بررسی حقوق دارندگان سگ‌های تزئینی از نگاه فقه امامیه و حقوق ایران با تأکید بر رویۀ قضایی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 5، دوره 53، شماره 3 - شماره پیاپی 126، مهر 1400، صفحه 105-87   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i3.84231

نویسندگان

مهدیه لطیف زاده¹؛ حمید افکار^{* 1}؛ عبدالله خدابخشی شلمزاری²

¹دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

توجه به تغییرات زمانی، مکانی و شرایط متعارف تدریجی هر جامعه امری ضروری است. یکی از مباحث مطرح‌شده در فقه امامیه، مالیت‌نداشتن اعیان نجس است که عرف جامعه نیز در گذشته بر این امر، مهر تأیید نهاده بود. باتوجه‌به تغییرات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، این نظر همانند سابق به قوت خود باقی نیست و در برخی مصادیق علاوه بر تغییر نگرش غالب اجتماعی، نظر فقها نیز دربارۀ مالیت این اعیان تغییر یافته است. راجع به سگ‌های تزئینی که ازجمله اعیان نجس است، باید گفت: باتوجه‌به تغییرات اجتماعی، مالیت عرفی آن‌ها ثابت است، اما همچنان قید منفعت حلال (مشروع) برای آن‌ها متصور نیست و این امر موجب رویکردهای متفاوتِ حمایتی و غیرحمایتی نسبت به حقوق دارندگان سگ‌های تزیینی شده و زمینۀ صدور آرای اختلافی در رویۀ قضایی را نیز فراهم کرده است. به نظر می‌رسد باتوجه‌به مالیت عرفی این اعیان که از نگاه حقوق و برخی منابع فقهی تأییدشدنی است و نیز حق اختصاصی که فقه به دارندگان این اعیان نجس می‌دهد، باید رویکرد حمایتی را لحاظ کرد و آثار این رویکرد حمایتی (مسئولیت مدنی و کیفری) را نیز بار کرد.

کلیدواژه‌ها

مالیت عرفی اعیان نجس؛ حق اختصاص؛ سگ‌های تزئینی؛ مسئولیت مدنی؛ مسئولیت جزایی

مراجع

قرآن کریم

ابن‌بابویه، محمدبن‌على، المقنع، قم: امام‌هادى(ع)، 1415ق.

ابن‌حیون، نعمان‌بن‌محمد، دعائم الإسلام، چاپ دوم، قم: آل‌البیت(ع)، 1385ق.

اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، چاپ49، تهران: میزان، 1395.

اصغری، عبدالرضا و مهدیه لطیف‌زاده، «رویکرد فقه امامیه دربارۀ بیع میته به مستحلین»، دو فصلنامۀ آموزه‌‌های فقه مدنی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ش15، 1396، صص133تا158.

افراسیابی، محمداسماعیل و فهیم مصطفی‌زاده، «بررسی رویکرد ابزارگرا به حقوق کیفری ایران در پرتوِ قانون اساسی»، فصلنامۀ دیدگاه‌‌های حقوق قضایی، ش68، 1393، صص19تا46.

امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، چاپ بیست‌وپنجم، تهران: اسلامیه، 1384.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، کتاب المکاسب، چاپ اول، قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.

بحرانى، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.

جعفری، امین و اصغر احمدی، «نقد سیاست کیفری تقنینی و قضایی ایران در جرم‌انگاری و تعیین کیفر شکار و صید گونه‌‌های جانوری»، پژوهشنامۀ حقوق کیفری، س9، ش2، 1397، صص 103تا132.

حر عاملى، محمدبن‌حسن، وسائل الشیعة، قم: آل‌البیت، 1409ق.

خدابخشی، عبدالله، تمایز بنیادین حقوق مدنی و حقوق کیفری، چاپ دوم، تهران: شهر دانش، 1392.

خدابخشی، عبدالله ، حقوق دعاوی (تحلیلی حقوقی روایات)، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1395.

‌خمینى، روح‌الله، کتاب الطهارة، تهران: تنظیم و نشر آثار امام‌خمینى، 1421ق.

خوانسارى، احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم: اسماعیلیان، 1405ق.

رجایی، فاطمه و سیدمصطفی محقق داماد، «بررسی فقهی حقوقی مالیت اعضای بدن انسان»، مجلۀ فقه پزشکی، ش26تا27، 1395، صص137تا173.

روحانى، محمدصادق، منهاج الفقاهة، چاپ پنجم، قم: انوارالهدى، 1429ق.

سپهوند، امیر، «مسئولیت مدنی»، مجلۀ کانون وکلا، ش128تا129، 1353، صص140تا149.

شهید اول، محمدبن‌مکی، القواعد و الفوائد، چاپ اول، قم: کتاب‌فروشى مفید، بی‌تا.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: کتاب‌فروشی داوری، 1410ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، مجمع الرسائل، چاپ اول، مشهد: صاحب الزمان(ع)، 1415ق.

صفایی، حسین و حبیب‌الله رحیمی، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران: سمت، 1391.

عراقى، ضیاء‌الدین، حاشیة المکاسب، به‌ تقریر ابوالفضل نجم‌آبادی، چاپ اول، قم: غفور، 1421ق.

علم‌الهدی، على‌بن‌حسین، المسائل الناصریات، رابطۀ الثقافة و العلاقات الإسلامیة، تهران: بی‌نا، 1417ق.

فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - المکاسب المحرمة، چاپ اول، قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهار(ع)، 1427ق.

فیاض، محمداسحاق، رسالۀ توضیح المسائل، چاپ اول، قم: مجلسى، 1426ق.

قاسم‌زاده، سید مرتضی، الزام‌‌ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، چاپ نهم، تهران: میزان، 1390.

قمى، عباس، الغایة القصوى فی ترجمة العروة الوثقى، چاپ اول، قم: منشورات صبح پیروزى، 1423ق.

کاتوزیان، ناصر، الزام‌‌های خارج از قرارداد (مسئولیت مدنی)، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1391.

کاتوزیان، ناصر، اموال و مالکیت، چاپ بیست وسوم، تهران: میزان، 1387.

کاتوزیان، ناصر، مقدمۀ علم حقوق و مطالعه در نظام حقوق ایران، چاپ چهل‌ودوم، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1383.

کاشف الغطاء، جعفربن‌خضر، شرح الشیخ جعفر على قواعد العلاّمة ابن المطهر، بی‌جا: کاشف الغطاء-الذخائر، 1420ق.

کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب‌ الإسلامیة، 1407ق.

محقق کرکی، على‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم: آل‌البیت(ع)، 1414ق.

مکارم شیرازى، ناصر، أنوار الفقاهة کتاب التجارة، قم: مدرسۀ امام علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، 1426ق.

مکارم شیرازى، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، چاپاول، قم: مدرسۀ امام على‌بن‌ابى‌طالب(ع)، 1427ق.

منتظری‌، حسینعلى، دراسات فی المکاسب المحرمة، قم: تفکر، 1415ق.

مهدی‌پور، حمید، «گزارش نشست قضایی استان»، نشریۀ قضاوت، ش36، 1384، ص25تا48.

میرمحمد صادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی جرایم علیه اموال و مالکیت، چاپ بیست‌ودوم، تهران: میزان، 1387.

نایینى، محمدحسین، المکاسب و البیع، به‌تقریر محمدتقی آملی، چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.

نراقى، احمدبن‌محمدمهدى، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1417ق.

نراقى، احمدبن‌محمدمهدى، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، چاپ اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1415ق.

هاشمی شاهرودی، سیدمحمود و جمعى از پژوهشگران زیر نظر شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، قم: دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت(ع)، 1426ق.

هاشمی شاهرودی ، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل‌البیت علیهم السلام، چاپ اول، قم: دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت(ع)، 1423ق.

همراه با دایرة المعارف فقه اسلامی اتلاف- قسمت اول، «مجلۀ فقه اهل‌بیت علیهم السلام، قم: دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت(ع)، ش50، ص 192تا223.

همراه با دایرة المعارف فقه اسلامی اتلاف- قسمت دوم، مجلۀ فقه اهل بیت علیهم السلام، قم: دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت(ع)، ش51، ص184تا212.

یوسفی، احمدعلی، «پول جدید از نگاه اندیشمندان»‌، مجلۀ فقه اهل بیت علیهم السلام، قم: دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل‌بیت(ع)، ش16، ص108تا151.