نگاهی انتقادی به ترجمه احوال مولانا جلال الدین بلخی در منابع متقدم و متأخر

جُستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 50، شماره 3 - شماره پیاپی 198، آبان 1396، صفحه 51-72   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v50i3.68785

نویسنده

امیر سلطان محمدی^*

دانشگاه اصفهان

چکیده

ترجمة احوال مولانا برخلاف آنچه در ابتدا به نظر می­رسد، بی­ابهام نیست و اختلافاتی در بسیاری از برهه­های زندگی او مشهود است. در ترجمه احوال مولانا از اوضاع پدرش، مولدش (زمان و مکان تولدش)، زمان آشنایی­اش با شمس و نحوة آمدوشد شمس و سرانجامِ شمس، مطالب ضدونقیضی وجود دارد. یکی از علل این مطالب ضدونقیض تحقیقات مستشرقین و گاه پژوهش­گران ترک مثل گولپینارلی و دیگری کتاب­های افسانه­پردازی چون رسالة سپهسالار و مناقب­العارفین و اعتماد محققین متأخر به این منابع است. توجه به منابع موثق­تری چون معارف، آثار مولانا و ابتدانامه و نگاه انتقادی به منابعی چون رسالة سپهسالار و مناقب­العارفین مشخص می­کند، حتی تاریخ تولد مولانا که تقریباً اکثر محققان در مورد آن اتفاق‌نظر دارند، مجعول به نظر می­رسد؛ همچنین است برخی از موارد دیگر مثل محل ولادت مولانا که در «بلخ» اتفاق افتاده است و برخی آن را به‌اشتباه «وخش» ذکر کرده­اند. در مورد شمس نیز منابعی که او را مقتول می­دانند، با دلایلی که خواهد آمد، مسلماً به کژ راهه رفته­اند. همچنین پدر مولانا آنسان که مشهور است، خطیبی شهره و واعظی محسود فخر رازی و سلطان­محمد نبوده و اینها نیز از مجعولات مولویه است.

کلیدواژه‌ها

زادروز و زادگاه مولانا؛ بهاء ولد؛ شمس

مراجع

افلاکی، احمد. (1362). مناقب‌العارفین. ج1و2. تصحیح تحسین یازیچی. تهران: دنیای کتاب.

اقبال، افضل. (1375). زندگی و آثار مولانا جلال الدّین رومی. ترجمه حسن افشار. تهران: مرکز.

انجوی شیرازی، ابوالقاسم. (1364). مکتب شمس. تهران: علم.

بهاء‌الدّین، سلطان‌ولد. (بی‌تا). مثنوی ولدی. تصحیح علامه همایی. تهران: اقبال.

بهاء‌ولد، محمّدبن حسین. (1332). معارف. ج1. به اهتمام فروزانفر. تهران: طهوری.

بهاء‌ولد، محمّدبن حسین (1338). معارف. ج 2. به اهتمام بدیع‌الزّمان فروزانفر. تهران: طهوری.

تجدّد، نهال. (1376). عارف جان سوخته. ترجمه مهستی بحرینی. تهران: نیلوفر.

تدین، عطاالله. (1376). ارغنون عشق. تهران: تهران.

تدین، عطاالله. (1372). مولانا و طوفان شمس. تهران: تهران.

ثقفی، زلیخا. (1385). تجلّی زن در آثار مولانا. تهران: ترفند.

جامی، نورالدّین عبدالرّحمن. (1370). نفحات الانس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطّلاعات.

حافظ، شمس‌الدّین محمّد. (1383). دیوان حافظ شیرازی. تصحیح قزوینی شرح خطیب رهبر. تهران: صفی علیشاه.

دین لوئیس، فرانکلین. (1385). مولانا. ترجمه حسن لاهوتی. تهران: نامک.

ریاحی، محمّد امین. (1337). «منار شمس در خوی». مجله یغما. شماره 11. صص 11-6.

ریاحی، محمّد امین. (1387). مجموعه مقالات بزرگداشت شمس. به همّت وحیدآخرت‌دوست. تهران: انجمن آثار و مفاخر ملّی

ریاحی، محمّد امین (1338). «عشق مجدالدین بغدادی» مجله یغما، شماره 129، صص 33-27.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1374). پلّه پلّه تا ملاقات خدا. چاپ هشتم. تهران: علمی.

