مسئله‌ای به نام شاطر عبّاس صبوحی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 50، شماره 3 - شماره پیاپی 198، آبان 1396، صفحه 33-50   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v50i3.70746

نویسنده

علیرضا فولادی^*

دانشگاه کاشان

چکیده

شاطر عباس صبوحی در میان شاعران دورة قاجاریه وضعیت خاصی دارد. از یک‌سو شهرت و محبوبیت او بین مردم تا امروز برقرار است و از سویی پژوهندگان، بیشتر شعرهای دیوان منتسب به این شاعر را ضمن مآخذ دیگر یافته‌اند و گاه تا مرز انکار واقعیت شاعری و حتی نفی وجود خارجی وی پیش رفته‌اند. مقالة حاضر می‌کوشد از رهگذر واکاوی‌ در اسناد‌، نشان دهد که آیا صبوحی شاعر بوده است یا نه و آیا در این انتساب‌های غیرصحیح نقش داشته است یا خیر. روش این مقاله، اسنادی-کتابخانه‌ای با رویکرد تحلیلی و تاریخی است. براین‌پایه، یک سند موثق از روزگار جوانی صبوحی به نام تذکرة شعرای معاصرین دارالایمان قم آورده‌ایم که هم دلایل شهرت و محبوبیت او را نشان داده است و هم شش غزل صحیح‌الانتساب وی را پیش روی ما نهاده است. در ادامه با واکاوی سه عامل احتمالی انتساب‌ شعرهای دیگر شاعران به صبوحی، یعنی ناشران اولیة دیوان او، دوستداران وی و شاعر، نتیجه گرفته شده است که عامل ناشران تحت تأثیر عامل دوستداران، نقش اصلی را دراین‌باره ایفا کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

"شعر فارسی"؛ "شعر دورة قاجاریه"؛ "شاطر عباس صبوحی"؛ "انتساب"

مراجع

افشار، ایرج. (1351). «کتابخانة سعید نفیسی و نسخه‎های خط او». مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. سال نوزدهم. شمارة 1 و 2. پیاپی 78. آبان. 25-38.

انتطاری، مصطفی قمی. (بی‌تا). غزلیات شاطر مصطفی قمی (انتظاری). به کوشش و اهتمام سید محمد باقر برقعی. چاپ دوم. قم: نوین.

حافط شیرازی، شمس‌الدین محمد. (1362). دیوان خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شیرازی قدس سره العزیز. به اهتمام محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی. چاپ چهارم. تهران: کتابفروشی زوار.

حائری، سید هادی. (1375). «شاطر عباس، یکی از عوام‌الناس و شاعری بااحساس؛ بخش اول». آشنا. سال پنجم. شماره 28. فروردین و اردیبهشت. 27-42.

حائری، سید هادی. (1375). «شاطر عباس، یکی از عوام‌الناس و شاعری بااحساس؛ بخش دوم». آشنا. سال پنجم. شماره 29. خرداد و تیر. 33-50.

حائری، سید هادی. (1375). «شاطر عباس، یکی از عوام‌الناس و شاعری بااحساس؛ بخش سوم». آشنا. سال پنجم. شماره 30. مرداد و شهریور. 10-21.

حائری، سید هادی. (1375). «شاطر عباس، یکی از عوام‌الناس و شاعری بااحساس؛ بخش چهارم». آشنا. سال پنجم. شماره 31. مهر و آبان. 57-73.

خیامپور، ع. (1372). فرهنگ سخنوران. جلد دوم. چاپ اول. تهران: طلایه.

ریاحی خویی، محمدامین. (1319). «شاطرعباس صبوحی». ارمغان. سال بیست و یکم. شماره 4. تیر. 155-157.

ریاحی خویی، محمدامین. (1320). «شاطرعباس صبوحی». ارمغان. سال بیست و دوم. شماره 2-3. اردیبهشت و خرداد. 114-116.

زرین‌کوب، عبدالحسین. (1378). نه شرقی نه غربی انسانی؛ مجموعه مقالات، تحقیقات، نقدها و نمایش‌واره‌ها. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.

