بازتاب فرهنگ ایران باستان در کتاب تاریخ بیهقی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 5، دوره 50، شماره 2 - شماره پیاپی 197، شهریور 1396، صفحه 99-123   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v50i2.70415

نویسندگان

نجم الدین گیلانی^* ؛ نرگس خزاعی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از پراهمیت ­ترین مسائل فرهنگی ایرانیان، تداوم فرهنگی آنان در طول هزاره ­هاست. برای این تداوم فرهنگی، نخبگان بسیاری تلاش کردند. بسیاری از دیوان ­سالاران ایرانی خواه آنان که در دربار اعراب مسلمان بودند، خواه آنان که در دربار ترکان، هر یک به شیوۀ خاص خود در پاسداری از فرهنگ ایران و انتقال آن به دوره­ های بعد کوشا بودند. یکی از این دیوان‌ سالاران خردمند و توانا، ابوالفضل بیهقی است. در کتاب تاریخ بیهقی بسیاری از مؤلفه ­های فرهنگی ایرانیان باستان انعکاس یافته است که پرداختن به همۀ آن‌ها در این مجال نگنجد. آنچه در این مقاله آمده است، بازتاب فرهنگ و سنُنی مانند الهی بودن مقام سلطنت و فرّه ایزدی، دادگری پادشاه، همنشینی با خردمندان، شادزیستی، عید نوروز، جشن مهرگان، جشن سده، سنت هدیه و پیش ­کش، آیین شکار، ارتش چندملیتی و گارد جاویدان، و سنت نان و نمک در کتاب تاریخ بیهقی است. در این مقاله تلاش شده است با استناد به منابع دست اول و به روش توصیفی- تحلیلی به این پرسش پاسخ داده شود که مؤلفه­های فرهنگی بازتاب‌یافته از ایران باستان در کتاب تاریخ بیهقی کدامند؟

کلیدواژه‌ها

بیهقی، فرهنگ؛ ایران باستان؛ نوروز؛ مهرگان

مراجع

(1377). تاریخ مردم ایران از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه. تهران: امیرکبیر.

(1374). تاریخ بیهقی. تصحیح خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب.

ابن اثیر، عزالدین. (1348). تاریخ کامل وقایع قبل از اسلام. ترجمۀ محمدابراهیم باستانی پاریزی. تهران: دانشگاه تهران.

ابن ‌بلخی. (1385). فارسنامه. تصحیح و تحشیۀ گای لیسترانج و نیکلسون. تهران: اساطیر.

ابوالقاسمی، محسن. (1381). راهنمای زبان‌های باستانی ایران. جلد اول. تهران: سمت.

اسلامی ‌ندوشن، محمدعلی. (1348). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: انجمن ملی.

افلاطون. (1353). جمهوری. ترجمۀ فؤاد روحانی. تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.

باسورث، ادموند کلیفورد. (2536/1356). تاریخ غزنویان. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.

بریان، پی‌یر. (1386). تاریخ امپراتوری هخامنشیان (از کورش تا اسکندر). ترجمۀ مهدی سمسار. تهران: زریاب.

بیرونی، ابوریحان. (1363). آثار الباقیه. ترجمة اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.

بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین. (2536/1356). تاریخ بیهقی. تصحیح علی‌اکبر فیاض. تهران: مهتاب.

پروکوپیوس. (1382). جنگ‌های ایران و روم. ترجمة محمد سعیدی. تهران: علمی و فرهنگی.

تاریخ سیستان. (1366). تحقیق ملک الشعرای بهار. تهران: کلالۀ خاور.

ثعالبی، عبدالملک بن محمد. (1368). تاریخ ثعالبی. ترجمۀ محمد فضائلی. تهران: نقره.

جاحظ، عمر ‌بن ‌بحر. (1333). التاج؛ آیین کشورداری در ایران و اسلام. ترجمۀ حبیب‌الله نوبخت. یافتۀ احمد زکی پاشا. تهران: آشیانۀ کتاب.

خیام نیشابوری، عمر ابراهیم. (1357). نوروزنامه. به کوشش علی حصوری. تهران: طهوری.