سبحانی، توفیق. (1384). زندگی‌نامه جلال‌الدّین بلخی. تهران: قطره.

سپهسالار، فریدون. (1385). رساله سپهسالار. تصحیح محمّد افشین وفایی. تهران: سخن.

ستّاری، جلال. (1384). عشق‌نوازی‌های مولانا. تهران: مرکز.

سمرقندی، دولتشاه. (1382). تذکرة‌الشّعرا. ج 2. تصحیح ادوارد براون. تهران: اساطیر.

شبلی نعمانی، محمد. (1382). زندگی‌نامه مولانا. ترجمه توفیق سبحانی. تهران: علم.

شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1387). گزیدة غزلیّات شمس. ج 1. تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1383). نقش ایدئولوژیک نسخه‌بدل‌ها، نامه بهارستان سال پنجم شماره اول صص100-93.

شمس الدّین تبریزی، ملک‌داد. (1356). مقالات شمس. تصحیح محمّد علی موحّد. تهران: دانشگاه صنعتی شریف.

شیمل، آنه ماری. (1367). شکوه شمس. ترجمه حسن لاهوتی. تهران: علمی و فرهنگی.

شیمل، آنه ماری. (1378). من بادم و تو آتش. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

صاحب ز‌مانی، ناصرالدّین. (1351). خط سوم. تهران: عطایی.

صفا، ذبیح‌الله. (1355). تاریخ ادبیات ایران. جلد دوم. تهران: امیرکبیر.

فتوحی، محمود و افشین وفایی، محمد. (1391). «تحلیل انتقادی زندگی‌نامه‌های مولانا». مجله بخارا. سال پانزدهم شماره 90-89، مهر و دی ماه صص 52-29.

فروزانفر، بدیع‌الزّمان. (1361). زندگی‌نامه مولانا. چاپ دوم. تهران: زوّار.

گولپینارلی، عبدالباقی. (1363). زندگی‌نامه مولانا. ترجمه توفیق سبحانی. تهران: مؤسّسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

گولپینارلی، عبدالباقی. (1364). مولانا بعد از مولویه. ترجمه توفیق سبحانی. تهران: کیهان.

مایر، فریتس. (1382). بهاءولد ترجمه مهرآفاق بابیوردی. تهران: سروش.

مستوفی، حمدالله. (1339) تاریخ گزیده. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.

منشی، نصرالله. (1361). کلیله‌ودمنه. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی. تهران: دانشگاه تهران.

موحّد، محمّد علی. (1375). شمس تبریزی. چاپ دوم. تهران: طرح نو.

موحّد، محمّد علی (1387). باغ سبز. تهران : کارنامه.

مولانا جلال‌الدّین. (1387). فیه‌مافیه. تصحیح بدیع الزّمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.

مولانا جلال‌الدّین (1363). کلیات شمس. ج 1. تصحیح بدیع الزّمان فروزانفر تهران: امیرکبیر.

مولانا جلال‌الدّین( 1363). کلیات شمس. ج 4. تصحیح بدیع الزّمان فروزانفر. تهران: امیرکبیر.

مولانا جلال‌الدّین( 1387). کلیات شمس تبریزی. ج 2و1. تصحیح بدیع الزّمان فروزانفر. تهران: نگاه.

میرزا لو، کریم. (1379). مولانا و فراق شمس. تهران: امید فردا.

مینوی، مجتبی. (1353). «لزوم اهتمام در چاپ آثار مولانا». راهنمای کتاب. شماره 10. سال هفدهم. صص 692-681.

نجم‌رازی، عبدالله بن محمد. (1365). مرصادالعباد. به اهتمام و تصحیح محمّد امین ریاحی. چاپ دوم. تهران: شرکت علمی و فرهنگی وزارت آموزش عالی.

نوریان، سیّد مهدی، (1390)«زادروز مولانا» پژوهشنامه ادب حماسی. دوره 7، شماره 12: صص319-312.

ووستفلد فردینانند. ماهلر ادوارد. (1360). تقویم تطبیقی هزار و پانصد ساله هجری قمری و میلادی، با مقدمه دکتر حکیم‌الدین قریشی. فرهنگ‌سرای نیاوران : تهران.

Alger. h: (1989) : baha-aldin Mohamad valad. in encyclopaedia Iranica. volume 3. Edited by ehsan yarshater. Routledeg and Kegan paul : London and new york