اسطورة آفرینش در آیین ایزدی

جُستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 49، شماره 2 - شماره پیاپی 193، شهریور 1395، صفحه 1-20   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v49i2.58640

نویسندگان

سامان رحمان زاده^* ؛ فاطمه مدرّسی

دانشگاه ارومیه

چکیده

اسطوره روایتی قدسی از خلقتی آغازین است که با آیین، مراسمات و ادبیّات جامعه پیوستگی دارد. اساطیر ریشه و بن، ادامه دهنده و مکمّل اسطورة آفرینش اند. آیین ایزدی، آیینی محلّی در منطقه ای کوچک از کردستان عراق است که دارای دو کتاب مقدّس و مجموعه ای سروده های دینی شفاهی است. این سروده ها در مراسم هایی مانند تولّد، مرگ، اعیاد و هر مراسمی که در آن زایشی نو اتفاق می افتد، خوانده می شوند. این پژوهش به بررسی عناصر اسطوره ای رایج در سروده ها و اقوالی می پردازد که با اسطورة آفرینش آغازین در ارتباط است. روش تحقیق از نوع تحلیلی-توصیفی است. این سروده ها مستقیماً از نسخه ای گرفته شده اند که خلیل جندی ره شو به زبان کردی تدوین کرده است. عناصر اسطوره ای اصلی در این قول ها عبارتند از: درّ (مروارید)، بحر، خرقه، مرکب، گاو و ماهی. با دقّت در عناصر اسطوره ای در متون مقدّس و سروده های دینی ایزدیان که دربارة آفرینش ثبت شده است، مشخّص می گردد که عناصر «درّ»، «بحر» و «ماهی» به مبحث زمین، زنانگی و زایندگی اشاره دارند. «خرقه» با توجه محتوای متون، نشان دهندۀ تأثیر عناصر صوفیه و عرفان اسلامی است. «مرکب» نیز از آنِ خدای آسمان است. عنصر مقدّس «گاو»، نمادی از خدایان آسمان و کشتن آن در عید اصلی ایزدیان، با ازدواج مقدّس و اسطورة آفرینش آغازین در ارتباط است.

کلیدواژه‌ها

آیین ایزدی؛ اقوال ایزدی؛ اسطورة آفرینش؛ اساطیر ریشه و بن

مراجع

آموزگار، ژاله. (1386). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.

اکبری مفاخر، آرش. (1388). «اهریمن‌پرستی زروانی و نمونه‌های بازماندة آن». مجلة مطالعات ایرانی. س 8. ش 16. صص 89-111.

اکبری مفاخر، آرش. (1389). درآمدی بر اهریمن‌شناسی ایرانی. تهران: ترفند.

التونجی، محمد (1380). یزیدیان یا شیطان پرستان. تهران: عطایی.

الحسنی، السید عبدالرزاق. (1326 ق.). «کتب المقدسه الیزیدیه». العرفان. ش 343. صص 342-346.

الدملوجی، صدیق. (1949م.). تاریخ الیزیدیه. بغداد: بمساعده المجمع العلمی العراقی.

الیاده، میرچا. (1386). چشم انداز اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. چاپ دوم. تهران: توس.

الیاده، میرچا (1389). رساله در تاریخ ادیان. ترجمة جلال ستاری. چاپ چهارم. تهران: سروش.

باعەدری، خەلات الیاس. (2008 م.). میتۆلۆجیا د تێکستن ئۆلا ئێزدیان. دهۆک: سپیرێز.

بهار، مهرداد. (1386). پژوهشی در اساطیر ایران؛ پاره نخست و دویم. چ. ششم. تهران: آگه.

بهار، مهرداد (1390). از اسطوره تا تاریخ. چاپ هفتم. تهران: چشمه.

تیمور، احمد. (1334 ق.). «الیزیدیه و بحث فی منشأ معتقدهم». المقتطف. المجلد الثامن و الاربعون. الجزء 1.