دوستخواه، جلیل. (1374). اوستا؛ گزارش و پژوهش. تهران: مروارید.

راشد محصل، محمدتقی. (1382). اوستا: ستایش‌نامة راستی و پاکی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

رضی، هاشم. (1393). حکمت خسروانی؛ سیر تطبیقی فلسفه و حکمت و عرفان در ایران باستان از زرتشت تا سهروردی و استمرار آن تا امروز. تهران: بهجت.

زرین‌کوب، عبدالحسین. (1375). روزگاران، دنبالة روزگاران ایران (از حملة عرب تا پایان عصر تیموریان). تهران: سخن.

سودآور، ابوالعلاء. (1383). فرّه ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان. هوستون ایالت متحده آمریکا: نشر میرک.

سیستانی، ملک شاه حسین بن ملک غیاث الدین محمد بن شاه محمود. (1344). احیاء الملوک. به اهتمام منوچهر ستوده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

شاپور شهبازی، علیرضا (مترجم و محقق). (1389). تاریخ ساسانیان؛ ترجمة بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسة آن با تاریخ بلعمی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

شارپ، رالف نارمن. (1343). فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی. شیراز: دانشگاه شیراز.

صفا، ذبیح‌الله. (1369). حماسه سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.

طبری، محمد بن جریر. (1357). تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.

عباس، احسان. (1348). عهد اردشیر. ترجمۀ محمدعلی امام شوشتری. تهران: سلسله انتشارات آثار ملی.

عطار نیشابوری، فریدالدین. (1355). تذکره‌الاولیاء. تصحیح دکتر محمد استعلامی. تهران: زوار.

غزالی، امام محمد. (1317). نصیحۀ ‌الملوک. با مقدمه و تصحیح جلال همایی. تهران: چاپخانة مجلس.

فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامۀ فردوسی. بر اساس نسخه ژول مُل. به کوشش عبدالله اکبریان راد. تهران: الهام.

فروزانی، سید ابوالقاسم. (1387). غزنویان از پیدایش تا فروپاشی. تهران: سمت.

فره‌وشی، بهرام (مترجم). (1380). کارنامۀ اردشیر بابکان. تهران: دانشگاه تهران.

کاتوزیان، محمدعلی. (1377). «فره ایزدی و حق الهی پادشاهان». اطلاعات سیاسی- اقتصادی. شماره 129 و 130. خرداد و تیر.

کریستن‌سن، آرتور. (1374). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. تهران: دنیای کتاب.

کشاورز، کریم. (1344). حسن صباح. تهران: ابن‌سینا.

گزنفون. (1340). کورش‌نامه. ترجمۀ عباس خلیلی. بی‌جا: بی‌نا.

لوکوک، پی‌یر. (1382). کتیبه‌های هخامنشی. ترجمة نازیلا خلخالی. زیر نظر ژاله آموزگار. تهران: فرزان روز.

مجمل ‌التواریخ و القصص. (1318). تصحیح ملک‌الشعرای بهار. تهران: کلالة خاور.

مستوفی، حمدالله. (1364). تاریخ گزیده. تحقیق عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.

مسکویۀ رازی، ابوعلی. (1389). تجارب ‌الامم. ترجمه و تحشیۀ دکتر ابوالقاسم امامی. تهران: سروش.

نظام‌الملک توسی، ابوعلی بن حسن. (1378). سیاست‌نامه. به کوشش عباس اقبال. تهران: اساطیر.

نلدکه، تئودور. (1358). تاریخ ایرانیان و عرب‌ها (تاریخ طبری). ترجمۀ عباس زریاب خویی. تهران: انجمن ملی.

نوربخش، سیما سادات. (1391). نور در حکمت سهروردی. تهران: هرمس.

هرودوت. (1362). تاریخ هرودوت. ترجمۀ هادی هدایتی. تهران: دانشگاه تهران.

Arjomand, Said Amir. (1946). The shadow of God on Earth and Hidden Imam, (Chicago: The University of Chicago Press,.