بررسی چگونگی تاریخ سازی نادر ابراهیمی در رمان آتش بدون دود براساس الگوی سه سطحی فرکلاف

جُستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 52، شماره 2 - شماره پیاپی 205، مرداد 1398، صفحه 139-161   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v52i1.81477

نویسندگان

افسانه میری¹؛ محمدجواد مهدوی^{* 1}؛ شهلا شریفی¹؛ بهروز محمودی بختیاری²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه تهران

چکیده

در پژوهش حاضر، سعی کرده‌ ایم براساس نظریۀ «تحلیل گفتمان انتقادی» فرکلاف، از جانبداری ‌های ایدئولوژیک نادر ابراهیمی و موضع‌گیری سیاسی او در قبال تاریخ سیاسی معاصر رمزگشایی کنیم. نادر ابراهیمی با توجه به تحولات تاریخی بین چاپ سه جلد اول (1359) وچهار جلد بعدی (1371)، یعنی دستگیری و انحلال گروه‎های مخالف در ایران و رنگ باختن شعارهای کمونیستی در سطح جهان، دست به تاریخ‌سازی در چهار جلد آخر رمان آتش بدون دود می‌زند و با ایجاد فضای گفتمانی جدیدی در داستان، به هدایت و کنترل افکار و باورها و ایدئولوژی غالب در میان مردم دست می‌زند. او چریک‎ های چپ‎گرا و کمونیست تاریخ معاصر را شخصیت‎ های قدرت‌ مدار و قهرمان داستان قلمداد می‌کند و تمامی تحرکات سیاسی و جنگ ‏های پارتیزانی دهه ‏های چهل و پنجاه را با مرکزیت این گروه به نمایش می‌گذارد. او برای توجیه و القای این جانبداری، از ایجاد تضاد و تقابل معنایی و یا حذف عامدانۀ کنش‌ های گروه ‎های مخالف استفاده می‎کند. هم‎چنین با غیریت‎سازی گروه ‎های سیاسی اسلام‎گرا و ملی‎گرا، گروه سیاسی مورد نظر خود را برجسته می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

تحلیل گفتمان انتقادی؛ نورمن فرکلاف؛ تاریخ سازی؛ آتش بدون دود؛ نادر ابراهیمی

مراجع

آبراهامیان، اروان‍د. (۱۳۷۷). ‌ای‍ران‌ بی‍ن‌ دوان‍ق‍لاب‌. ت‍رجم‍ه‌ اح‍م‍د گ‍ل‌م‍ح‍م‍دی‌. ت‍ه‍ران‌: نشر نی.

آبراهامیان، اروان‍د. ‏‫(۲۰۰۳). اعترافات شکنجه‌شدگان. مترجم رضا شریفها. استکهلم: انتشارات باران‬‬‬

ابراهیمی، نادر. (1375). آتش بدون دود. 7 جلد. تهران: روزبهان.

ابراهیمی، نادر. (1372). ابوالمشاغل. تهران: روزبهان.

احمدی، اصغر و دیگران. (1393). «تحلیل گفتمان سیاسی رمان " تنگسیر" صادق چوبک». مطالعات فرهنگی و ارتباطات. ش 36. (95 – 129).

اشرف، حمید‏‫. ‏‫(۱۳۵۷).‬ جم‍ع‎‍ب‍ن‍دی‌ س‍ه‌ سال‍ه‌. ت‍ه‍ران‌: نگاه‏‫. ‬‬‬‬‬‬

بهبهانی، مرضیه و دیگران. (1392). «بررسی و تحلیل انتقادی گفتمان رمان سگ و زمستان بلند». مطالعات داستانی. ش 4. (5-22).

بی‎نام. (‬۲۰۱۵م‬‏‫= ۱۳۹۴).‬ جاودانه : پرویز نیک‌خواه. لوس آنجلس: شرکت کتاب.‬ ‬‬‬

پ‍ورن‍ام‍داریان، ت‍ق‍ی‌. (‏‫۱۳74). سفر در مه: تاملی در شعر احمدشاملو. تهران: چشم و چراغ‬‬‬

ت‍ف‍رش‍ی‍ان‌، اب‍وال‍ح‍س‍ن.‌ (۱۳67). ق‍ی‍ام‌ اف‍س‍ران‌ خ‍راسان. ‏‫ت‍ه‍ران‌‬‏‫: اطلس‬‬‬‬‬‬

تهامی، طه. (1383). «اسوه فداکاری، شهید نواب صفوی». مبلغان. ش 62 (9 - 23).

ج‍زنی، بی‍ژن‌. (۱۹۹۲). طرح‌ جام‍ع‍ه‌ش‍ن‍اس‍ی‌ و م‍ب‍ان‍ی‌ است‍رات‍ژی‌ ج‍ن‍ب‍ش‌ ان‍ق‍لابی‌ خ‍ل‍ق‌ ای‍ران‌. س‍وئ‍د: ک‍ان‍ون‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ - سی‍اس‍ی‌ ای‍رانیان.

جمعی از پژوهش‌گران. (‏‫۱۳۸۷). حزب توده از شکل‌گیری تا فروپاشی (۱۳۲۰- ۱۳۶۸). تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های‌سیاسی.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

جوادی یگانه، محمدرضا و محمدعلی صحفی. (1392). «روایتی زنانه از جنگ: تحلیل گفتمان کتاب دا». نقد ادبی. ش 21. (85 -110).

حدادی، الهام. (1391). «کردار گفتمانی و اجتماعی در رمان مدار صفر درجه برپایه الگوی تحلیل گفتمان فرکلاف». نقد ادبی. ش 18. (25-49).

حسینی سمنانی، سید حمید. (1383). «قیام مسلحانه علی پهلوی علیه پهلوی». تاریخ، پانزده خرداد. ش1. (117 – 136).

خسروی، ابراهیم. (1396). «مشی مبارزه مسلحانه و مفهوم پیشاهنگ در آرا فدائیان خلق (با تاکید بر آرا بیژن جزنی)». تاریخ‌ پژوهی. ش 68. (33 - 56)

خ‍طی‍بی، پ‍روی‍ز. (۱۹۹۴م‌.=۱۳۷۳). خ‍اطرات‍ی‌ از ه‍ن‍رم‍ن‍دان. به اهتمام فی‍روزه‌ خ‍طی‍بی. ل‍وس‌آن‍ج‍ل‍س‌: ب‍نی‍اد ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ پ‍روی‍ز خ‍طی‍بی.

رجایی، رحمت‌الله. (۱۳۹۲). آتش هم‌چنان بدون دود است. گرگان: پیک ریحان‏‫.‬‬‬‬

رضوانیان، قدسیه. حمیده نوری. (1388). «راوی در رمان آتش بدون دود». متن شناسی ادب فارسی. ش 4. (79 -94).‬

شام‍ل‍و، اح‍م‍د. ‏‫‏(۱۳۶۳).‬ ه‍وای ت‍ازه‌ (۱۳۲۶ تا ۱۳۳۵). ت‍ه‍ران‌: نی‍ل‌‬‬‬

شاهدی، مظفر. (1390). «پان‌ایرانیسم، پان‌ایرانیست‌ها و فرایند تشکیل حزب». تاریخ معاصر ایران. ش 57 و 58 (5 - 66).

شفایی، احمد. (1365). قیام افسران خراسان و سی و هفت سال زندگی در شوروی. تهران: کتاب سرا

علوی مقدم مهیار و سوسن پورشهرام. (1390). «نقد و تحلیل ساختار و عناصر داستانی آتش بدون دود». بهار ادب. ش 3. (255-266)

فرک‍لاف‌، ن‍ورم‍ن‌. (۱۳۷۹). تحلیل انت‍ق‍ادی‌ گ‍ف‍تمان. ‌م‍ت‍رجمان‌ ف‍اطم‍ه‌ ش‍ای‍ست‍ه‌پ‍ی‍ران‌ و دی‍گ‍ران‌. ت‍ه‍ران‌: م‍رک‍ز م‍طال‍ع‍ات‌ و ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‌ رسان‍ه‌ه‍ا.

قاسم زاده، سیدعلی، مصطفی گرجی. (1390). «تحلیل گفتمان انتقادی رمان دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست داشت». ادب پژوهی. ش17. (33 - 63)

قبادی، حسینعلی و دیگران. (1388). «تحلیل گفتمان غالب در رمان سووشون سیمین دانشور». نقد ادبی. ش6. (149 - 183)

قبادی، حسینعلی و فردوس آقاگل زاده. (1390). «تحلیل گفتمانی جزیره سرگردانی و پیوند معنایی آن با دیگر رمان‌های سیمین دانشور». ادب پژوهی. ش15. (35- 43).

قربانی جویباری، کلثوم. (1394). «بازنمود هویت زنانه در مجموعه داستان حتی وقتی می‌خندیم فریبا وفی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف». زبان و ادبیات فارسی. ش79. (219 -245).

کاموربخشایش، جواد . (1385). «شهید بهمن حجت کاشانی از نگاه راویان خرم دره». تاریخ پانزده خرداد. ش5. (192 -220).

گرجی، مصطفی. (1391). «بررسی و تحلیل گفتمان داستان سلول 18 از علی اشرف درویشان». پژوهش‎گاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی. ش 18. (32- 56)

گروه پژوهش بنیاد تاریخ پژوهی ایران. (1384). «شهیدی که در غبار تاریخ گم شد». پانزده خرداد. ش 4. (100 - 165)

مهدی‌زاده سلطانیه، سمانه. (1387). «ماهیت چریک‌های فدایی». زمانه. ش71. (42 – 49)

میری، افسانه و دیگران. (1397). «مقایسه قدرت دو شخصیت محوری رمان آتش بدون دود (با استفاده از نظریه نابرابری قدرت در دیالوگ فرکلاف و مدل مایکل شورت)». جستارهای زبانی. دوره 9. شماره5. (171-147).

نادری، محمود. (۱۳۸۶). چریک‌های فدایی خلق. تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی

ن‍جاتی، غ‍لام‍رض‍ا. (۱۳۷7). ت‍اری‍خ‌ سی‍اس‍ی‌ بی‍ست‌ و پ‍ن‍ج‌ س‍ال‍ه‌ ای‍ران‌ (از ک‍ودت‍ا ت‍ا ان‍ق‍لاب‌). ت‍ه‍ران‌: رس‍ا‏‫ ‬‬‬

ن‍ه‍اون‍دی‌، ه‍وش‍ن‍گ‌. ‏‫(2009). سه رویداد و سه دولتمرد. آمریکا: شرکت کتاب‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

Fairclough, Norman, (2001). Language and Power. London: Longman.