درآمدی بر ادلۀ موافقان مفهوم شرط در پرتو انحصار علیت

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 53، شماره 2 - شماره پیاپی 125، مرداد 1400، صفحه 170-147   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i2.84081

نویسندگان

ابوالقاسم ولی زاده^{* 1}؛ محمدمهدی ولی زاده²

¹استادیار دانشگاه ارومیه

²دانش پژوه سطح چهار فقه و اصول حوزه علمیه قم و دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه معارف اسلامی

چکیده

یکی از مفاهیم مخالف، مفهوم شرط است که جایگاه ویژه‌ای در میان مباحث الفاظ علم اصول دارد و به‌سبب اهمیت و فراوانی نسبت به دیگر مفاهیم، همواره موضوع گفت‌وگو میان دانشیان علم اصول بوده است. در پژوهش پیش‌رو، ظهور قضیۀ شرطیه در مفهوم، به‌روش توصیفی‌انتقادی بررسی شده است.
در این تحقیق پس از تبیین محل نزاع، ضمن بازخوانی بی‌سابقۀ ادله و شواهد موافقان مفهوم شرط با محوریت مدارس مشهور اصولی و اختصاص‌دادن بحث به‌ «انحصار علیت» که پرطرفدارترین راه‌ برای اثبات مفهوم شرط است، حدود ده وجه ذکر شده است. پس از دسته‌بندی نو و ضابطه‌مندسازی ادله و نقد آن‌ها، اکثر ادله مخدوش شمرده شده‌اند. آنگاه تمسک به اطلاق جزا که متقن و مصون از اشکالات ادلۀ دیگر است، به‌عنوان راهی نو برای اثبات انحصار علت از یکی از اصولیان با تقریبی از سوی نگارنده ارائه شده است. این کارآمدترین راه برای اثبات مفهوم به نظر می‌رسد و طبق آن، مفهوم شرطِ مصطلح ثابت می‌شود.

کلیدواژه‌ها

مفهوم شرط؛ انتفای سنخ حکم؛ ادلۀ مفهوم شرط؛ مفهوم مخالف؛ انحصار علت؛ اطلاق شرط

مراجع

قرآن کریم

ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد، الإحکامفیاصولالأحکام، چاپ اول، قاهره: دارالحدیث، 1419ق.

اصفهانی، محمدتقی، هدایةالمسترشدین، چاپ اول، قم: اسلامی، 1429ق.

اصفهانی، محمدحسین، نهایةالدرایة، چاپ اول، قم: آل البیت، 1414ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، مطارح الانظار، چاپ دوم، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1383.

آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین، کفایة الاصول، چاپ دوم، قم: اسلامی، 1413ق.

آمدی، علی‌بن‌محمد، الإحکام فی اصول الأحکام، چاپ اول، ریاض: دارالصمیعی، 1424ق.

باجی، سلیمان‌بن‌خلف، إحکام الفصول فی احکام الاصول، چاپ دوم، بیروت: دارالغرب الاسلامی، 1415ق.

باقلانی، محمدبن‌طیب، التقریب و الارشاد، چاپ اول، بیروت: الرسالة، 1408ق.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، چاپ اول، قم: اسلامی، 1405ق.

بهبهانی، محمدباقربن‌محمداکمل، الفوائدالحائریة، چاپ دوم، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1424ق.

تبریزی جواد، دروس فی مسائل علم الاصول، چاپ اول، قم: دارالصدیقة الشهیدة، 1429ق.

تبریزی جواد ، درس خارج اصول، جلسۀ316 و 317، نرم افزار نور، مجموعۀ آثار آیت‌الله تبریزی، قم: مؤسسۀ تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

حائری اصفهانی، محمدحسین، الفصولالغرویة، چاپ اول، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیة، 1404ق.

حائری، عبدالکریم، دررالفوائد، به‌تقریر محمد فشارکی، چاپ پنجم، قم: اسلامی، 1408ق.

حرعاملی، محمدبن‌حسن، الفوائد الطوسیة، چاپ اول، قم: چاپخانۀ علمی، 1403ق.

حرعاملی، محمدبن‌حسن ، وسائل الشیعة، چاپ اول، قم: آل البیت، 1409ق.

حسینی شیرازی، محمدحسن، تقریرات المجدد الشیرازی، به‌تقریر علی روزدری، چاپ اول، قم: آل البیت، 1414ق.

خمینی، روح‌الله، تنقیحالاصول، به‌تقریر حسین تقوی اشتهاردی، چاپ اول، تهران: مؤسسۀ نشر و تنظیم آثار امام خمینی، 1418ق.

خمینی، روح الله ، مناهجالوصول، چاپ اول، قم: مؤسسۀ نشر آثار امام خمینی، 1415ق.

