زمین‌ شناسی، سنگ‌ شناسی، ژئوشیمی و سن‌ سنجی ایزوتوپی توده‌ های نفوذی منطقه اکتشافی تاریک‌ دره

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 4، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 25، 1399، صفحه 203-225   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v12i2.69021

نویسندگان

جمال قوی¹؛ محمد حسن کریم پور^{* 1}؛ سید احمد مظاهری¹؛ مجید قادری²؛ بهنام رحیمی¹

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

منطقه تاریک ­دره به‌دلیل بررسی اکتشافی طلا-تنگستن در شمال‌شرق ایران و ناحیه تربت‌جام شناخته‌شده است. این منطقه در زون ساختمانی کپه‌داغ قرار دارد. سنگ‌های نفوذی با ترکیب حدواسط و طیف سنگ ­شناسی گابرو–دیوریت تا کوارتز مونزونیت در منطقه رخنمون‌‌داشته‌ و در این میان، دیوریت­ ها ترکیب غالب هستند. اغلب توده­ های نفوذی یادشده ماهیت متاآلومین، کالک‌آلکالن با غنی‌شدگی پتاسیم نشان می­ دهند و پذیرفتاری مغناطیسی این توده‌ها بسیار پایین (< 3×10-3 SI) است. روند تغییرات عناصر اصلی و کمیاب در توده­ های نفوذی منطقه تاریک‌ دره، نشان‌دهنده یک ارتباط زایشی و بیانگر مراحلی از تبلور تفریقی کانی­ های سازنده این سنگ‌ها از ماگمایی مشترک است. الگوی پراکندگی REE تمامی نمونه­ ها تمایل به غنی­ شدگی در بخش LREE دارد. در مجموع جدایش محسوسی از LREE به سمت HREE و با شیب نزولی مشاهده می ­شود و تمامی نمونه­ ها با تهی­ شدگی جزئی در Eu همراه هستند. ویژگی‌های ژئوشیمیایی و نسبت پایین N(La/Yb) تمامی سنگ‌های منطقه (بین 6/6 تا 9/12)، دخیل‌بودن ماگمایی با منشأ جبه ­ای و خارج از حوزه پایداری گارنت و یا پوسته زیرین را برای تولید آنها محتمل می‌کند. جایگاه زمین‌ساختی سنگ‌های منطقه شباهت‌هایی با محیط کمان­ های آتشفشانی داشته و همچنین ویژگی محیط‌های درون صفحه‌ای را نشان می­ دهند. سن‌سنجی‌های U-Pb بر روی دانه‌های زیرکن نشان‌داده است که قدیمی‌ترین سنگ‌های نفوذی با ترکیب گابرویی در محدوده زمانی 9/0±5/215 میلیون (تریاس بالایی-اشکوب نورین) جای‌گیری شده‌اند. همچنین بر این اساس، سن سنگ‌های میزبان این توده­ ها که تاکنون به نورین منتسب‌شده بود نیز قدیمی­ تر از تریاس پیشین پیشنهاد می­ شود.

کلیدواژه‌ها

سن‌سنجی ایزوتوپی؛ گابرو؛ دیوریت؛ تریاس فوقانی؛ تاریک‌دره؛ شمال‌شرق ایران

مراجع

Aghanabati, A., 2004. Geology of Iran. Geological Survey of Iran, Tehran, 606 pp. (in Persian)

Alavi Naini, M. and Mossavi-Khorzughi, E., 2006. Geological Map of Torbat-e-Jam, scale1:100,000. Geological Survey of Iran.

Almasi, A., Karimpour, M.H., Hattori, K., Santos, J.F., Ebrahimi Nasrabadi, Kh. and Rahimi, B., 2016. Au-bearing magnetite mineralizaion in Kashmar (alteration, mineralization, geochemistry, geochemistry and fluid inclusions); and Tectono-magmatism of northeast of Iran. Journal of Economic Geology, 8(2): 569–592. (in Persian with English abstract)

Ahmadirouhani, R., Karimpour, M.H., Rahimi, B., Malekzadeh Shafaroudi, A., KlÖtzli, U. and Santos, J.F., 2016. Petrology, geochronology, geochemistry and petrogenesis of Bajestan granitoids, North of Ferdows, Khorasan Razvi Province. Journal of Economic Geology, 8(2): 525–552. (in Persian with English abstract)

Behroozi, A., Eftekharnezhad, J. and Alavi Naini, M., 1993. Geological Map of Torbat-e-Jam, scale 1:250,000. Geological Survey of Iran, Tehran.

Boynton, W.V., 1984. Geochemistry of Rare Earth Elements: Meteorite Studies. In: P. Henderson (Editor), Rare Earth Element Geochemistry. Elsevier, New York, pp. 63–114.

De La Roche, H., Leterrier, J., Grandclaude, P. and Marchal, M., 1980. A classification of volcanic and plutonic rocks using R1R2-diagram and major element analyses: its relationships with current nomenclature. Chemical Geology, 29(1–4): 183–210.

Ghavi, J., Karimpour, M.H., Mazaheri, S.A., Ghaderi, M. and Rahimi, B., 2013. Identifying secondary dispersion halos and geochemical element distribution in soils on the Tarik Darreh Au-W prospect area, north of Torbat-e-Jam, NE Iran. Iranian Journal of Crystallography and Mineralogy, 21(1): 107–120. (in Persian)

Halpin, J.A., Jensen, T., McGoldrick, P., Meffre, S., Berry, R.F., Everard, J.L., Calver, C.R., Thompson, J., Goemann, K. and Whittaker, J.M., 2014. Authigenic monazite and detrital zircon dating from the Proterozoic Rocky Cape Group, Tasmania: Links to the Bel-Purcell Supergroup, North America. Precambrian Research, 250(1): 50–67.

Ishihara, S., 2004. The redox state of granitoids relative to tectonic setting and earth history; the magnetite-ilmenite series 30 years later. In: S. Ishihara, W.E. Stephens, L. Harley, M. Arima, and T. Nakajima (Editors), Fifth Hutton Symposium: The Origin of Granites and Related Rocks. Geological Society of America, Toyohashi, Japan, pp. 23–33.

Ishihara, S., Matsuhisa, Y., Sasaki, A. and Terashima, Sh., 1985. Wall rock assimilation by magnetite-series granitoid at the Miyako pluton, Kitakami, Northeastern Japan. The Journal of the Geological Society of Japan, 91(10): 679–690.

Karimpour, M.H., Stern, C.R. and Farmer, L., 2010. Zircon U–Pb geochronology, Sr–Nd isotope analyses, and petrogenetic study of Dehnow diorite and Kuhsangi granodiorite (Paleo-tethys), NE Iran. Journal of Asian Earth Sciences, 37(4):384–393.

Middlemost, E.A.K., 1985. Magmas and Magmatic Rocks. An Introduction to Igneous Petrology. Longman Group Ltd., London, 266 pp.

Pearce, J.A. and Norry, M.J., 1979. Petrogenetic implications of Ti, Zr, Y, and Nb variations in volcanic rocks. Contributions to Mineralogy and Petrology, 69(1):33–47.

Peccerillo, A. and Taylor, S.R., 1976. Geochemistry of Eocene calc-alkaline volcanic rocks from the Kastamonu area, Northern Turkey. Contributions to Mineralogy and Petrology, 58(1):63–81.

Rapp, R.P. and Watson, E.B., 1995. Dehydration melting of metabasalt at 8–32 kbar: Implications for continental growth and crust–mantle recycling. Journal of Petrology, 36(1): 891–931.

Shafi Niya, H., 2002. Geochemical and geological studies of Tarik Darreh gold prospect, M.Sc. Thesis, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran, 157 pp. (in Persian)

Shand, S.J., 1943. Eruptive Rocks. Their Genesis Composition. Classification, and Their Relation to Ore-Deposits. John Wiley & Sons, New York, 488 pp.

Streckeisen, A., 1974. Classification and nomenclature of plutonic rocks. Geologische Rundschau, 63(1): 773–786.

Sun, S.S. and McDonough, W.F., 1989. Chemical and isotopic systematics of oceanic basalts; implications for mantle composition and processes. In: A.D. Saunders and M.J. Norry (Editors), Magmatism in the ocean basins. Geological Society of London, London, pp. 313–345.

Taghizadeh, N., 1965. Prospecting at Tarik Dareh-Cheshmegool area. Geological Survey of Iran, Tehran, Report 1, 8 pp.

Takagi, T., 2004. Origin of magnetite and ilmenite series granitic rocks in the Japan Arc. American Journal of Science, 304(2): 169–202.

Terekhov, E.N. and Shcherbakova, T.F., 2006. Genesis of positive Eu anomalies in acid rocks from the Eastern Baltic Shield. Geochemistry International, 44(5): 439–45.

Whitney, D.J. and Evans, B.W., 2010. Abbreviations for names of rock-forming minerals. American Mineralogist, 95(1): 185–187.

Wilson, B.M., 1989. Igneous Petrogenesis: A Global Tectonic Approach. Unwin Hyman, London, 466 pp.

Wones, D.R., 1981. Mafic silicates as indicators of intensive variables in granitic magmas. Mining Geology, 31(4):191–212.

Wood, D.A., 1980. The application of a Th–Hf–Ta diagram to problems of tectonomagmatic classification and to establishing the nature of crustal contamination of basaltic lavas of the British Tertiary volcanic province. Earth and Planetary Science Letters, 50(1): 11–30.