این پژوهش برای سیاست‌گذاری و گسترش ظرفیت نظریه‌پردازی در دانشگاه تربیت مدرس است. با توجه به یافته‌های این پژوهش می‌توان تصمیم‌هایی کلیدی طرح کرد که در نهایت به حذف موانع بیانجامد و این ظرفیت را در دانشگاه به وجود آورد. اگرچه، شاید سیاست‌گذاران آموزش عالی در کشور نیز می‌توانند چنین مدلی را در دیگر دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی کشور پیاده‌سازی کنند.

کلیدواژه‌ها

نظریه‌پردازی؛ نظریه؛ دانشگاه تربیت مدرس؛ موانع و مشکلات؛ آموزش عالی

مراجع

پورعزت، علی‌اصغر، رضایی،‌ پریسا و یزدانی، حمیدرضا. (1388). بررسی موانع نظریه‌پردازی در قلمرو علوم اجتماعی. نشریه مدیریت بازرگانی، 1(2). 47-62. بازیابی شده در تاریخ 20 بهمن 96 از http://ensani.ir/file/download/article

جواهردهی، علی (1391). موانع نظریه‌پردازی. روزنامۀ کیهان. بازیابی شده در تاریخ 30 بهمن 1396 از http://pajoohe.ir/C__a-46556.aspx

دانایی‌فرد، حسن (1387) روش‌شناسی نظریه‌پردازی در مطالعات سازمان و مدیریت: پژوهشی تطبیقی. فصلنامه مدرس علوم انسانی- پژوهش‌های مدیریت در ایران، 13(4). 165- 191. بازیابی شده در تاریخ 10 اسفند 96 از https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=115481

دانایی‌فرد، حسن (1388). روش‌شناسی عمومی نظریه‌پردازی. روش‌شناسی علوم انسانی، 15(58). 7-32. بازیابی شده در تاریخ 12 اسفند 96 از https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=100993

رشاد، علی‌اکبر (بی‌تا). موانع روانی ـ فرهنگی تولید علم و نظریه‌پردازی. بازیابی شده در تاریخ 30 بهمن 1396 از http://rashad.ir/2017/09/13//

رضایی اصفهانی، محمدعلی (1390) نظریه‌پردازی‌های علمی قران، پژوهش‌نامه قرآن و حدیث. (9).57-86. بازیابی شده در تاریخ 30 بهمن 96 از https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=155511

رفیع‌پور، فرامرز (1393). کندوکاوها و پنداشته‌ها: مقدمه‌ای بر روش‌های شناخت جامعه و تحقیقات اجتماعی. تهران: شرکت سهامی انتشار.

رفیع‌پور، فرامرز (1395). موانع رشد علمی ایران و راه حل های آن: با اضافات (کرسی های نظریه‌پردازی) (کاربرد و محدودیت). تهران: شرکت سهامی انتشار.

شوقی‌نیا، احمد و جلالی، خداداد (1383). نظریه‌پردازی در اقتصاد اسلامی. فصلنامه اقتصاد اسلامی، 16، 131-146.

قیومی بیدهندی، مهرداد (1384). ساختار نظریه و الفبای نظریه‌پردازی. صفه، 15(4)، 122-139. بازیابی شده در تاریخ 10 فروردین 96 از http://sofeh.sbu.ac.ir/article/view/1665

میرزایی رافع، مهری (1390). بررسی موانع نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی از دیدگاه اعضاء هیأت‌علمی رشته‌های مختلف علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا همدان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ روانشناسی تربیتی، دانشگاه بوعلی سینا.

میرفردی، اصغر ( 1394). چالش‌ها و فرصت‌های تولید علم و نظریه‌پردازی در حوزه علمی جامعه‌شناسی در ایران. سیاست‌های راهبردی و کلان، 3(9)، 1-20. بازیابی شده در 15 بهمن 1396 از

http://ensani.ir/file/download/article/20160104090907-9886-55.pdf

Amaratunga, D. and Baldry, D. (2001). Work Study. 50 (3), 95-104.

Andrade, A. (2009). Interpretive Research Aiming at Theory Building: Adopting and Adapting the Case Study Design. The Qualitative Report. 42-60. Retrieved at 11 jaunary 2016 from https://nsuworks.nova.edu/tqr/vol14/iss1/3

Babbie, E. R. (2010). The practice of social research. Belmont, CA: Wadsworth, Cengage Learning.

Carlile, P. R. and Christensen, C. M. (2004). The Cycle of Theory Building in Management Research. Working Paper Summaries Retrieved Jan 5 2018. From http://www.innosight.com/documents/Theory%20Building.pdf.

Cipriani, R, (2013). Empirical Data and Theory Construction: An Example of Application in Social Science Research. Ongoing Research. 118, 73–84. 10.1177/0759106313476188

Dooley, L. M. (2002). Case Study Research and Theory Building. Advances in Developing Human Resources. 4(3),335-353. 10.1177/1523422302043007

Dubin, R. (1978). Theory building (Rev. ed.). New York: Free Press.

Eisenhardt, K. M, (1989). Building Theories from case study research. Academy of management review. 14 (4), 532-550. 10.2307/258557

Eisenhardt, K. M and Graebner, M. E. (2007). Theory building from cases: opportunities and Challenges. Academy of Management Journal. 50 (1), 25-32. 10.5465/amj.2007.24160888

Encyclopedia Britannica (February 16, 2017). Scientific theory. Accessed February 16, 2017 from https://www.britannica.com/science/scientific-theory

Estabrooks, C A, Field, P. A and Morse, J. M. (1994). Aggregating qualitative findings: An approach to theory development Qualitative health research. 4(4), 503-511. 10.1177/104973239400400410

George, A. L. and Bennett, A (2004). Case Studies and Theory Development in the Social Sciences. MIT Press: Cambridge, Massachusetts; London, England.

Glaser, B. G. (2002). Conceptualization: On Theory and Theorizing Using Grounded Theory. International Journal of Qualitative Methods. 1(2), Article 3. 23-38. Retrieved 15/1/2018 from http://www.ualberta.ca/~ijqm/.

Hansen, C. D. (1998). HRD theory building through qualitative research. In R. J. Torraco (Ed.), Proceedings of the Academy of Human Resource Development Annual Conference (pp. 281–284). Baton Rouge, LA: Academy of Human Resource Development.

Holt, G. D., Goulding, J. S Akintoye, A , (2016),"Enablers, challenges and relationships between research impact and theory generation", Engineering, Construction and Architectural Management , 23 (1). 20-39 10.1108/ECAM-12-2014-0161

Hughes, M, A, Price R. L and Marrs, D W. (1986). Linking Theory Construction and Theory Testing: Models with Multiple Indicators of Latent Variables Academy of management review. 11(1), 128-144. 10.5465/amr.1986.4282643

Jaccard, J., and Jacoby, J. (2010). Theory construction and model-building skills: A practical guide for social scientists. Guilford Press.

Kroto, H(2017). There are Two Types of Theory – Scientific Theories and Unscientific Theories. Accessed February 16, 2017 from http://thesciencenetwork.org/docs/BB3/Kroto_Theories.pdf

Lewis, M. W. (1998). Iterative triangulation: a theory development process using existing case studies. Journal of Operations Management. 16, 455–469. 10.1016/S0272-6963(98)00024-2

Llewelyn, S. (2003). Methodological Issues: what counts as 'theory' in qualitative management and accounting research? Introducing five levels of theorizing. Accounting, Auditing and accountability journal. 16(4), 662-708.

Lynham, S. A. (2000). Theory building in the human resource development profession. Human Resource Development Quarterly, 11(2), 159. 10.1002/1532-1096(200022)1

Lynham, S. A. (2002). The general method of theory-building research in applied disciplines. Advances in developing human resources, 4(3), 221-241. 10.1177/1523422302043002

MAUTNER, T., (ed), 2000. The Penguin Dictionary of Philosophy, Penguin Books; London

Marsick, V. J. (1990). Altering the paradigm for theory building and research in human resource development. Human Resource Development Quarterly, 1 (1), 5–24. 10.1002/hrdq.3920010103

Meredith, J. (1993). Theory building through conceptual methods. International Journal of Operations & Production Management, 13(5), 3-11. 10.1108/01443579310028120

Michailova, S, Piekkari, R and Plakoyiannaki, E and Ritvala, T. (2014). Breaking the silence about exiting fieldwork: a relational approach and its implications for theorizing. Academy of Management. Review. 39(2), 138-161. 10.5465/amr.2011.0403

Miles, M. B, A. Huberman, M and Saldaña, J (2014). Qualitative data analysis: A methods sourcebook. 3 Ed: SAGE Publications, Incorporated.

Mott, V. W. (1996). Knowledge comes from practice: Reflective theory building in practice. In R. Rowden (Ed.), Workplace learning: Debating five critical questions of theory and practice. New Directions for Adult and Continuing Education, no. 72 (pp. 57–63). San Francisco: Jossey-Bass.

Popper, K (2005). The Logic of Scientific Discovery. New York: Taylor & Francis Group (First English edition published in 1959 by Hutchinson & Co.)

Saldana, J (2013). The coding manual for qualitative researchers. Sage publications: London.

Shah, S. K. Corley, K. G. (2006). Building Better Theory by Bridging the Quantitative–Qualitative Divide. Journal of Management Studies 43: 1821- 1835. 10.1111/j.1467-6486.2006.00662.x

Stake, R. E. (1994). Case studies. In N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), Handbook of qualitative research. Thousand Oaks, CA: Sage.

Stewart, J., Harte, V. and Sambrook, S. (2010). What is Theory? Journal of European Industrial Training. 35 (3), 221-229.

Thomas, G. (1997). What is the use of theory? Harvard Educational Review, 67 (1), 75–104. 10.17763/haer.67.1.1x807532771w5u48

Torraco, R. J. (1997). Theory-building research methods. In R. A. Swanson & E. F. Holton III (Eds.), Human resource development handbook: Linking research and practice (pp. 114–137). San Francisco: Berrett-Koehler.

Underwood, B. J. (1975). Individual differences as a crucible in theory construction. American Psychologist available online at citeseerx.ist.psu.edu

Van de Ven, A. H. (2007). Engaged scholarship: A guide for organizational and social research; London: Oxford Uuniversity Press, 2007.

Wacker, J. G. (1998). A definition of theory: research guidelines for different theory-building research methods in operations management. Journal of operations management, 16(4), 361-385. 10.1016/S0272-6963(98)00019-9