نشان‌های پیش‌اندیشی و آگاهانه سُرودن در مثنوی معنوی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 53، شماره 2 - شماره پیاپی 209، تیر 1399، صفحه 23-47   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v53i2.82557

نویسنده

سوسن جبری^*

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی

چکیده

برخی از سرودن مثنوی در حالت جذبه و ناخودآگاهی سخن­گفته و آن را متنی آشفته توصیف­ کرده­­اند. زمینه­ های برخی پیشداوری ­ها عبارتند از؛ پیش ­آگاهی از شوریدگی مولانا، آمیختن تداعی معانی و تداعی آزاد، آمیختن تداعی آزاد و شیوۀ جریان سیال ذهن، آمیختن تک­ گویی درونی و شیوۀ جریان سیال ذهن، نادیدن شکستن مرز واقعیت و خیال در مثنوی، ناخودآگاه و ویژگی­های سوررئالیسم در مثنوی، نارسایی، و دیریابی زبان و همچنین دیرآشنایی مثنوی. نشان­ه ای پیش­اندیشی نیز در سه دسته جای­ می­گیرند: دستۀ نخست؛ ماهیت و شیوۀ سخن در مثنوی؛ از جمله: تعلیمی بودن، سنت مجلس گویی، خلوت پیش از مجلس وعظ، کلیت موضوعات محوری در اندیشۀ صوفیانه، داستان- مقاله بودن مثنوی، شیوۀ استدلال تمثیلی، پردازش گفتگوهای برون داستانی، تقسیم یک اندیشه کلی به اجزای کوچک­تر، تکرار، ارجاعات درون متنی، گسست و بازگشت به رشتۀ سخن، هدایت هشیارانۀ جریان سخن، گزینش داستان­ها. دستۀ دوم؛ پردازش عناصر روایی: بازآفرینی داستان­ها، عنوان­بندی، افشای پیرنگ، تعلیق­ آفرینی، پردازش گفتگوهای داستانی، استقلال داستان­ها، پیوستگی درونی پیرنگ­ها، تأخیر روایی، تناسب موضوع و درونمایه، بیان نتیجه­ گیری، پایان­بندی داستان­ها. دستۀ سوم؛ پیوندهای درونی چون: واژگان کلیدی، جملات کلیدی، ابیات کلیدی، چهارچوب بندی متن، و پیوندهای داستان و متن.  همگی این نشانه­ ها نیازمند پیش­اندیشی هستند و  بر آگاهانه، اندیشیده، هشیارانه و هدفمند سرودن مثنوی گواهی­ می­دهند.  

کلیدواژه‌ها

آگاهانه سرودن؛ پیش‌اندیشی؛ جریان سیال ذهن؛ جلال‌الدین محمد بلخی؛ مثنوی معنوی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

2-jabri-Final.pdf

مراجع

ابراهیمی، میرجلال. (1374). «گسترۀ رمز در مثنوی مولانا». نامۀ فرهنگ. شمارۀ 19. صص 139-143.

اخوت، احمد. (1371). دستور زبان داستان. چاپ اول. اصفهان: نشر فردا.

امامی­فر، سیدشهاب­الدین. (1384). «شبکه­های تداعی در مثنوی مولانا». رشد آموزش زبان و ادب فارسی. شماره .4. صص26-31.

بامشکی، سمیرا. (1392). « تداخل درونی در مثنوی». نقد ادبی. سال6. شمارۀ 21. صص 9-36.

-----------.  (1393). «تداخل سطوح روایی». جستارهای ادبی. شمارۀ 184. صص 1-27.

-----------؛ زحمتکش، نسیم. (1393). «کارکردهای داستان درونه­ای». ادب پژوهی. شمارۀ 9. صص9-31.

---------. قوام، ابوالقاسم. (1390). «شکست روایی و شیوه­های بازگشت به داستان در مثنوی». فنون ادبی. سال سوم. شمارۀ 1. پیاپی 4. صص 29-46.

برامکی، اعظم. دبیران، حکیمه. (1390). « نقش مخاطب در گسست­های داستانی مثنوی». مولوی پژوهی. سال پنجم. شمارۀ دهم. صص1-28.

بهنام، مینا و دیگران. (1392). «ﺑﺮرﺳﻲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺮدازش زﻣﺎن در ﻏﺰﻟﻴﺎت ﺷﻤﺲ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﮕﺮد ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻴﺎل ذﻫﻦ». زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ. ﺷﻤﺎره ﺳﻲ و ﻳﻜﻢ. صص83-108.

بیات، حسین. (1394). «خطاهای رایج در شناخت  شیوة جریان سیال ذهن». نقد ادبی. سال 8. شماره 3. صص 209-233.

پارسی نژاد، ایرج. (1380). روشنگران ایرانی و نقد ادبی. تهران: سخن.

توکلی، حمیدرضا. (1383)، « تداعی، قصه و روایت مولانا». مطالعات و تحقیقات ادبی. س1. شماره 3 و 4. صص 9-37.

----------. (1384). «مثنوی و اسلوب قصّه در قصّه». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلّم. شمارۀ 47-49. صص80-45.

جابری اردکانی، سیّدناصر. (1388). بررسی نقش اندیشه در پیوستگی قصّه­های مثنوی. استاد راهنما: نجف جوکار. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه شیراز. شیراز.

----------. (1395). «شطح و شیوۀ بیان آن در مثنوی». شعرپژوهی. سال هشتم. شمارۀ اول. پیاپی27. صص41-62.