خویی ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، به‌تقریر فیاض، چاپ اول، قم: اسلامی، 1421ق.

خویی ابوالقاسم ، مصباح الاصول، به‌تقریر واعظ بهسودی، چاپ اول، قم: داوری، 1422ق.

دانش‌فر، مجید، «تقریبی جدید از مفهوم شرط»، لوح پژوهشی ذکری، ش50، قم: مدرسۀ فقهی امام محمدباقر(ع)، سایت https://fa.mfeb.ir، صص1 تا 5، بی‌تا.

روحانی، محمدحسین، منتقی الاصول، به تقریر عبدالصاحب حکیم، چاپ اول، قم: دفتر آیت‌الله روحانی، 1413ق.

شبر، عبدالله، الاصول الاصلیة و القواعد الشرعیة، چاپ اول، قم: مکتبة المفید، 1404ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، تمهید القواعد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1416ق.

شهیدی‌پور، محمدتقی، أبحاث اصولیة، سایت http://www.shahidipoor.ir.

صاحب‌ معالم، حسن‌‌بن‌زین‌الدین‌، معالم الاصول، چاپ دوازدهم، قم: اسلامی، 1417ق.

صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، به‌تقریر هاشمی شاهرودی، چاپ سوم، قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی، 1417ق.

صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول، ج3، چاپ دوم، قم: مرکز بحث و دروس تخصصی شهید صدر، 1424ق.

صدرالشریعه ثانی، عبیدالله‌بن‌مسعود، التوضیح فی حل غوامض التنقیح، قاهره: صبیح، 1377ق.

طباطبایی بروجردی، محمدحسین، نهایةالاصول، به‌تقریر حسینعلی منتظری، چاپ اول، تهران: تفکر، 1415ق.

طباطبایی، محمدبن‌علی، مفاتیحالاصول، چاپ اول، قم: آل البیت، 1296ق.

طباطبایی، محمدحسین، حاشیة الکفایة، چاپ اول، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، بی‌تا.

طباطبایی، محمدحسین ، نهایة الحکمة، چاپ هفدهم، قم: اسلامی، 1424ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیبالأحکام، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.

عراقی ضیاءالدین، مقالاتالاصول، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1414ق.

عراقی ضیاءالدین ، نهایةالافکار، به‌تقریر محمدتقی بروجردی، چاپ اول، قم: اسلامی، 1405ق.

علم الهدی، علی‌بن‌حسین، الذریعه الی اصول الشریعة،به‌تحقیق ابوالقاسم گرجی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران، 1376.

غزالی، محمدبن‌محمد، المستصفی من علم الاصول، چاپ اول، بیروت: مؤسسۀ الرسالة، 1407ق.

فاضل لنکرانی، محمدجواد، درس خارج اصول، جلسۀ7تا10، تاریخ 28/6/84 تا 3/7/84، سایت http://fazellankarani.com.

قوچانی، علی، تعلیقة القوچانی علی کفایة الاصول، چاپ اول، قم: بی نا، 1430ق.

قمی، علی‌بن‌ابراهیم، تفسیر القمی، به‌تقریر موسوی جزائری، چاپ سوم، قم: دارالکتاب، 1404ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران: اسلامی، 1407ق.

مددی، سیدمحمود، درس خارج اصول، جلسۀ62تا69، تاریخ 29/10/94 تا 10/11/94، به‌تقریر احسان جمشیدی، سایت https://fa.mfeb.ir/taqrir_cat/mg1/.

مروی، جواد، درس خارج اصول، جلسۀ94تا96، تاریخ 6/2/95 تا 8/2/95، سایت http://ostadmarvi.ir/ .

مشکینی، ابوالحسن، حاشیةالکفایة، چاپ اول، قم: لقمان، 1413ق.

مصباح، محمدتقی، آموزشفلسفه، چاپ چهارم، قم: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1370.

میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن، قوانین الاصول، چاپ اول، بیروت: دارالمرتضی، 1430ق.

نایینی، محمدحسین، اجودالتقریرات، به‌تقریر ابوالقاسم خویی، چاپ اول، لبنان: عرفان، 1352ق.

نایینی، محمدحسین ، فوائدالاصول، به‌تقریر محمدعلی کاظمی، چاپ اول، قم: اسلامی، 1376.

نراقی، احمد، مناهجالاحکام(مخطوط)، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، بی‌تا.

نسفی، عبدالله‌بن‌احمد، کشف الأسرار فی شرح المنار، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1406ق.

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، درس خارج اصول، جلسۀ533تا548، تاریخ 16/1/94 تا 20/2/94، سایت http://www.hashemishahroudi.org.