زعیمی، فرامرز. (1333). «شاطری و شاعری؛ شاعری که از میان کلاه‌نمدی‌های جنوب شهر برخاست». پست تهران. شمارة 477. اول بهمن. 5.

سعادت نوری، اسماعیل. (1342). «حاج میرزا آقاسی-6». یغما. سال شانزدهم. شمارة 7. پیاپی 187. بهمن. 509-516.

سعدی، مصلح بن عبدالله. (1362). کلیات سعدی. به اهتمام محمدعلی فروغی. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.

سعیدی سیرجانی، علی‌اکبر. (1367). «قاری مفلس اصفهانی». نشر دانش. سال نهم. شماره 2. پیاپی 50. بهمن و اسفند. 93-96.

سمیعی، کیوان. (1324). «تسامحات ادبی؛ علل خلط اشعار، سبک شاعری شیخ بهائی، دوازده نفر خیالی تخلص، خیالی بخارایی، غزل خیالی بخارایی». یادگار. سال دوم. شمارة 2. پیاپی 12. مهر. 44-56.

سیدالحکماء لاریجانی، یحیی بن علی‌محمد. (1335-1338ق). جُنگ سیدالحکماء لاریجانی. نسخة خطی. قم: کتابخانة آیة الله العظمی مرعشی نجفی (ره). شمارة 13805.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1390). با چراغ و آینه؛ در جستجوی ریشه‌های تحول شعر معاصر ایران. چاپ سوم. تهران: سخن.

شمس گیلانی، حسن. (1327). تاریخ علماء و شعرای گیلان؛ مختصری از شرح حال رجال گیلان. چاپ اول. بی‌جا: کتابفروشی و چاپخانة دانش.

صفائی ملایری، ابراهیم. (1319). «شاطر عباس صبوحی». ارمغان. سال بیست و یکم. شماره 2-3. اردیبهشت و خرداد. 201-205.

صبوحی، عباس. (1306). جزوة اول از غزلیات مرحوم شاطر عباس صبوحی رحمة‎ الله علیه. چاپ اول [سنگی]. طهران: کتابخانة حسن آقای گودرزی ستوده و کتابخانة میرزا اسدالله شهشهانی.

صبوحی، عباس. (1307). جزوة سوم از غزلیات مرحوم شاطر عباس صبوحی رحمة‎ الله علیه. چاپ اول [سنگی]. طهران: کتابخانة حسن آقای گودرزی ستوده و کتابخانة میرزا اسدالله شهشهانی.

صبوحی، عباس. (1314). غزلیات مرحوم شاطر عباس صبوحی رحمة‎ الله علیه. چاپ چهارم [سنگی]. طهران: کتابخانة حسن آقای گودرزی ستوده و کتابخانة میرزا اسدالله شهشهانی.

صبوحی، عباس. (1317). غزلیات شاطر عباس صبوحی رحمه‎ الله علیه. با تجدید نظر آقای عبرت. چاپ پنجم. طهران: حسن آقا گودرزی ستوده و میرزا اسدالله شهشهانی.

صبوحی، عباس. (بی‌تا). دیوان و غزلیات شاطر عباس صبوحی. تهران: کتابفروشی محمدحسن علمی.

صبوحی، عباس. (بی‌تا). دیوان غزلیات شاطر عباس ملقب به صبوحی. چاپ اول. مشهد: کتابفروشی رحمانیان [تا چاپ سوم پیش رفته است].

صبوحی، عباس. (1362). دیوان شاطر عبّاس صبوحی. به کوشش احمد کرمی. چاپ اول. تهران: نشریات ما [چاپ‌های بعدی: منوچهری، 1370؛ پیشاهنگ سخن، 1384].

صبوحی، عباس. (بی‎تا). جُنگ اشعار شاطر عباس صبوحی و سرگذشت آذری و...، نسخه خطی، تهران: کتابخانة دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شمارة 11-د.

صبوحی قمی، عباس. (1362). دیوان شاطر عبّاس صبوحی قمی. به کوشش حسن گل‌محمدی. چاپ اول. تهران: پاسارگاد.

