دربارة دو واژة کمیاب شاهنامه (یادگار، سِند)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 15، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 200، اردیبهشت 1397، صفحه 259-270   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v51i1.80531

نویسنده

اکبر نحوی^*

دانشگاه شیراز

چکیده

باآنکه طی چند دهۀ اخیر در شرح دشواری‌ها و رفع مبهمات لغوی شاهنامه کوشش‌هایی شده است، هنوز کم نیستند بیت‌هایی که مبهم‌اند و یا واژه‌ها و ترکیباتی که معنای دقیق آنها روشن نیست؛ از آن جمله است واژۀ «یادگار» که در بیتی از شاهنامه کاربردی خاص دارد و «سِند» که دست کم سه بار در شاهنامه استعمال شده و به نظر نمی‌آید که فردوسی در همۀ موارد از این واژه همان معنایی را می‌خواسته که در فرهنگ‌ها ضبط شده است. در این جستار، یادگار را به کمک دو متن کهنسال عربی که در آنها به صورت ایاذکار/ ایادکار به کار رفته است وارسی کرده و نتیجه گرفته‌ایم که این واژه در آن بیت به معنی طومار است و چنانکه یکی از پژوهندگان نیز یادآور شده در یکی از گویش‌های محلی فارس به همین معنی رواج داشته است. سِند نیز در بیت مورد سخن به معنی شخصی است که نسبش را به کسی بازخوانند ولی از نسل او نباشد (فرزند خوانده/ پسرخوانده) و به این معنی در یکی از ترجمه‌های قدیم قرآن به کار رفته است.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ واژه های شاهنامه؛ یادگار؛ یازگار؛ سند

مراجع

ابن حوقل. (1345). صورة الارض. ترجمۀجعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

ابن حوقل. (1872). المسالک و الممالک. تصحیح دوخویه. لیدن.

ابن حوقل. (1992). صورة الارض. بیروت: دارمکتبه الحیاة.

اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1373). مسالک و ممالک. ترجمة محمد بن اسعد بن عبدالله تستری. به کوشش ایرج افشار. تهران: موقوفات افشار.

اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. (1368). مسالک و ممالک. ترجمة فارسی قرن پنجم/ ششم هجری. به تصحیح ایرج افشار. تهران : علمی و فرهنگی.

اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. (1839). کتاب الاقالیم. به کوشش مولر. چاپ عکسی، گوتا.

اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. (1927). المسالک و الممالک. به تصحیح دوخویه. لیدن.

امید سالار، محمود. (1389). سی و دو مقاله در نقد و تصحیح متون ادبی. تهران: موقوفات افشار.

اینوسترانتسف، کنستانتین. (1351). تحقیقاتی دربارة ساسانیان. ترجمة کاظم کاظم‌زاده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

آیدنلو، سجاد. (1386). «واژه‌ای فراموش شده از شاهنامه در فرهنگ‌ها». مجلة فرهنگ‌نویسی. شمارة 1. صفحه‌های 280-285.

بخاری، محمدبن محمد. (1365). المستخلص فی ترجمان القرآن. به تصحیح محمد علوی مقدم و رضا اشرف‌زاده. تهران : مرکز نشر فرهنگی رجاء.

برهان تبریزی. (1361). برهان قاطع. تصحیح محمد معین. تهران: امیر کبیر.

تاج الاسامی. (1367). تصحیح علی اوسط ابراهیمی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

تراجم الاعاجم. (1366). به کوشش مسعود قاسمی و محمود مدبری. تهران: انتشارات اطلاعات.

ترجمة قرآن موزة پارس. (1355). به کوشش علی رواقی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

تفلیسی، حبیش. (1350). قانون ادب. به اهتمام غلام‌رضا طاهر. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

جباره ناصرو، عظیم. (1394). «یازگار یا یادگار، واژه‌ای بحث‌انگیز در شاهنامه» مجلة فرهنگ‌نویسی. شماره 10. صفحه‌های 139-146.

خالقی مطلق، جلال، امیدسالار، محمود. (1393)، یادداشت‌های شاهنامه. بخش دوم و سوم. تهران : مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

خطیبی، ابوالفضل. (1386). «یازگار یا یادگار» مجلة فرهنگ‌نویسی. شمارة 1، صفحه‌های 286-290.

دهار، قاضی خان بدر محمد. (1349). دستور الاخوان. تصحیح سعید نجفی اسداللهی. تهران : بنیاد فرهنگ ایران.

رواقی، علی. (1381). ذیل فرهنگ‌های فارسی. تهران: هرمس.

سجزی، محمود بن عمر. (1364). مهذب الاسماء. تصحیح محمدحسین مصطفوی. تهران: علمی و فرهنگی.

صادقی، علی‌اشرف. (1386). «دربارة یازگار». مجلة فرهنگ‌نویسی. شمارة 1، صفحه‌های 286-289.

صفی‌پوری، عبدالرحیم. (بی‌تا). منتهی الارب فی لغة العرب. تهران : کتابخانة سنایی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به تصحیح جلال خالقی مطلق و همکاران. تهران: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران : سخن.

فردوسی، ابوالقاسم. (1970). شاهنامه. تصحیح رستم علی‌یف. مسکو.

کرمینی، علی بن محمد. (1363). تکملة الاصناف. چاپ عکسی. اسلام آباد، پاکستان: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

لسان التنزیل. (1362). به اهتمام مهدی محقق تهران : علمی و فرهنگی.

محمدی، محمد. (ص 1356). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام. تهران: دانشگاه تهران.

مسعودی، ابوالحسن علی. (1365). التنبیه و الاشراف. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران : علمی و فرهنگی.

میدانی، ابوالفتح احمد. (1345). السامی فی الاسامی. چاپ عکسی. تهران : بنیاد فرهنگ ایران.

نغزگوی کهن، مهرداد. (1386). «یازگار و یادگار و انشقاق اولیه». مجلة فرهنگ‌نویسی. شمارة 2، صفحه‌های 222 -226.