عدم امکان فهم از دیدگاه میرزای قمی و گادامر (مطالعۀ تطبیقی)

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 124، خرداد 1400، صفحه 158-141   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i2.81588

نویسندگان

محمدحسین مختاری¹؛ حسین فولادی دارابی^{* 2}؛ مجتبی رستمی کیا³

¹دانشیار مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

²دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی تهران

³دانشجوی دکتری مدرسی معارف دانشگاه معارف اسلامی قم

چکیده

سمت‌وسوی مطالعات تفسیری و زبان‌شناختی در عصر حاضر و به‌خصوص پس از چرخش زبان‌شناختی، با سنت گذشتۀ زبان‌شناسی در دانش‌های همگن همچون اصول فقه و هرمنوتیک کلاسیک، تفاوت‌هایی پیدا کرده است. در این مقاله با نگاه تطبیقی، مسئلۀ «عدم امکان معرفت» به متون مقدس در دانش هرمنوتیک فلسفی (از زاویۀ دید گادامر) و علم اصول (از زاویۀ دید میرزای قمی) با تأکید بر مسئلۀ انسداد باب علم و معرفت بررسی شده است. در علم اصول با زوایۀ دید پیش‌گفته، با تأکید بر «قطع به خطابات قرآن برای صورت حضور در زمان نزول»، «عدم شباهت قرآن به نوشتارهای بشری»، «عدم تکلیف به مالایطاق»، «دور و قوس ظنون» و «تعین معنای مراد، نه تعین ظواهر کتاب» امکان علم و معرفت به قرآن را  مورد شبهه قرار داده‌اند؛ از سوی دیگر در دانش هرمنوتیک فلسفی با ارائۀ دلایلی همچون «دخالت پیش‌فرض‌ها»، «فاصلۀ زمانی دازاین»، «فهم مؤلف متن»، «بازسازی گذشته و تجربۀ هرمنوتیکی»، «دور هرمنوتیکی و امتزاج افق‌ها»، «اصل اطلاق» و «جدانبودن فهم از زبان» به گونۀ دیگری امکان معرفت را رد کرده‌اند. این مقاله کوشیده است در نگاهی سیستمی و نظام‌شناسانه، مبانی و علل این انکار را در سه حیطۀ «معناشناختی»، «عقلی‌فلسفی (هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی، روش‌شناختی)» و «تاریخی و زمینه‌شناختی» داوری و ارزیابی کند.

کلیدواژه‌ها

امکان معرفت؛ انسداد باب علم؛ انسداد باب علمی؛ هرمنوتیک؛ اصول فقه؛ مقصودین بالإفهام

مراجع

قرآن کریم

ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد، الاحکام فى اصول‏الاحکام، بیروت: دار الآفاق الجدیدة، ۱۴۰۳ق.

استیور، دن، فلسفۀ زبان دینی، ترجمۀ ابوالفضل ساجدی، چاپ اول، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1384.

انصارى، مرتضى‌بن‌محمدامین، فرائد الأصول، چاپ پنجم، قم: النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین قم‏‏، 1416ق.

بحرانى، یوسف‌بن‌احمد، الدرر النجفیة من الملتقطات الیوسفیة‌، چاپ اول، بیروت: دار المصطفى لإحیاء التراث‌، 1423ق.

بهبهانی، محمدباقرمحمدبن‌اکمل، الفوائد الحائریه، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق.

پالمر، ریچارد، علم هرمنوتیک، ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی، چاپ چهارم، تهران: بی‌نا، 1387.

توران، امداد، تاریخمندی فهم در هرمنوتیک گادامر جستاری در حقیقت و روش، چاپ دوم، تهران: بصیرت، 1394.

حائری اصفهانی، محمدحسین‌بن‌عبدالرحیم، الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه، چاپ اول، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه، 1404ق.

ربانی گلپایگانی، علی، هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم: مرکز مدیریت حوزۀ علمیۀ قم، ۱۳۸۳.

شاطبی، ابراهیم‌بن‌موسی، الموافقات، به‌تحقیق مشهوربن‌حسن‌آل سلمان، ریاض: دار ابن عفان، بی‌تا.

حر عاملى، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، چاپ اول، قم: مؤسسة آل البیت، 1409ق.

طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1417ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، الالفین فی امامة امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب، چاپ سوم، بیروت:‌ اعلمی، 1402ق.

غزالی، محمدبن‌محمد، المستصفى، به‌تحقیق محمدعبدالسلام عبدالشافی، چاپ اول، بی‌جا: دار الکتب العلمیة، 1413ق.

فولادی دارابی، حسین، هرمنوتیک و انسداد باب علم، چاپ اول، قم: مطبوعات دینی، 1397.

لسانی فشارکی، محمدعلی، شرح فشرده‌ای بر مقدمۀ المیزان، تهران: نهضت زنان مسلمان، 1360.

مجتهد شبستری، محمد، هرمنوتیک کتاب و سنت، چاپ دوم، تهران: طرح نو، 1375.

مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ‌نامۀ اصول فقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، ۱۳۸۹.

میرزاى قمى، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن، قوانین المحکمه فی الأصول، چاپ اول، قم: احیاء الکتب الاسلامی، 1430ق.

نائینی، محمدحسین، فواند الاصول، چاپ اول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، 1376.

واعظی، احمد، «چیستی هرمنوتیک»، فصلنامۀ ذهن، دورۀ1، شمارۀ3، زمستان1379، صص115تا 149.

واعظی، احمد ، درآمدی بر هرمنوتیک، چاپ اول، بی‌جا: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1380.

واینسهایمر، جوئل، هرمنوتیک فلسفی و نظریۀ ادبی، ترجمۀ مسعود علیا، تهران: ققنوس، 1381.

هایدگر، مارتین، هستی و زمان، ترجمۀ سیاوش جمادی، تهران: ققنوس، 1386.

1. Bultmann,Rudolf  .” Is Presupositionless Exegesis Possible? in Existence and faith, ed, Schbert M Ogden. P 289-96. (1957)