جعفری، فرشته. (1395). «ﺳﻮﺭﺭﺋﺎﻟﯿﺴﻢ ﺩﺭ ﻣﺜﻨﻮﯼ ﻣﻌﻨﻮﯼ». ﻋﺮﻓﺎﻧﯿﺎﺕ ﺩﺭ ﺍﺩﺏ ﻓﺎﺭﺳﯽ. ﺷﻤﺎﺭﻩ 62. صص561 –481.

جوکار، نجف. ( 1388) .«درآمدی بر پیوند قصه­ها و محور طولی ابیات مثنوی». گوهر گویا. سال سوم. شماره سوم. پیاپی11. صص 21-40.

جوکار، نجف. جابری، سیدناصر. (1389). «پیوند ابیات مثنوی بر مبنای تداعی و تمثیل». ادب و زبان. دورۀ جدید. شماره 28. پیاپی 25. صص51-73.

داد، سیما. (1365). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.

ذکاوتی قره­گوزلو، علیرضا. (1386). «بطن اول مثنوی هنر داستان­پردازی مولوی». مطالعات عرفانی. شمارۀ پنجم. صص54-68.

زرﻳﻦ ﻛﻮب، ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ. (1386). ﻧﺮدﺑﺎن ﺷﻜﺴﺘﻪ. ﺗﻬﺮان: ﺳﺨﻦ. 

-----------------.  (1382). ِسرِّ نی. تهران: انتشارات علمی.

سجادی، علی­محمد. (1380). «مولا و مولانا». پژوهشنامۀ علوم انسانی. شمارۀ 29. صص37-49.

سلدن، رامان. ویدوسون، پیتر. (1377). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر. ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.

شوهانی، علیرضا. (1382). « داستان­پردازی و شخصیت­پردازی در مثنوی معنوی». پژوهشهای ادبی. شمارۀ 2. صص 91-106.

شیری، قهرمان. (1386). «شناختی از داستان های مثنوی». کتاب ماه. س اول. ش 7. صص 28-41.

صفوی، سلمان. (1397). ساختار معنایی مثنوی. چاپ دوم. تهران: مرکز پژوهش میراث مکتوب.

عبدالحکیم، خلیفه. (2536). عرفان مولوی. ترجمه احمد محمدی. احمد میرعلایی. چاپ سوم. تهران: کتاب­های جیبی.

غلام، محمد. (1382). «کیفیت تعلیق در قصه­پردازی مولانا». نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. دورۀ جدید. شمارۀ 14. پیاپی11. صص71- 95.

فتوحی، محمود. (1384). «ﺗﻤﺜﯿﻞ ﻣﺎﻫﯿﺖ، اﻗﺴﺎم، ﮐﺎرﮐﺮد». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی. دورۀ 13-12. شمارۀ 49-47. صص 141 – 178.

فروزانفر، بدیع الزمان. (1380).  احادیث و قصص مثنوی. تهران: انتشارات امیرکبیر.

قبادی، حسینعلی. گرجی، مصطفی. (1386). «تحلیل داستان پادشاه و کنیزک بر مبنای شیوۀ تداعی آزاد و گفتگوی سقراطی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. شمارۀ 183. صص 177-192.

محمودی، علی. خواجوی نژاد، لیلا. (1389). «بررسی ساختار تداعی در حکایتی از مثنوی». مجموعه مقالات پنجمین همایش پژوهش های زبان و ادب فارسی. دانشگاه تربیت معلم سبزوار. صص546-599.

محمودی، محمدعلی. صادقی، هاشم. (1388). « تداعی و روایت داستان جریان سیال ذهن». پژوهشهای ادبی. سال 6. شمارۀ 24. صص 129-144.

محمدی، علی. بهاروند، آرزو. (1392). «شیوه­های پایان­بندی در داستان­های مثنوی».  ادب فارسی. دورۀ 3. شمارۀ 2. شماره پیاپی 12. صص19-38.

مظفری، سید ابوطالب. (1382). «صورت از بی­صورتی، نگرشی بر ساختار روائی مثنوی مولوی». مجلۀ شعر. شماره 33. صص40 – 43.

مولوی، جلال­الدین محمد بن ­محمد. (1384). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد. ا. نیکلسون. چاپ ششم. تهران: هرمس.

میر صادقی، جمال. (1377). واژه­نامۀ هنر داستان­نویسی. تهران: کتاب مهناز.

مهدی­زاده فرد، بهروز. امامی، نصرالله. (1388). «بررسی چند شگرد روایی در قصه­های مثنوی». نقد ادبی. سال2. شماره 8. صص141-162. 

مهرآبی بی­ابری، فرشته. (1393). الگوهای چینش اپیزود (داستان در داستان) و پیوند آن با ساختار و محتوی در مثنوی مولوی. پایان نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. استاد راهنما: سوسن جیری. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی.

واحدی، زهرا سادات. (1392). ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻌﺎﻧﻲ درﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮﻳﺰی رواﻳﺖ­ﻫﺎی ﻣﺜﻨﻮی. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. استاد راهنما:حسن ذوالفقاری. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اراک.

 وزین­پور، نادر. (1388). آفتاب معنوی. چاپ دهم. تهران: امیر کبیر.

یاری، منوچهر. (1374). «ساختار داستانی در درام ایرانی (ساخت قصه در قصه، نمایش در نمایش)». نقد سینما. شماره 5. صص31- 35.

یوسف پور، محمد کاظم. (1386). «نقش استطراد در حکایات مثنوی». پژوهشهای ادبی. شمارۀ 16. صص271-294.