دماوندی، مجتبی و رحمان‌زاده، سامان. (1393). «بررسی تطبیقی دو آیین میترایی و ایزدی». فطلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س10، ش 36. صص 117-142.

دوبوکور، مونیک. (1391). رمزهای زنده جان. ترجمة جلال ستاری. چاپ چهارم. تهران: مرکز.

دهخدا، علی اکبر. (1352). لغت‌نامة فارسی. تصحیح دکتر محمّد معین. تهران: دانشگاه تهران.

رەشۆ، خەلیل جندی. (2004 م.). پەرن ژ ئەدەبێ ئێزەدیان. بەرگی ئێکێ. دهۆک: سپیرێز.

سجّادی، سید جعفر. (1383). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چاپ هفتم. تهران: طهوری.

شهمردان، رشید. (بی‌تا). آثار مهرپرستی در دین ایزدی و پرستش شیدان نه شیطان. بی‌نا.

طبیب‌زاده، امید. (1391). «مقایسة اقوال ایزدی با کلامات یارسان در پرتو برخی سروده‌های ایرانی غربی». ادب پژوهی. دوره 6. ش 20. صص 53-74.

العزاوی، عباس. (1310 ق.). «اصل الیزیدیه و تاریخهم». لغۀ العرب. ش 93. صص 429-441.

غضبان، جعفر. (1341). یزیدی‌ها و شیطان‌پرستان. تهران: عطایی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1387). شاهنامه. بر پایة چاپ مسکو. چاپ چهارم. ترهان: هرمس.

کاکس، ویل؛ ترنر، روت. (1391). تاریخ لباس. ترجمة شیرین بزرگمهر. چاپ چهارم. تهران: توس.

کەرمەلی، ئەنستانس (2006 م.). کتێبی ئێزیدییەکان (جیلوە و مەسحەفا ڕەش) و بیبلیۆگرافیای ئێزدیاتی. وەرگێڕ نەجاتی عەبدوڵڵا. سلێمانی: بنکەی ژین.

کریمی، علی اشرف. (1387). دین ایزدی و مقایسۀ آن با دین زرتشتی کهن. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران.

محمدی سراب، امیر. (1388). «بررسی تاریخ، عقاید و آیین‌های ایزدیان و مقایسۀ آن با ادیان و مذاهب دیگر». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد.

مولوی، جلال‌الدّین محمّد بلخی. (1386). مثنوی معنوی؛ بر اساس نسخة قونیه و مقابله با تصحیح نیکلسون. تصحیح قوام‌الدّین خرّمشاهی. چاپ نهم. تهران: دوستان.

وهبی، توفیق. (1361). بررسی مختصری از تاریخ ادیان کردان. ترجمۀ جمال‌الدین حسینی. مهاباد: سیدیان.

هورمێ، حسۆ. (2008 م.). ئێزدیاتی د 100 پرسان‌دا. هەولێر: چاپخانەی حاجی هاشم.

یوسفی، عثمان. (1391). تاریخ و حیات اجتماعی- فرهنگی کردهای ایزدی. تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.

یوسفی، عثمان (1388). «کردهای ایزدی (پژوهشی در وجه تسمیه و ریشة نژادی)». مطالعات تاریخ فرهنگی. ش 1. صص 153-172.

Drower, E. S. (1941). Peacock Angel; being some account of votaries of a secret cult and their sanctuaries. London: J. Murray.

Empson, R. H. W. (1928). The Cult of the Peacock Angel. London: High Holborn.

Guest, John S. (1993). Survival Among the Kurds. London: Routledge.

Joseph, Isya. (1919). Devil Worship (the scared books and traditions of the yezidiz). Boston: the Gorham Press.

Kreyenbroek, Philip G. (1995). Yezidism-Its Background, Observances and Textual Tradition. New York: Edwin Mellen Pr.

Kreyenbroek, Philip G.. (2005). God and Sheikh Adi are Perfect. Sacred Poems and Religious Narratives from the Yezidi Tradition. Wiesbaden: Harrassowitz.

Kreyenbroek, Philip G.. (2009). Yezidism in Europe. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.