صبوحی قمی، عباس. (1368). تحقیق در بارۀ زندگانی، احوال، اعمال، افکار، آثار و دیوان کامل اشعار شاطر عبّاس صبوحی قمی. به تحقیق و اهتمام حسن گل‌محمدی (فریاد). تهران: نسل دانش.

صبوحی قمی، عباس. (1391). دیوان کامل اشعار شاطر عبّاس صبوحی قمی. به تحقیق و اهتمام حسن گل‌محمدی (فریاد). چاپ اول. تهران: علم.

طاهری شهاب، سید محمد. (1342). «دیوان شاطر عباس صبوحی قمی با شرح حال و آثار شاعر». سالنامة کشور ایران. مؤلف و مسئول: محمدرضا میرزازمانی. سال هیجدهم. 278-305.

الطهرانی، آقابزرگ. (1403ق/1983م). الذریعه الی تصانیف الشیعه. الطبعه الثالثه. بیروت: دارالاضواء.

فایز دشتستانی و صبوحی، عباس. (1380). دوبیتی‌های فایز دشتستانی همراه با غزلیات شاطر عباس صبوحی. تهیه و تنطیم: مسعود منتظری. مقدمه: محمد صمصامی. چاپ اول. تهران: نقش جهان.

فیض، علی‌اکبر. (1393). تذکرة شعرای معاصرین دارالایمان قم: مقدمه و تصحیح: دکتر علیرضا فولادی. تعلیقات و فهارس: رقیه فراهانی. چاپ اول. قم: نور مطاف.

[قدس، حسین]. (1304). «غزلیات شاطر عباس». ندای قدس. شمارة 1. مهر. 78.

[قدس، حسین]. (1304). «از غزلیات شاطر عباس (صبوحی)». ندای قدس. شمارة 2. آبان. 157.

[قدس، حسین]. (1304). «شاطر عباس». ندای قدس. شمارة 3. آذر. 247-251.

[قدس، حسین]. (1304). «از غزلیات شاطر عباس». ندای قدس. شمارة 5. بهمن. 78.

[قدس، حسین]. (1304). «از غزلیات شاطر عباس». ندای قدس. شمارة 6. اسفند. 538.

[قدس، حسین]. (1305). «از اشعار شاطر عباس (صبوحی)». ندای قدس. شمارة 7. مهر. 619-620.

[قدس، حسین]. (1305). «غزلیات شاطر عباس [و] از رباعیات صبوحی». ندای قدس. شمارة 8 و 9. آذر. 760-761.

قمی، حسین بن محمدحسن. (1391). تحفه الفاطمیّین فی ذکر احوال قم و القمیّین. تحقیق: محمدحسین درایتی. با اشراف: سید محمود مرعشی نجفی. چاپ اول. قم: نور مطاف.

کفاش خراسانی و دیگران. (1363). چهار دیوان؛ کفاش خراسانی، شاطر عبّاس صبوحی، زرگر اصفهانی، فایز دشتستانی. نوشته و تحقیق تیمور گورگین. چاپ اول. تهران: کتاب فرزان.

کفاش خراسانی و صبوحی، عباس. (1365). دیوان اشعار کفاش خراسانی و شاطر عبّاس صبوحی. گردآورنده: فؤاد صبوری. چاپ اول. تهران: پیری [چاپ دوم: 1367؛ چاپ سوم: 1368؛ چاپ چهارم: 1370؛ چاپ پنجم: 1373؛ چاپ ششم: 1387].

محتشم کاشانی. (1370). دیوان مولانا محتشم کاشانی. به کوشش مهرعلی گرگانی. زندگی‌نامه از: دکتر سید حسن سادات ناصری. چاپ سوم (اول ناشر). تهران: کتابخانة سنائی.

مشار، خانبابا. (1340). مؤلفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون. بی‎چا. بی‌جا. بی‌نا.

معلم حبیب‌آبادی، محمدعلی. (1364). مکارم الآثار. جلد پنجم. چاپ اول. اصفهان. نفائس مخطوطات اصفهان.

نصیری، محمدرضا و دیگران. (1384). اثرآفرینان؛ زندگینامة نام‌آوران ایران از آغاز تا سال 1300 هجری شمسی. چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران.