بررسی متن بیاض خوشبویی بر مبنای رویکرد نقد متنی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 52، شماره 1 - شماره پیاپی 204، فروردین 1398، صفحه 73-94   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v0i0.26544

نویسندگان

حسن قوامی¹؛ عبدالله رادمرد^{* 2}؛ سلمان ساکت²

¹دانشگاه علوم پزشکی مشهد

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در متن‌ شناسی و تصحیح سنّتی از دانش لغت ‌شناسی و اجتهاد مصحّح در شناخت متن برای تحلیل کیفیّت ‌های متنی استفاده می‌شود. بیاض خوشبویی، متنی حکمی- طبّی و آموزشی است که نسخة یگانة آن در «دیوان هند لندن، به شمارة 828» نگاهداری می‌شود. در این جستار، برای نقد اثری کمتر شناخته شده، بر مبنای رویکرد نقد متنی و روش تحلیل کیفی، الگوی شناخت ‌نامة تحلیلی اثر ترسیم شده است. مطابق این الگو، متن از حیث شناسنامة متن ‌شناختی، نقد منابع، روش تصحیح مرتبط با هویت نسخه ‌شناختی، تحلیل محتوا و از حیث سبک زبانی- ادبی نثر مؤلّف در سطوح سه‌گانة واژگانی، نحوی و بلاغی بررسی شده است. نتایج این بررسی، نشان داد که متن جُنگی علمی با رویکرد دوگانة تعلیمی و کاربردی است. تک‌نسخه بودن آن به سنّت تکمله ‌نویسی متون علمی مرتبط بوده و در شکل بیرونی یک بیاض و در شکل درونی یک دانشنامة مبوّب است. جنبة دیوانی اثر به همراهی اغراض زیباشناختی و آموزشی، به کیفیّت غیریکنواخت نثر در دیباچه (فنی و مزیّن) نسبت به ابواب آن (نثر مرسل) انجامیده است.

کلیدواژه‌ها

بیاض خوش بویی؛ جُنگ؛ نقد متنی؛ سبک‌شناسی؛ تصحیح قیاسی؛ شناخت‌نامة سبکی

مراجع

ابن‌النّدیم. (1350). الفهرست. ترجمۀ رضا تجدّد مازندرانی. تهران: ابن‌سینا.

اختیاری، زهرا. (1394). «بعید آیندگی و چند زمان نادر در گویش خانیکی». مجله زبانشناسی و گویش‌های خراسان. سال ۷. شمارۀ 12. ص 38

افشار، ایرج. (1380). «ایران‌شناسی: تازه‌ها و پاره‌های ایران‌شناسی» بخارا. سال 6. شمارة 19. صص 77-55.

افشار، ایرج. (1378). «نسخه‌برگردان «جُنگ مهدوی»/«بیاض قزوینی» (جُنگ مهدوی: تاریخ کتابت از 753 قمری به بعد، چاپ عکسی از روی نسخة خطّی)». نامة بهارستان. سال 2. شمارة 4. 213-211.

افکاری، فریبا. (1384). «گفته‌ها و ناگفته‌ها دربارة تصحیح متون». مصاحبه‌شونده: نجیب مایل هروی. کتاب ماه کلیّات. سال 18. شمارة 92 و 93. صص 25-14.

بیانی، مهدی. (1004). کتاب‌شناسی کتاب‌های خطّی. به‌کوشش محبوبی اردکانی. تهران: انجمن آثار ملّی.

بیلی، گووین. (1387). «بیاض خوشبویی، از منابع چاپ‌نشدة گورکانی در طرّاحی باغ». گلستان هنر. سال 3. شمارة 12. صص 109-100.

بیهقی، ابوالفضل محمدبن حسین. (1388). تاریخ بیهقی، مقدمه، تصحیح، تعلیقات، توضیحات و فهرستها. محمد جعفر یاحقی و مهدی سیدی. تهران: سخن

پیش‌نماززاده، قدرت‌الله. (1381). «آموزش نسخه‌شناسی و فهرست‌نگاری نسخه‌های خطّی». پیام بهارستان. سال 6. شمارة 17. صص 55-42.

