خوانشی روانکاوانه از داستان کوتاه «گرگ» اثر هوشنگ گلشیری

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 49، شماره 4 - شماره پیاپی 195، بهمن 1395، صفحه 49-66   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v49i3.64091

نویسندگان

معراج کاظمی^{* 1}؛ ناصر ملکی²؛ بهمن فلاح³

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد

²دانشگاه رازی کرمانشاه

³شهید مدنی آذربایجان

چکیده

آنچه امروز به مثابۀ مکتب نقد روانکاوی در حوزۀ ادبیات مطرح است ریشه در تحقیقات و کاوش‌های فروید در زمینۀ ناخودآگاه انسان دارد. دستاورد او در زمینۀ شناخت و نحوۀ کارکرد ذهن، الگوهای جدیدی در زمینۀ تجزیه و تحلیل آثار ادبی معرفی کرد. الگوی ساختاری از برجسته‌ترین نظریات او در تبیین ماهیت ذهن و نحوۀ کارکرد آن است. بر اساس این الگو، ذهن به سه بخش «نهاد»، «من» و «فرامن» تقسیم‌بندی شده است که هر بخش کارکرد به ‌خصوصی دارد. تحقیق حاضر، که جزو پژوهش‌های کتابخانه‌ای و کیفی به شمار می‌آید، خوانشی روان‌کاوانه از داستان «گرگ» اثر هوشنگ گلشیری است که به صورت مشخص با استفاده از الگوی ساختاری فروید و انطباق آن با سه شخصیت محوری داستان یعنی گرگ، اختر و دکتر، کنش‌های این شخصیت‌ها را تحلیل کرده و جنبه‌های جدیدی از این داستان را نمایان سازد. تحلیل این داستان با رویکرد روان‌کاوانۀ فروید، سفری به جهان ذهن گلشیری در مقام مؤلف اثر است. رخدادهای عجیب و بی‌پاسخی که در پیرنگ داستان از رهگذر تقابل و تعامل اختر با گرگ و دکتر پدید می‌آید، جان‌مایۀ اثر گلشیری است که پرسش‌هایی را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند و در این پژوهش رمزگشایی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

گرگ؛ گلشیری؛ نهاد؛ من؛ فرامن

مراجع

اظهری، محبوبه. (1388). نقد روانکاوانۀ آثار عباس معروفی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهراء.

ایگلتون، تری. (1368). پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.

بارانی، محمد؛ جعفری قورتانی، زهره. (1391). «شخصیت‌پردازی در داستان کوتاه گرگ از هوشنگ گلشیری». پژوهش‌های ادبی و بلاغی. دورۀ 1. شمارۀ 1. صص 20-11.

براهنی، رضا. (1379). «مرگ گلشیری مرگ هر کسی نیست». ماهنامۀ بایا. فروردین و اردیبهشت و خرداد. شمارۀ 10 و 11 و 12. صص 41-41.

جعفری، زهره. (1391). بررسی عناصر داستانی در پنج داستان کوتاه هوشنگ گلشیری. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیات دانشگاه سیستان و بلوچستان.

روزبه، محمدرضا؛ دانیاری، کیانوش. (1391). «تحلیل روان‌شناسانه از داستان سیاوش بر مبنای ساختار ذهن فروید». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. دورۀ 10. شمارۀ 34. صص 129-107.

زارع، محبوبه. (1390).‌ مکتب‌های روان‌شناسی و ادب داستانی (بررسی آثاری چند از گلشیری از دیدگاه روان‌شناسی). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم سبزوار.

شایگان‌فر، حمیدرضا. (1384). ‌نقد ادبی. تهران: دستان.

شمیسا، سیروس. (1378). نقد ادبی. تهران: فردوس.

صادقی، گلشن. (1391). بررسی و مقایسۀ ساختار شخصیت انسان از دیدگاه علامه طباطبایی و فروید و استنتاج دلالت‌های تربیتی آن‌ها. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه شیراز.

فروید، زیگموند. (1363). روان‌شناسی. ترجمۀ مهدی افشار. تهران: کاویان.

فروید، زیگموند. (1390). ‌«رئوس نظریۀ روان‌کاوی». ترجمۀ حسین پاینده. ارغنون. شمارۀ 22. تهران: سازمان چاپ و انتشارات. صص 73-1.

کریمی حکاک، احمد. (1379). «هوشنگ گلشیری». ایران‌نامه. بهار 79. شمارۀ 70. صص 148-143.

گلشیری، هوشنگ. (1382). ‌نیمۀ تاریک ماه. تهران: نیلوفر.

معزی پور، احسان. (1392). ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ ب‍ازن‍م‍ود ض‍م‍ی‍ر ن‍اخ‍ودآگ‍اه‌ در آث‍ار ن‍ق‍اش‍ی‌ اک‍س‍پ‍رس‍ی‍ون‍ی‍س‍م‌ م‍ب‍ت‍نی‌ بر ن‍ظریه‌های‌ ف‍روی‍د، ی‍ون‍گ‌ و ل‍ک‍ان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و فرهنگ تهران.

هاوزر، آرنولد. (1363). فلسفۀ تاریخ هنر. ترجمۀ محمدتقی فرامرزی. تهران: نگاه.

هوشنگی، مجید. (1388). نقد و تحلیل روان‌شناختی شخصیت‌های شاهنامه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.

هوف، گراهام. (1365). ‌گفتاری دربارۀ نقد. ترجمۀ نسرین پروینی. تهران: امیرکبیر.

Barry, Peter. (2009). Beginning Theory: An Introduction to Literary and Cultural Theory. Manchester: Manchester University Press.

Bressler, Charles E. (1994). Literary Criticism: An Introduction to Theory and Practice, (4th ed.). New Jersey: Pearson Prentice Hall.

Freud, Sigmund. (1949). An Outline of Psychoanalysis. (James Strachey, Trans.). New York: WW. Norton and Company, Inc.

Guerin, Wilfred L; Labor, Earle. et al. (2011). A Handbook of Critical Approaches to Literature. New York: Oxford University Press.