باززایی عناصر ادبی تصویرساز قرن ششم در تصویرهای شعری قرن هشتم (نمود دوبارۀ شگردهای آمیغی در تصویرهای قرن هشتم)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 50، شماره 2 - شماره پیاپی 197، شهریور 1396، صفحه 125-155   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v50i2.69480

نویسندگان

سیاوش حق جو؛ مصطفی میردار رضایی^*

دانشگاه مازندران

چکیده

در قرن ششم، شاهد تحوّلات شگرف و بنیادینی در عرصۀ هنر هستیم تا حدّی که نخستین بارقه­ های تعالی و پیچیدگی در هنر دوران اسلامی در این دوره­ مشاهده می­شود. این اتفاق برای شعر نیز می­افتد و تصویرهای شعری به یک‌باره از آن ساحت سادۀ سبک خراسانی خارج می­شوند و پا به اقلیم پیچیدگی و مفهومی ­شدن می­گذارند. این روند رو به پیچش به واسطۀ عنصرها و ابزارهایی صورت می­گیرد که در مسیر سلوک به سازۀ تصویرها افزوده شده است؛ عناصری چون شگردهای آمیغی یا صناعات کنایه ­محور. این مطالعه که به روش کمّی و آماری نوشته شده است، به بررسی آماری و مقایسه ­ای دو گروه از شگردهای ادبی منفرد و آمیغی در 500 بیت از شعر نُه شاعر زبان فارسی - از قرن ششم تا قرن هشتم - می­پردازد. نتیجۀ پژوهش نشانگر حضور و وفور شگردهای آمیغی در تصویرهای قرن ششم است. در قرن هفتم، شاعران چندان تمایلی به بهره­ گیری از شگردهای آمیغی و آفرینش تصویرهای پیچیده ندارند و تصویرها عمدتاً ساده­ اند، امّا در قرن هشتم شاهد باززایی و تداوم بهره­گیری از شگردهای آمیغی در آفرینش تصویرهاییم.

کلیدواژه‌ها

سبک شناسی؛ شگردهای ادبی منفرد؛ صناعات آمیغی

مراجع

اونان، مایکل. (1363). جبر خطّی. ترجمۀ علی‌اکبر محمّدی حسن‌آبادی. چاپ پنجم. تهران: نشر دانشگاهی.

تجربه‌کار، نصرت. (1350). سبک شعر در عصر قاجاریه. تهران: توس.

بهار، محمّدتقی. (1369). سبک‌شناسی یا تطور نثر فارسی. جلد اوّل. تهران: امیرکبیر.

تفتازانی هروی، سعدالدین مسعود. (1407 ق.). المطول فی شرح تخلیص المفتاح (افست از روی چاپ عثمانی 1330 ق.). کتابخانۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی. قم: ایران.

حافظ، شمس‌الدین محمّد. (1389). دیوان غزلیات. به کوشش خلیل خطیب رهبر. چاپ 49. انتشارات صفی‌علی‌ شاه.

حسن‌پور‌آلاشتی، حسین. (1384). طرز‌ تازه. تهران: سخن.

حسن‌پور‌آلاشتی، حسین. (1384). «معنی بیگانه در شعر صائب تبریزی». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. شمارۀ 196. صص 85 -70.

خاقانی، بدیل بن علی. (1389). دیوان. با مقدّمۀ استاد بدیع‌الزمان فروزانفر. به اهتمام جهانگیر منصور. تهران: نگاه.

خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن. (1302ق.). تلخیص المفتاح فی المعانی و البیان و البدیع. بیروت: طبع داغر.

خواجوی کرمانی. (1371). غزلیات خواجو. به کوشش حمید مظهری. چاپ دوّم. کرمان: خدمات فرهنگی.

سعدی. (1387). بوستان. تصحیح و ترجمۀ غلامحسین یوسفی. چاپ نهم. تهران: خوارزمی.

سکاکی، ابویعقوب یوسف. (1348 ق). مفتاح العلوم. بیروت: دارالکتب العلمیه.

سلمان ساوجی، سلمان بن محمّد. (1389). کلیات سلمان ساوجی. با مقدّمه و تصحیح عباسعلی وفایی. تهران: سخن.

شجیعی، پوران. (بی‌تا). سبک شعر پارسی در ادوار مختلف به سبک خراسانی. شیراز.

شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1371). شاعر آینه‌ها. چاپ سوّم. تهران: آگه.

شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا. (1387). صور خیال در شعر فارسی. چاپ دوازدهم. تهران: آگه.

شفیعیون، سعید. (1387). زلالی خوانساری و سبک هندی. تهران: سخن.

شمیسا، سیروس. (1383). بیان و معانی. چاپ هشتم. تهران: فردوسی.

شمیسا، سیروس. (1382). سبک‌شناسی شعر. چاپ ششم. تهران: فردوسی.

عصّار تبریزی. (1375). مهر و مشتری. ‌تصحیح دکتر رضا مصطفوی سبزواری. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

عطّار نیشابوری. (1388). مصیبت‌نامه. با مقدّمه، تصحیح و تعلیقاتِ محمّدرضا شفیعی کدکنی. چاپ دوّم. تهران: سخن.

عطّار نیشابوری. (1387). منطق‌الطیر. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات از محمّدرضا شفیعی کدکنی. چاپ سوّم. تهران: سخن.

فتوحی رودمعجنی، محمود. (1392). سبک‌شناسی: نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. چاپ دوم. تهران: سخن.

محجوب، محمّدجعفر. (1350). سبک خراسانی در شعر فارسی. تهران: دانش‌سرای عالی.

محمّدحسن، زکی. (1377). هنر ایران در روزگارِ اسلامی. ترجمۀ محمدابراهیم اقلیدی. تهران: صدای معاصر.

مولانا جلال‌الدّین، محمّد بن محمّد. (1385). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد ا. نیکلسون. چاپ سوم. تهران: هرمس.

میرصادقی، میمنت. (1376). واژه‌نامۀ هنر شاعری. چاپ دوم. تهران. کتاب مهناز.

نظامی گنجه‌ای. (1376). مخزن الاسرار. با تصحیح حسن وحید دستگردی. به کوشش دکتر سعید حمیدیان. تهران: قطره.

هیل، درک؛ گرابر، اولک. (1386). معماری و تزیینات اسلامی. ترجمۀ مهرداد وحدتی دانشمند. تهران: علمی ـ فرهنگی.

Cuddon, j. A. (1977). A Dictionary of Literary Terms. printed Hamadan: Fannavara