جهانبخش، جویا. (1387). «تأملات نظری کارآمد در تصحیح متون ادبی». آینة میراث. سال 9. شمارة 42. صص 73-24.

جهانبخش، جویا. (1381). «تصحیح متون کهن: مفهوم، عناصر، روش‌ها2». پژوهش و حوزه. شمارة 11. سال 4. صص 126-116.

جهانبخش، جویا. (1378). راهنمای تصحیح متون. چاپ دوم. تهران: میراث مـکتوب.

دانش‌پژوه، محمّدتقی. (1357). نشریة نسخه‌های خطّی کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران. تهران: دانشگاه تهران.

ساماران، شارل. (1375). روش‌های پژوهش در تاریخ. گروه مترجمان. جلد 4. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی. آستان قدس رضوی (ع).

شاکر، احمد. (1415). تصحیح‌الکتب و صنع‌الفهارس المعجمة و کیفیة ضبط‌الکتاب و سبق المسلمین الإفرنج فی ذلک، اعتنی به و علّق علیه و أضاف إلیه: عبدالفتّاح أبوغدّة. طبع 2. القاهره: مکتبة السنة.

فالر، راجر. (1390). زبان‌شناسی و رمان. ترجمۀ محمّد غفاری. تهران: نشر نی.

فتوحی رودمعجنی، محمود. (1391). سبک‌شناسی: نظریّه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.

فقیری، غلام محمّد، نادر جهانگیری و محمود فتوحی رودمعجنی. (1386). «الگوی ساختاری ـ نقشی برای سبک‌شناسی گفتمان انتقادی». مطالعات ترجمه. سال 5. شماره 19. صص 60 ـ 40.

فقیری، غلام محمّد. (1395). «متن‌شناسی انتفادی (نقد متنی) نسخ یکی از نظیره‌های شاهنامۀ فردوسی (شاهنامه اسدی) وارائۀ الگوی علمی جدیدی برای ارزیابی کیفی-کمی نسخ یک متن به یاری مطالعۀ موردی». مجموعه مقالات همایش شاهنامه پس از شاهنامه. مشهد: به‌نشر. صص364-340.

قائمی، فرزاد. (1391). «معرّفی انتقادی، متن‌شناسی و نقد متنی حماسۀ ناشناختۀ شاهنامۀ اسدی». جستارهای ادبی (ادبیات و علوم انسانی سابق). سال45. شمارۀ سوم (پیاپی178). پاییز. صص 131-105.

مایل هروی، نجیب. (1372). نقد و تـصحیح مـتون. مشهد: آستان قدس رضوی.

میرافضلی، سیّدعلی. (1387). «یادداشتی بر چاپ نسخه‌برگردان جُنگ بیاض». نامۀ بهارستان. سال 4. شمارة 13 و 14. صص 535-526.

نوشاهی، عارف. (1380). «بیاض خوشبویی در شرح اسباب و لوازم فرهنگ و تمدّن شبه قاره در دورة تیموریان». نامة بهارستان. سال 2. شمارة 2. دفتر 4. صص 86-79.

وردانک، پیتر. (1389). مبانی سبک‌شناسی. ترجمۀ محمد غفاری. تهران: نشر نی.

هارون، عبدالسّلام محمّد. (1414). تـحقیق‌النّصوص و نشرها. طبع 2. قاهره: مؤسسة الحلبی.

Blake, Stephen, Shahjahanabad: The Sovereign City in Mughal India 1639-1739, p. 48

Ehrman, Bart D. (2006). Whose Word Is It? Continuum International Publishing Group. ISBN 0-8264-9129-4.

Epp, Eldon J. (1976) The Eclectic Method in New Testament Textual Criticism: Solution or Symptom?, The Harvard Theological Review, Vol. 69, No. 3/4 (July–October), pp. 211–257.

Fairclough, Norman (2005). Critical discourse Analysis. Singapore.

Greg, W. W. (1950). "The Rationale of Copy-Text". Studies in Bibliography. 3: 19–36. Retrieved 2006-06-04.

Tanselle, G. Thomas (1986). "Historicism and Critical Editing". Studies in Bibliography. 39: 1–46. Retrieved 2006-06-04.